1. Πρόσφατα, μάθαμε, ένας υψηλά ιστάμενος αξιωματούχος του ΔΝΤ ομολόγησε δημόσια την αποτυχία της πολιτικής που η ξένη τρόικα επέβαλε στην Ελλάδα μέσω Μνημονίων για την ανόρθωση της οικονομίας.
Όσοι τάχθηκαν υπέρ των Μνημονίων είπαν ελάχιστα έως τίποτα. Μερικοί απλά σχολίασαν το γεγονός δίχως άλλη ανάλυση. Πολλοί έσπευσαν να γιορτάσουν χαιρέκακα με το αντιπολιτευτικό μένος τους, κράζοντας «Σας τα λέγαμε» !
Δεν μπορώ να μην αναφερθώ στα λόγια του Πλάτωνα στον Φίληβο 48E-49A: «Οι περισσότεροι άνθρωποι σφάλλουν όσον αφορά τις ιδιότητες της ψυχής τους νομίζοντες πως υπερτερούν των άλλων σε αρετές… και από τις αρετές, οι μάζες των ανθρώπων διεκδικούν τη σοφία παράγοντας πληθώρα ψευτογνώσεων και τσακωμών».
Είναι κοινό φαινόμενο να ακούς αμαθέστατους ανθρώπους να λένε τα πιο ανόητα και απίστευτα πράγματα ως αλήθειες. Αλλά εξίσου συχνά ακούμε περισπούδαστους ειδικούς να λένε όμοιες ανοησίες. Θυμάμαι την εποχή του τελευταίου Αραβο-Ισραηλινού πολέμου έναν στρατιωτικό να μας «πληροφορεί» πως Ισραηλινά αεροπλάνα είχαν πέσει… στην Κύπρο (μάλιστα!) και όπου να’ ναι οι πιλότοι θα ομολογούσαν εγκλήματα πολέμου! Θυμάμαι και κάποιον δημοσιογράφο, (κ. Τράγκα;), να ανακοινώνει εμπιστευτικά από κάποιο κανάλι, την εποχή του βομβαρδισμού της Γιουγκοσλαβίας επί Κλίντον, πως έφευγαν σωρηδόν φέρετρα Αμερικανών από το Αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης. Ενώ, βέβαια τίποτα τέτοιο δεν είχε συμβεί.
Δυστυχώς η αντίληψη «Εγώ ξέρω» ή «Εγώ ξέρω καλύτερα» είναι κοινή σε όλους μας. Και εγώ αναρωτιέμαι συχνά μήπως ανήκω στην ευρεία μάζα των μωρόδοξων που στηλιτεύει ο Πλάτων – ή μήπως και ο Πλάτων ανήκει στην ίδια μάζα !
2. Είναι αλήθεια, βέβαια, πως και εγώ υποστήριξα, και υποστηρίζω, τα Μνημόνια. Όχι όμως τα εγκληματικά, ηλίθια μέτρα λιτότητας που επέβαλαν οι κουτές κυβερνήσεις μας από το 2010 ως τώρα. Και πάντα με τη σκέψη πως, στις συνθήκες άγνοιας που ζούμε, η ελεγχόμενη χρεοκοπία της χώρας είναι πολύ καλύτερη από την άτακτη χρεοκοπία στην οποία θα μας βύθιζαν αναρχοαριστεροί και οι σούπερ-εθνικιστές με τις κραυγαλέες ασυναρτησίες τους.
Τα Μνημόνια ΔΕΝ είναι ορθή πολιτική, ούτως ή άλλως. Μόνον η Γεωφορολόγηση θα έλυνε το οικονομικό πρόβλημα και μόνο η ορθή διαπαιδαγώγηση θα έλυνε το βαθύτερο πρόβλημα της ανηθικότητας. Αλλά στις παρούσες συνθήκες αυτό είναι τόσο εφικτό όσο και η ανατολή του ήλιου από τη δύση. Στις παρούσες συνθήκες η ορθή εφαρμογή του Μνημονίου θα σήμαινε άμεση μείωση του Δημοσίου σε κάθε επίπεδο, αρχίζοντας από τους υπουργούς, βουλευτές, βοηθούς, υπαλλήλους κλπ.
Η ξένη Τρόικα ενδιαφέρεται για τα λεφτά που η Ελλάς χρωστά. Αν οι κουτές κυβερνήσεις μας θέλουν να ξεζουμίσουν τα φτωχότερα στρώματα, αυτό είναι Ελληνική και μόνο υπόθεση. Όπως διακηρύσσουμε φωνασκώντας, είμαστε υπερήφανο, ανεξάρτητο, κυρίαρχο έθνος. Ούτε οι τροϊκανοί δεν μπορούν να επέμβουν πιεστικά και να αλλάξουν τις διεστραμμένες συνήθειες του Δημοσίου.
Ούτε και η task force μπορεί να κάνει πολλά, παρότι τα μέλη της χρυσοπληρώνονται για τις υπηρεσίες τους. Οι δικοί μας υπάλληλοι του Δημοσίου δεν θέλουν να τους λένε ξένοι πώς να παρατήσουν την αδιαφορία και διαφθορά και να συμπεριφέρονται ως πραγματικοί υπηρέτες των πολιτών, ειδικά καθώς βλέπουν τους πολιτικούς προϊσταμένους τους να συμπεριφέρονται με τους ίδιους τρόπους – ανειλικρίνεια, αλαζονεία, εγωπάθεια, απληστία.
3. Αλλά πρέπει να επανέλθω στο θέμα με το οποίο ξεκινήσαμε, δηλαδή το ότι απέτυχε η πολιτική της Τρόικας στην Ελλάδα.
Οι αξιωματούχοι του ΔΝΤ ή της Παγκόσμιας Τράπεζας ή του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου δεν είναι ούτε αλάνθαστοι ούτε σοφοί. Έχουν τις ίδιες οικονομολογικές και δημοσιονομικές γνώσεις που έχουν όλοι όσοι διδάσκουν και σπουδάζουν στα Πανεπιστήμια – δηλαδή τις ίδιες ξεθωριασμένες θεωρίες των τελευταίων 100 τουλάχιστον χρόνων που δεν έχουν κατορθώσει να δώσουν στις κοινωνίες ένα δημοσιονομικό σύστημα ή, με άλλα λόγια, μια εθνική οικονομία που να λειτουργεί δίκαια και ομαλά ώστε να μην υπάρχουν αφενός κραυγαλέες ανισότητες και αφετέρου φοβερές υφέσεις.
Ένα πρώτο σοκ τράνταξε τους οικονομολόγους το 1929 με το μεγάλο κραχ που επέφερε (σχεδόν) παγκόσμια ύφεση για πολλά έτη. Δοκιμάστηκαν νέες πρακτικές σύμφωνα με τις μεθόδους που ανέπτυξε ο Keynes. Μετά ήρθε ο μεγάλος πόλεμος 1939-1945 και μετά συνεχίστηκαν οι κεϋνσιανές πρακτικές με τα ποικίλα σκαμπανεβάσματα, ωσότου το 1973-4 μια νέα κρίση τρικύμισε τον στασιμοπληθωρισμό των βαλτωμένων οικονομικών των προηγμένων χωρών της Δύσης.
Στα επόμενα χρόνια, πολλοί επιφανείς οικονομολόγοι στηλίτευσαν πλέον ανοιχτά και φωναχτά την ανικανότητα και αποτυχία συμβατικών ακαδημαϊκών θεωριών που, όπως έγραψε ο κ. Α. Πεπελάσης, πάσχουν «από μια γενικά απαράδεκτη στειρότητα». Οι ειλικρινείς οικονομολόγοι, συνέχισε ο καθηγητής «παραδέχονται την απλοϊκότητα των διαφόρων Μετακεϋνσιανών και άλλων μηχανιστικών μοντέλων αφελείας και την αδυναμία τους να λύσουν τα διάφορα μακροοικονομικά προβλήματα». (Βλ. Άρθρα και Σκέψεις 1971-74: Αθήνα, Επίκαιρα 22/6/78).
Πολλοί άλλοι έγραψαν παρόμοια πράγματα στην Ευρώπη και στην Αμερική. Ο Άγγλος πανεπιστημιακός Paul Ormerod έγραψε: «Οι καλοί οικονομολόγοι γνωρίζουν από την εργασία που γίνεται μέσα στην επιστήμη τους πως τα θεμέλια του θέματος τους είναι σχεδόν ανύπαρκτα… Η συμβατική Οικονομολογική Επιστήμη προσφέρει συνταγές… που είναι στην καλύτερη περίπτωση παραπλανητικές και στη χειρότερη επικίνδυνα λανθασμένες» (βλ. Θάνατος της Οικονομικής Επιστήμης, Λονδίνο 1994).
Εντούτοις, τα Πανεπιστήμια συνέχισαν και συνεχίζουν να διδάσκουν τις ίδιες παραπλανητικές θεωρίες ενώ οι πολιτικοί, γαλουχημένοι με αυτές, εφαρμόζουν τις ίδιες επικίνδυνες, καταστροφικές συνταγές – τώρα του «νεοφιλελευθερισμού» (= νεοσυντηρητισμού).
4. Υπήρξαν κι άλλες αναταράξεις στις δεκαετίες 1980, 1990, αλλά αυτή που συγκλόνισε τις οικονομίες συθέμελα ήρθε το 2008 – αν και είχε αρχίσει από το 2007. Τώρα αποδεικνυόταν περίτρανα και δίχως ίχνος αμφιβολίας πως ούτε η λεγόμενη «ελεύθερη αγορά» μετά την απόρριψη του Κρατικού παρεμβατισμού, όπως εφαρμόστηκε στις ΗΠΑ από την εποχή του Ρέιγκαν μέχρι τον Bush νεότερο και στη Βρετανία από την εποχή της Θάτσερ και το Μπλερ (και τον Gordon Brown), μπορούσε να διορθώσει τα πράγματα.
Τώρα, οι εξειδικευμένοι σοφοί της Οικονομολογικής Επιστήμης, όπως αρέσκονται να θεωρούν εαυτούς, θα έπρεπε – ή μήπως όχι; – να μπορέσουν να διαβλέψουν τουλάχιστον κατά την περίοδο 2005-7 πώς ετοιμαζόταν μια έκρηξη, ένα κραχ, ή πως το 2008, μετά το κραχ, θα ακολουθούσε ύφεση.
Και όμως όχι, δεν μπόρεσαν!
Παίρνω για πρώτο παράδειγμα τον σχεδόν απίστευτο Alan Greenspan που ήταν Διοικητής της FED (=κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ) επί 15 συναπτά έτη και, βέβαια, από τη θέση του ασκούσε τεράστια επιρροή παγκοσμίως. Το 2005 ο Γκρίνσπαν έλεγε για την άνοδο των στεγαστικών δανείων πως οι δανειστές μπορούν «να κρίνουν πολύ αποτελεσματικά τον κίνδυνο… και να [τον] τιμολογήσουν κατάλληλα» (σ 66 στον Ρουμπίνι 2010). Το 2002 μάλιστα έλεγε πως η «δημιουργία φούσκας στην αγορά κατοικιών είναι πολύ δύσκολο να προωθηθεί» (Beattie, 2002). Δύο χρόνια νωρίτερα διαβεβαίωνε με σιγουριά και αισιοδοξία τους κυβερνώντες στην Ουάσιγκτον πως η οικονομία αναπτυσσόταν αλματωδώς και περνούσε από την «υλική βάση» της παραγωγής σε μια «ιδεομορφική» άποψη (Baker 2000). Αλλά η μεγαλύτερη γκάφα του ήταν οι προβλέψεις που έκανε στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο Η Εποχή των Αναταράξεων για την κατάσταση της αμερικανικής και παγκόσμιας οικονομίας το 2030! Το βιβλίο δημοσιεύθηκε το 2007, οπότε πρέπει μεγάλο μέρος του να γράφτηκε το 2006. Έτσι ο μεγάλος αυτός οικονομολόγος προέβλεπε άνετα τις μελλοντικές εξελίξεις σε 25 χρόνια (!) αλλά αδυνατούσε να διαβλέψει την κρίση που ωρίμαζε ολόγυρά του!
Ο Ντέιβιντ Λερόι, κορυφαίος οικονομολόγος της Εθνικής Ένωσης Κτηματομεσιτών δήλωνε το 2005 στην Washington Post πως «Δεν υπάρχει καμία φούσκα. Κάθε συζήτηση περί κατάρρευσης της στεγαστικής αγοράς κινείται στα όρια του γελοίου» (σ. 63, Ρουμπίνι 2010).
Ο νέος Διοικητής της FED Μπεν Μπερνάνκι παραδέχθηκε στο Κογκρέσο (Μάιος 2007) πως υπήρχαν ορισμένες δυσκολίες στη στεγαστική αγορά αλλά αποτελούσαν μεμονωμένο ξέσπασμα μιας ασθένειας, όχι το ξεκίνημα μιας πανδημίας (σ 183, Ρουμπίνι 2010). Ένα έτος αργότερα (Μάιος 2008), ο Υπουργός Οικονομικών Χένρι Πόλσον ανακοίνωσε με σιγουριά ότι «Τα χειρότερα είναι μάλλον πίσω μας. Βρισκόμαστε πιο κοντά στο τέλος παρά στην αρχή της αναταραχής στην αγορά» (σ. 182, Ρουμπίνι 2010).
Ας κλείσουμε με μερικές διατυπώσεις του κ. Γ. Παπαδογιάννη:
«Οι προβλέψεις όλων των ειδικών για τη διετία 2007-8 ήταν εξαιρετικά θετικές. Στο τέλος του 2006 η World Bank (Παγκόσμια Τράπεζα) προέβλεπε ότι η παγκόσμια οικονομία θα αναπτυχθεί με ρυθμό 3,2% για το 2007 και 3,6% για το 2008 [!]. Μετά, το ΔΝΤ (Σεπτ. 2006) εκτιμούσε για το 2007 ρυθμό ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας 4,9% ενώ για τις ανεπτυγμένες οικονομίες …2,7% και για τις ΗΠΑ 2,9%… Τον Απρίλιο του 2007 το ΔΝΤ, και ενώ η οικονομία των ΗΠΑ ήδη τρανταζόταν από τα προβλήματα στη στεγαστική αγορά και τη μετάδοσή τους στο τραπεζικό σύστημα, διατήρησε αμετάβλητη την πρόβλεψη για ρυθμό ανάπτυξης της τάξης του 4,9% για το 2007 και ανάλογο… για το 2008 [!] »(2012, 284-5).
Αυτές οι προβλέψεις δεν επαληθεύθηκαν ούτε στο ελάχιστο. Το αντίθετο.
5. Δεν χρειάζεται να επεκταθούμε περισσότερο. Τα δείγματα των οικονομολογικών προβλέψεων και ερμηνειών της πραγματικής κατάστασης από κορυφαίους ειδικούς αρκούν για να δείξουν τη σαθρότητα των σύγχρονων ορθόδοξων δοξασιών στην «επιστήμη» των Οικονομικών που εδράζει στα Πανεπιστήμια.
Όλες οι επιστήμες σήμερα (Φυσική, Βιοχημεία κλπ) λειτουργούν μόνο μέσα στο πλαίσιο του υλικού, μετρήσιμου κόσμου και από αυτή την άποψη είναι περιορισμένες. Αλλά υπάρχουν γνήσιες επιστήμες και τσαρλατανισμοί.
Χαρακτηριστικό κάθε γνήσιας και αξιοσέβαστης επιστήμης είναι η δύναμή της να προβλέπει με ακρίβεια. Η Πανεπιστημιακή Οικονομολογία δεν προέβλεψε ούτε την κρίση του 2008, ούτε του 1973, ούτε του 1929. Αντίθετα, σε κάθε περίπτωση, λίγο πριν αλλά και στις αρχές της κρίσης, οι εξπέρ διακηρύσσουν μόνο θετικές προοπτικές για την οικονομία. Ναι, υπήρξαν μερικές μεμονωμένες φωνές (π.χ. του J. Stiglitz και του N. Rubini) που προειδοποιούσαν πως η φούσκα θα έσκαγε, αλλά ούτε αυτοί έδωσαν μια ημερομηνία έστω και κατά προσέγγιση.
Υπήρξαν όμως μερικοί ανορθόδοξοι οικονομολόγοι που, ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον, προέβλεψαν με ακρίβεια από το 1997 το κραχ του 2008. Τους έχω αναφέρει σε προηγούμενα άρθρα: ο F. Harrison, ο M. Gaffney και ο F. Foldvary. Και οι τρεις πρεσβεύουν τη Γεωφορολόγηση. Μπόρεσαν να κάνουν ορθή πρόβλεψη διότι αναγνωρίζοντας τη θεμελιώδη σημασία της γης συνέδεσαν την περιοδικότητα του οικονομικού κύκλου (άνθηση, κάμψη, ύφεση, ανάκαμψη) με τη δραστηριότητα του στεγαστικού τομέα – την άνοδο και την κάμψη του. Αυτό το είχε προσέξει και ο Alvin Hansen, καθηγητής Οικονομικών στο Χάρβαρντ (1941), όπως σημείωσα στο Αρχές Διακυβέρνησης: 16. O Οικονομικός Κύκλος.
Οι συμβατικές ή ορθόδοξες θεωρίες βασίζονται σε μια ανομολόγητη άγνοια που είναι πλέον εγγενής στην πανεπιστημιακή Οικονομολογία. Η άγνοια έχει τουλάχιστον δύο σκέλη. Το ένα είναι η επιμονή των οικονομολόγων να παραγνωρίζουν στους υπολογισμούς τους τη λειτουργία και σημασία της γης. Το δεύτερο είναι μια σοβαρή στρέβλωση που επέφεραν στη διδασκαλία των Οικονομικών ορισμένοι καθηγητές στις ΗΠΑ στην στροφή του 19ου – 20ου αιώνα, μετατρέποντας τη γη από συντελεστή της παραγωγής σε στοιχείο κεφαλαίου που αγοράζεται και πωλείται από ιδιώτες: και αυτό, για να ικανοποιήσουν τους πλούσιους μεγαλογαιοκτήμονες πατρόνους των Πανεπιστημίων τους (Καζάνας 1996, Gaffney & Harrison 1994).
Για όσο η Οικονομολογία αγνοεί τη σημασία της γης και τον ρόλο του οικοδομικού/κτηματομεσιτικού τομέα, θα παραμένει μια σακατεμένη επιστήμη, ανίκανη να κάνει ορθές προβλέψεις ή να προτείνει ορθά μέτρα.
Βιβλιογραφία
Baker G. 2000 «Greenspan Rails US labour flexibility» Financial Times, July 23.
Beattie A. 2002 «Top adviser shares Greenspan optimism» Financial Times, July 18.
Γκρίνσπαν Α. 2007 Η Eποχή των Aναταράξεων …. Αθήνα, Ωκεανίδα.
Gaffney M. & Harrison F. 1994 The Corruption of Economics London, Shepheard-Walwyn.
Hansen Alvin 1941 Fiscal Policy & Business Cycles New York, Norton & Co.
Καζάνας Ν. 1996 Κοινωνία δίχως Φόρους, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
Ormerod P. 1994 The Death of Economics London, Faber & Faber.
Παπαδογιάννης Γ. 2012 Η Άνοδος και η Πτώση του Homo Economicus Αθήνα, Εκδόσεις Παπαδόπουλος.
Ρουμπίνι Ν. & Μιμ Σ. 2010 Η Οικονομία της Κρίσης Αθήνα, Πατάκη (Aς σημειωθεί πως παρά τις περίπλοκες αναλύσεις και τις άφθονες αναφορές τους, οι 10 προτάσεις που παρουσιάζουν οι δύο συγγραφείς στο Συμπέρασμα τους, σ 472-5, δείχνουν και τη δική τους έλλειψη κατανόησης).
