Η Ναόμι Κλάιν, ο Μίλτων Φρίντμαν και η (αν-)ελεύθερη αγορά

από τον Νικόδημο

1. Πρότινος έγραψα για τον κάπηλο καπιταλισμό με αφορμή την εξαιρετική μελέτη της Naomi Klein – The Shock Doctrine: the Rise of Disaster Capitalism (Λονδίνο 2007), ‘Το Δόγμα του Σοκ: η Άνοδος του Καπιταλισμού της Καταστροφής’ (Αθήνα 2010). Υπήρξε και μια εχθρική κριτική του βιβλίου από τον J. Norberg του Ινστιτούτου  Cato που συμπλέει πλήρως με τη Σχολή του Σικάγου και τον άκρατο καπιταλισμό της απληστίας. Και οι δύο θεωρήσεις παραβλέπουν μια θεμελιώδη άποψη της ανθρώπινης ζωής.

Το κύριο θέμα του βιβλίου είναι οι ποικίλες μέθοδοι ή, σωστότερα, δολοπλοκίες και μηχανορραφίες που χρησιμοποιούν διεθνείς οργανισμοί όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, συχνά με τη συνεργασία ή την καθοδήγηση της κυβέρνησης των ΗΠΑ, για να επιβληθούν παράλογες οικονομικές πολιτικές, που επιφέρουν συνήθως ύφεση και ανεργία και μια γενικότερη απορρύθμιση και αποδόμηση μιας κοινωνίας• έτσι υπό το πρόσχημα της ‘ελεύθερης αγοράς’ θα μπορούν ισχυρές πολυεθνικές επιχειρήσεις και χρηματοπιστωτικές εταιρίες να εξαγοράσουν φθηνά τις εγχώριες δημόσιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις (και τους φυσικούς πόρους). Οι ραδιουργίες συμπεριλαμβάνουν απλή προπαγάνδα και μηχανισμούς επιμόρφωσης, οικονομική βοήθεια με αντίτιμο, δωροδοκία και διαφθορά κυβερνητικών στελεχών, πραξικοπήματα, ανατροπή νόμιμων κυβερνήσεων, επιβολή δικτατορικών καθεστώτων ως και στρατιωτική εισβολή. Ο άμεσος στόχος είναι ένα ισχυρότατο σοκ (σπάνια με δημοκρατικές διαδικασίες, συνηθέστερα με δικτατορική και συχνά με στρατιωτική βία)  που αποσυντονίζει τα πάντα στην κοινωνία επιτρέποντας τη γρήγορη και εύκολη επιβολή καταπιεστικών μέτρων κι ανοίγοντας τις πύλες για την εισβολή των άπληστων ξένων καπιταλιστών.

Είναι πολλά τα αποσπάσματα του βιβλίου της Κλάιν που μπορεί να παραθέσει κάποιος. Παίρνω εκείνο που περιγράφει την ιδιωτικοποίηση ακόμα και των πολεμικών επιχειρήσεων και της κατοχής μιας χώρας. “Ο πόλεμος του Ιράκ, που τον κατέστησαν εφικτό  οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, σηματοδότησε τη βίαιη γέννηση μιας Νέας Οικονομίας…Με την ανάθεση σε εξωτερικούς προμηθευτές και την ιδιωτικοποίηση κάθε πτυχής τόσο της καταστροφής όσο και της ανοικοδόμησης, σημειώνεται μια οικονομική άνθηση όταν αρχίζουν να πέφτουν οι βόμβες, όταν σταματούν και όταν ξαναρχίζουν να πέφτουν – ένας αέναος κλειστός κύκλος κερδοφορίας που βασίζεται στην καταστροφή και στην ανοικοδόμηση. Διορατικές εταιρίες, όπως η Halliburton και η Carlyle Group, απασχολούν σε διαφορετικά τμήματα του ίδιου εταιρικού ομίλου  τόσο αυτούς που καταστρέφουν όσο και αυτούς που ανοικοδομούν.” (Κλάιν 2010: 512).

Εξίσου χαρακτηριστική και αποκαλυπτική είναι μια παράγραφος στη σ 552. Η Kλάιν γράφει: “Σύμφωνα με τους New York Times  ‘Οι 20 κορυφαίες εργοληπτικές εταιρείες δαπάνησαν από το 2000 σχεδόν $300 εκμ για να επηρεάσουν πολιτικούς και $23 εκμ για να χρηματοδοτήσουν προεκλογικές εκστρατείες’ (S. Shane και R. Nixon ‘In Washington Contractors…’ NYT 4/2/07). Aπό την μεριά της η κυβέρνηση Μπους αύξησε μεταξύ 2000 και 2006 κατά $ 200 δισ τα κονδύλια που δίνονταν στις εργοληπτικές εταιρείες”. Από κάθε πλευρά, το θέμα δεν ήταν ποτέ ιδεολογικό αλλά κερδοσκοπικό.

2. Υπάρχουν δύο τουλάχιστον εγκωμιαστικές κριτικές για το βιβλίο, από τον Βρετανό φιλόσοφο John Gray στην Guardian (Λονδίνο) 15/9/07 και τον νομπελίστα οικονομολόγο J. Stiglitz στη New York Times 30/09/07. “Λίγα βιβλία” γράφει ο Γκρέι, “μας βοηθούν πραγματικά να καταλάβουμε το παρόν. Το Δόγμα του Σοκ είναι ένα από αυτά.”

Στην πραγματικότητα, το βιβλίο της Κλάιν φωτίζει μεν άπλετα την απληστία που κινητοποιεί τον κάπηλο καπιταλισμό σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου, αλλά δεν βοηθάει καθόλου να καταλάβουμε το παρόν. Απεναντίας, καθώς μάλιστα έχει γίνει ένα είδος μακροσκελούς μοντέρνας Βίβλου για νεαρούς αντι-καπιταλιστές κάθε απόχρωσης (αριστερούς, κεντρώους, σοσιαλιστές, αναρχικούς κλπ, και δημοσιογράφους και παρουσιαστές στη ραδιοτηλεόραση που αναφέρονται σ΄ αυτό πολύ επιπόλαια) και καθώς τονίζει τον κρατισμό της σοσιαλδημοκρατίας, συσκοτίζει εντονότερα τη σκέψη και διαιωνίζει την άγνοια.

Ο Νόρμπεργκ κάνει δυστυχώς το ίδιο, διότι δεν μπορεί να κάνει αλλιώς αφού είναι αιχμάλωτος της ιδεολογίας της “ελεύθερης αγοράς”, όπως λέγεται, ή του “φιλελευθερισμού”, που στην πραγματικότητα είναι “νέο-συντηρητισμός”. Μερικές από τις επικρίσεις του είναι ορθότατες αλλά παραγκωνίζει την ύπουλη ή φανερή καταστροφική επίδραση του “φιλελευθερισμού” που πρεσβεύει, ενώ πρόκειται για αχαλίνωτη απληστία και βάναυση αδικία, όπως δείχνουν με ξεκάθαρη ανάλυση τα πάμπολλα παραδείγματα της Κλάιν τα οποία παραγνωρίζει.

Όπως έγραψα πιο πάνω και όπως επισημαίνει και η Κλάιν, το επίμαχο θέμα για πολλούς οικονομολόγους και τους πλείστους πολιτικούς δεν είναι θέμα ιδεολογίας ή επιστήμης αλλά απροκάλυπτης κερδοσκοπίας. Το εξέτασα εκτενέστερα στο φύλλο ‘Κάπηλος Καπιταλισμός’. Όμως η στόχαση της Κλάιν (2010) δείχνει, όχι αφύσικα στις παρούσες συνθήκες, να περιορίζεται από τις σύγχρονες σοσιαλδημοκρατικές προκαταλήψεις.

3. Ούτε η Κλάιν ούτε ο Νόρμπεργκ και οι θιασιώτες τους δείχνουν την παραμικρή τάση να καταλάβουν πως ο “(νεο-)φιλελευθερισμός” δεν είναι “(νεο-)φιλελευθερισμός” και δεν υπάρχει “ελεύθερη αγορά” ούτε κατά διάνοια. Μια πραγματικά ελεύθερη αγορά δεν θα μπορούσε να προκαλεί τόσες επώδυνες παρενέργειες για τις μάζες του λαού – πόνο, καταπίεση, εξαθλίωση, δυστυχία.

Πώς είναι η αγορά ελεύθερη όταν υπάρχουν από τη μια πλευρά οι μάζες των εκατομμυρίων ακτήμονων άπορων ανθρώπων, που δεν έχουν παρά μόνο την εργοδύναμή τους να προσφέρουν στο παζάρι της εργασίας, και από την άλλη συγκριτικά λιγοστοί πάμπλουτοι μεγιστάνες και πανίσχυρες πολυεθνικές εταιρείες ή τράπεζες που ελέγχουν τους φυσικούς πόρους και την πλειονότητα των εδαφών του πλανήτη και αστρονομικά μεγάλες ποσότητες χρημάτων;…

Οπωσδήποτε, η μειονότητα των μεγιστάνων μπορεί να δρα ελεύθερα σε όλες τις αγορές περιορισμένη μόνο από τους νόμους (που συνήθως την ευνοούν) και τον ανταγωνισμό μεταξύ των μελών της. Αλλά ποια ελευθερία έχουν τα δισεκατομμύρια των απόρων;

 Και ας μην καταφύγουν οι “νεοφιλελεύθεροι” σε σοφιστείες του τύπου “υπάρχει αδικία στον κόσμο• ο Παβαρότι είχε σπάνια φωνή που οι πολλοί δεν την έχουν• ο Μοχάμεντ Άλι είχε απαράμιλλη ρώμη” κλπ. Μιλάμε για ανθρώπινες διευθετήσεις, όχι φυσικά φαινόμενα. Κάποιος εξουσιάζει εδάφη και φυσικούς πόρους σύμφωνα με ανθρώπινες διευθετήσεις που θα μπορούσαν να είναι πολύ διαφορετικές.

4. Όλος ο πλούτος (δηλαδή αγαθά και υπηρεσίες) είναι προϊόν της ανθρώπινης εργασίας πάνω στη γη. Όλη η παραγωγική προσπάθεια είναι η αλληλεπίδραση ανθρώπου και φύσης. Οι πρωταρχικοί συντελεστές της παραγωγής είναι τρεις: η εργασία (1) του ανθρώπου πάνω στη γη (2) σε συγκεκριμένες συνθήκες (3), γεωφυσικές, κλιματικές, πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές γενικά, που διαμορφώνουν τον τρόπο που η ανθρώπινη εργασία συναντά τη γη και το ίδιο το προϊόν της παραγωγής.

Οι συνθήκες μπορούν να αλλάξουν προς το καλύτερο ή χειρότερο αλλά είναι όπως είναι στη γενικότητά τους. Αν οι αντιλήψεις που επικρατούν στη νοοτροπία μιας κοινωνίας είναι φιλελεύθερες, θα υπάρξει ελεύθερη αγορά. Αν είναι περιοριστικές ευνοώντας μερικούς και καταπιέζοντας άλλους, δεν θα υπάρξει ελεύθερη αγορά.

Η ανθρώπινη εργασία και το σύστημα γεωκτησίας είναι τα δύο σκέλη πάνω στα οποία στηρίζεται η αγορά.

Είναι ολοφάνερο πως αν ορισμένοι άνθρωποι είναι δούλοι η αγορά δεν είναι ελεύθερη, έστω κι αν οι δουλοκτήτες ισχυρίζονται πως υπάρχει ελευθερία.

Είναι εξίσου φανερό πως αν η γη δεν είναι ελεύθερη δηλαδή ελεύθερα προσβάσιμη από τους (ελεύθερους) ανθρώπους, η αγορά δεν είναι ελεύθερη.

Σήμερα σε όλες τις προηγμένες χώρες όλοι οι άνθρωποι χαίρονται την πολιτική ελευθερία τους καθώς απολαμβάνουν την ακεραιότητά τους, την υπόληψη και την περιουσία τους και τις ελευθερίες της έκφρασης, της μετακίνησης και της συνάθροισης.

Αλλά τι γίνεται με τη γη;…

Οι πλείστοι άνθρωποι πουθενά δεν έχουν ελεύθερη πρόσβαση στη γη για κατοικία και για εργασία. Καμία κυβέρνηση σε καμιά χώρα δεν διασφαλίζει αυτό το δικαίωμα που εγείρεται από τη φυσική ανάγκη κάθε ανθρώπου να καταλαμβάνει κάποιο χώρο πάνω στη ξηρά, πάνω στη στέρεη επιφάνεια της υδρογείου που είναι εκ φύσεως πεπερασμένη. Παντού ορισμένοι εξουσιάζουν τα εδάφη και απαιτούν από τους ακτήμονες να πληρώσουν για να έχουν τόπο κατοικίας ή εργασίας.

Οι άνθρωποι έχουν ελευθερία, όχι όμως η γη. Παντού η γη είναι ιδιόκτητη κι έτσι ανελεύθερη. Και η ανελεύθερη κατάσταση της γης, δηλαδή το ότι οι ακτήμονες πρέπει να πληρώσουν τον γαιοκτήμονα, περιορίζει τη πολιτική τους ελευθερία επιβάλλοντας μια ύπουλη δουλεία.

5. O Milton Friedman, άκαρδος δαίμονας για την Κλάιν αλλά μέγας σοφός για τον Νόρμπεργκ, έγραψε (μαζί με την γυναίκα του Rose) το Free to Choose (1980 Λονδίνο ‘Ελεύθεροι να Επιλέγουμε’). Αλλά πουθενά στο κατά τα άλλα όμορφο βιβλίο του δεν αναφέρει καν το θέμα του ακτήμονα. Σε σύγκριση με τους ιδιοκτήτες γης, τους εκατομμυριούχους και τα μονοπώλια, τι επιλογές έχουν οι μυριάδες ακτήμονες ακόμα και στις πλούσιες χώρες της Δύσης;

Κακώς η Κλάιν δαιμονοποιεί τον Φρίντμαν. Διότι πουθενά αυτός ο ουμανιστής νομπελίστας δεν ενθαρρύνει και δεν επικροτεί τις απάνθρωπες μεθόδους δικτατόρων όπως ο Πινοτσέτ και ο Σουχάρτο, ή τις άθλιες μηχανορραφίες του ΔΝΤ και της Αμερικανικής κυβέρνησης.

Κακώς ο Νόρμπεργκ τον αγιοποιεί περίπου. Διότι πουθενά ο Φρίντμαν δεν δείχνει να καταλαβαίνει πως ελεύθερη αγορά δεν υπάρχει κι έτσι δεν μπορεί η αγορά, στην τωρινή της στρεβλωμένη κατάσταση με τη γη ανελεύθερη, να ρυθμίζει δίκαια και ορθά την οικονομία.

6. α) Πολύ σωστά ο Φρίντμαν επικαλείται (1980: κεφ 5) τις ελευθερίες (για το δικαίωμα όλων στη ζωή, ελευθερία κι επιδίωξη της ευτυχίας) που διατύπωσε ο Th. Jefferson, τρίτος πρόεδρος των ΗΠΑ και συντάκτης της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ, 1776. Θα μπορούσε να παραπέμψει και στο Σύνταγμα των ΗΠΑ που ζητάει να διασφαλιστεί η ελευθερία (liberty) της παρούσας και των μελλοντικών γενεών. Αλλά πολύ λανθασμένα δεν παραπέμπει στην Επιστολή του Jefferson  το 1785 στον φίλο του J. Madison, άλλο Πρόεδρο:

Η γη δίνεται σαν κοινή προμήθεια για τον άνθρωπο να εργάζεται και να κατοικεί … Δεν είναι τόσο νωρίς να προνοήσουμε με κάθε δυνατό μέσο ώστε όσο το δυνατόν λιγότεροι να μένουν χωρίς ένα μικρό γεωτεμάχιο.

β) Πολύ σωστά ο Φρίντμαν αναφέρεται (1980: 28-9) στον Adam Smith, που λέει στο Πλούτος των Εθνών (4ο βιβλίο, 11o κεφ., τέλος): «Όταν όλα τα συστήματα προτιμήσεως ή περιορισμού καταργηθούν ολότελα, τότε το φανερό και απλό σύστημα της φυσικής ελευθερίας εγείρεται σταθερά από μόνο του. Κάθε άνθρωπος εφόσον δεν παραβιάζει τους νόμους της Δικαιοσύνης, αφήνεται εντελώς ελεύθερος να επιδιώξει τα συμφέροντά του με τον δικό του τρόπο, και να φέρει την εργασία και το κεφάλαιό του σε ανταγωνισμό με αυτά των άλλων ανθρώπων ή τάξεων ανθρώπων…[Η κυβέρνηση] έχει το καθήκον να προστατεύει, όσο είναι δυνατόν, κάθε μέλος της κοινωνίας από την αδικία ή την καταπίεση που προέρχεται από οποιoδήποτε άλλο μέλος της…» Πολύ σωστά επίσης αναφέρει την εθελούσια ανταλλαγή που κάνουν ελεύθεροι άνθρωποι σε κάθε αγοροπωλησία ή άλλη οικονομική συναλλαγή (πάλι από το Πλούτος των Εθνών) αλλά και το περίφημο «αόρατο χέρι» του Σμιθ που (στο Theory of Moral Sentiments ‘Θεωρία Ηθικών Συναισθημάτων’ 1759/1969) τελικά προάγει «το συμφέρον της σύνολης κοινωνίας».

Πολύ λανθασμένα όμως δεν εξηγεί ότι δεν υπάρχει δικαιοσύνη όταν με χαλκευμένους νόμους τα εκατομμύρια του λαού μένουν δίχως πρόσβαση στη γη και ύπουλα μα πολύ ουσιαστικά καταπιέζονται από τους ευνοούμενους γαιοκτήμονες. Διότι ο Σμιθ έγραψε για το «αόρατο χέρι» πως οδηγεί τους ανθρώπους «να κάνουν σχεδόν την ίδια διανομή …που θα είχε γίνει αν η γη είχε διαιρεθεί σε ίσα μερίδια ανάμεσα στους κατοίκους της» (1759/1969:304). Περί αυτού ακριβώς πρόκειται, κ. Φρίντμαν και οπαδοί! Η γη δεν έχει διαιρεθεί ούτε καν «σχεδόν» σε ίσα μερίδια. Και στο Πλούτος των Εθνών ο Σμιθ υποδείχνει ξεκάθαρα: «Μόλις η γη οποιασδήποτε χώρας γίνει όλη ατομική περιουσία, οι γαιοκτήμονες αρέσκονται…….να θερίζουν εκεί που ποτέ δεν έσπειραν και ζητούν κάποιο μίσθωμα ακόμα και για τα φυσικά προϊόντα της» (1776: 1.6)

γ) Πολύ σωστά ο Φρίντμαν αναφέρει και τον Άγγλο φιλελεύθερο στοχαστή John Stuart Mill ο οποίος τόνισε στο On Liberty ‘Επί της Ελευθερίας’ πως όσον αφορά μόνο τον εαυτό του, το σώμα και το νου του, κάθε άνθρωπος είναι ο ίδιος απόλυτος κυβερνήτης• αλλά όπου η συμπεριφορά του μπορεί να προκαλέσει βλάβη (harm) σε άλλους, τότε πρέπει αυτός να εμποδίζεται (Λονδίνο 1865:6).

Πολύ λανθασμένα δεν υποδείχνει πως η σύγχρονη νομοθεσία παντού προκαλεί βλάβη ευνοώντας τους ιδιοκτήτες και καταπιέζοντας τα εκατομμύρια των ακτημόνων. Πολύ λανθασμένα επίσης δεν αναφέρει το τι έγραψε ο Μιλ στο Principles of Political Economy Λονδίνο 1848 ‘Αρχές Πολιτικής Οικονομίας’: Οι γαιοκτήμονες «πλουτίζουν στον ύπνο τους δίχως να εργάζονται, να διακινδυνεύουν ή να αποταμιεύουν» αλλά μόνο μισθώνοντας (ή πουλώντας) γη εκμεταλλευόμενοι το προνόμιο που έχουν με την ιδιοκτησία σε βάρος των ακτήμονων.

δ) Πολύ σωστά επίσης έγραψε ο Φρίντμαν (στο ίδιο σ 69) πως «η ελευθερία είναι ένα ενιαίο σύνολο [και] οτιδήποτε τη μειώνει σε ένα μέρος της ζωής μας θα την επηρεάσει σε άλλα μέρη»

Πολύ λανθασμένα δεν κάνει και το επόμενο βήμα να διακηρύξει πως αφού η ελευθερία του ανθρώπου είναι μειωμένη ως προς την πρόσβαση στη γη, μειωμένη θα είναι η ελευθερία του και σε πολλά άλλα μέρη της ζωής.

7. Όπως ίσως καταλαβαίνει ο αναγνώστης, ούτε η Κλάιν στις 700 σελίδες του βιβλίου της ούτε ο Νόρμπεργκ στη σύντομη κριτική της Κλάιν και την υπεράσπιση του Φρίντμαν αναφέρονται σε αυτό το θέμα. Όμως και οι δύο αναφέρονται στην υγιέστατη και υποδειγματική οικονομία του Χονγκ Κονγκ. Το ίδιο κάνει και ο Φρίντμαν. Kανείς τους όμως δεν δίνει τη μία πολύ ξεχωριστή άποψη που χαρακτηρίζει τη οικονομία αυτής της ιδιότυπης περιοχής, πρώην Βρετανικής αποικίας, αλλά τώρα, παρά τον εξέχοντα καπιταλισμό της, πλήρως ενσωματωμένης στην κομμουνιστική Κίνα. Στο Χονγκ Κονγκ υπάρχει γεωφορολόγηση: φορολογούνται μερικώς οι αξίες γεωτεμαχίων σκέτων δίχως την αξία βελτιωτικού έργου επάνω τους.

Είδαμε πως Τζ. Σ. Μιλ είχε γράψει: Οι γαιοκτήμονες «πλουτίζουν στον ύπνο τους δίχως να εργάζονται, να διακινδυνεύουν ή να αποταμιεύουν»! Μετά προτείνει να φορολογούνται πλήρως τα μισθώματα: «Ολόκληρος αυτός ο φόρος δεν είναι φόρος αλλά πληρωμή της γεωπροσόδου…Οι γαιοκτήμονες δεν δικαιούνται καμιά αποζημίωση» (1848: 5.5.5-6)

Δεν θα πρέπει να προξενεί έκπληξη πως και ο Σμιθ είχε κάνει την ίδια επισήμανση 70 χρόνια νωρίτερα: «Η γεωπρόσοδος…είναι ένα είδος εισοδήματος που ο γαιοκτήμονας απολαμβάνει χωρίς καμιά φροντίδα ή προσοχή εκ μέρους του… Ακόμα και όταν ένα μέρος αυτού του εισοδήματος αφαιρεθεί [από τον γαιοκτήμονα] για να καλυφθούν οι δαπάνες του κράτους, δεν θα προκύψει καμιά αποθάρρυνση της παραγωγικής προσπάθειας.» (Πλούτος…2.2.1)

Δεν μπορεί να μην αναρωτηθεί κάθε καλόπιστος αναγνώστης γιατί ο Φρίντμαν και ο υπερασπιστής του Νόρμπεργκ παραγνωρίζουν αυτές τις παρατηρήσεις των δύο κλασικών οικονομολόγων (επίσης του D. Ricardo και άλλων ως τον A. Marshall) στους οποίους αποδίδουν την απαρχή του φιλελευθερισμού. Από τη Νάομι Κλάιν δεν περιμένει κανείς κάτι τέτοιο διότι εκείνη ακολουθεί άλλο ρεύμα στόχασης.

Γιατί όμως είναι τόσο επιλεκτικός ο Φρίντμαν στο Free to Choose;

Και όμως ο ίδιος, μόλις δύο χρόνια νωρίτερα είχε πει: «Υπό μία έννοια όλοι οι φόροι ανταγωνίζονται την ελεύθερη οικονομία….Ο λιγότερο κακός φόρος είναι ο φόρος επί της αξίας αβελτίωτου εδάφους.» (Στο περιοδικό Human Events 18/11/1978: σελ 14.) Η «αξία αβελτίωτου εδάφους» (δηλαδή της επιφάνειας της γης σκέτης) είναι ακριβώς η «γεωπρόσοδος» των κλασικών. Στο Χονγκ Κονγκ εφαρμόζεται μια ήπια μορφή τέτοιας φορολογίας από το 1843, δηλαδή Γεωφορολόγηση. Όμως ο Φρίντμαν δεν αναφέρει το γεγονός – ούτε ο Νόρμπεργκ ούτε η Κλάιν.

Είναι αλήθεια πως από την εποχή του Άνταμ Σμιθ, στο τέλος του 18ου αιώνα, οι μεγαλογαιοκτήμονες, που είχαν την πολιτική εξουσία, και αργότερα οι μονοπωλιακές και πολυεθνικές επιχειρήσεις, που έχουν μεγάλη δύναμη επηρεάζοντας την εκάστοτε κυβέρνηση, δεν επιτρέπουν την εφαρμογή αυτού του μέτρου, δηλαδή της φορολόγησης της γεωπροσόδου ή της αξίας του αβελτίωτου εδάφους. Είναι αλήθεια επίσης πως οι μάζες του λαού δεν έχουν την απαραίτητη πληροφόρηση για το θέμα και παρασύρονται από τις επιπόλαιες υποσχέσεις των πολιτικών.

Αλλά είναι δυσνόητο το γιατί ενώ γνωρίζουν πολύ καλά πόσο ευεργετική είναι αυτή η φορολόγηση, τόσοι και τόσοι εξπέρ οικονομολόγοι δεν την συνιστούν πιο συχνά και πιο φωναχτά.