1. Ο κόσμος που δείχνουν οι αισθήσεις και νους μας είναι πλάνη, ψευδαπάτη, λένε φιλοσοφίες σαν τη Βεδάντα ή Ζεν και άλλοι κλάδοι Βουδισμού. Ο εαυτός που νιώθουμε καθημερινά, όλη μας τη ζωή, η προσωπικότητα που προβάλλουμε, αυτά είναι μια ψευδαίσθηση, λένε οι ίδιες φιλοσοφίες. Και ας έχουμε υπόψη μας πως πριν 25 αιώνες, όταν οργανώνονταν αυτές, φιλοσοφία και ψυχολογία ήταν μια και αυτή επιστήμη, έρευνα, μελέτη.
Μα κάπου εκεί έξω, όπως λένε μερικοί, πρέπει να υπάρχει κάποια πραγματικότητα και ας μην την αντιλαμβανόμαστε πλήρως. Κάπου εδώ, στη περίπλοκη μα ίσως και απλή, ψυχολογία του ανθρώπου πρέπει να υπάρχει μια αδιάσειστη αλήθεια και ας μην την καταλαβαίνουμε.
Και όπως μπορεί πολύ λογικά και δίκαια και ορθά να πει κάποιος, αν δεν υπάρχει κάποια πραγματικότητα “κάπου εκεί έξω” τριγύρω, και αν δεν υπάρχει κάποια αλήθεια εδώ μέσα στον ανθρώπινο ψυχισμό, τότε τι κάνουμε, πού και πώς υπάρχουμε, γιατί ζούμε, τι είμαστε;
2. Λέγεται από μια μεγάλη παράδοση σοφών πως με τον νου και τις αισθήσεις γνωρίζουμε μόνο πλάνη και ψευδαίσθηση – δηλ. ο τρισδιάστατος κόσμος που βλέπουμε ολόγυρα και ο εαυτός που νιώθουμε να αλλάζει, να χαίρεται και να θλίβεται. Και είναι οξύμωρο να λες πως γνωρίζεις κάτι ψεύτικο!
Πώς, λοιπόν, μπορούμε να γνωρίσουμε την πραγματικότητα, το αληθινό;
Εδώ συναντούμε μια πρώτη δυσκολία. Το μυαλό (ο κατώτερος κοινός νους) με τον οποίο σκεφτόμαστε, σχεδιάζουμε, κρίνουμε και συγκρίνουμε, υπολογίζουμε κλπ, είναι άστατο κι ενεργοποιείται και καθοδηγείται από άτακτες επιθυμίες και αξίες που συχνά δεν ξέρουμε πως σχηματίστηκαν και αν είναι χρήσιμες. Χρειάζονται δηλαδή επανεξέταση κι επανεκτίμηση. Επίσης το “άτακτες” έχει διπλή σημασία: πρώτον, είναι κακές καθώς επιφέρουν ζημιά, κακά αποτελέσματα, και, δεύτερον, δεν έχουν τάξη μα έρχονται ανεξέλεγκτα, απρόσμενα. Οπότε, το μυαλό δεν είναι, σε τέτοια κατάσταση αξιόπιστος ερευνητής. Κινείται καθότι φαίνεται να έχει μια τάση να κινείται φορτιζόμενη από φιλοδοξίες του “εγώ”.
Υπάρχει, όπως ξέρουμε και ο εγωισμός που ωθεί το μυαλό σε περιπέτειες, σε παραστάσεις, σε στόχους ματαιοδοξίας, απληστίας και αλαζονείας.
3. Οπωσδήποτε αρχίζει κανείς με το μυαλό, με πληροφόρηση που δέχεται μέσω ακρόασης ή όρασης, δηλαδή κάποιας διάλεξης ή κάποιου γραπτού από κάποιον άλλο, κάποιον που γνωρίζει κάτι για το θέμα. Και το μυαλό κατευθύνει την έρευνα στον ζωντανό πρακτικό τομέα της καθημερινής ζωής, δηλαδή στο πως ανταποκρινόμαστε ψυχολογικά, κυρίως συναισθηματικά, και πως δρούμε είτε ως αντίδραση σε διάφορα ερεθίσματα εξωτερικά είτε με παρωθήσεις και παρορμήσεις εσωτερικές.
Μπορείς να θεωρητικολογήσεις σε μεγάλο βαθμό για τη φύση και τη δομή του κόσμου, από το ηλιακό σύστημα ως την Πολιτεία ή και την οικογένεια και μια σφηκοφωλιά. Μερικές απόψεις, ακόμα και των περασμένων αιώνων θα έχουν κάποια αντανάκλαση της πραγματικότητας.
Όμως θεωρητικολογία δεν μπορεί και δεν πρέπει να γίνεται στην ψυχολογία σου, όσον αφορά δηλαδή τις νοητικές σου λειτουργίες και τον εαυτό σου. Εδώ χρειάζεται άμεση αυτοεξέταση του δικού σου ψυχισμού. Και αν χρησιμοποιείς ειλικρίνεια και προσοχή θα διαπιστώσεις σύντομα πως γνωρίζεις ελάχιστα για τον ψυχισμό σου, για τις λειτουργίες του νου σου, τη σκέψη, τη διάκριση, την αξιολόγηση, την έμπνευση, τις διαθέσεις, τις αντιδράσεις σου στα γεγονότα, τα σκαμπανεβάσματα των συναισθημάτων σου, τις επιθυμίες σου και, κυρίως, την κυριαρχία του εγωισμού σου.
4. Δεν χρειάζεται να ψάχνεις για το πώς θα επιτύχεις, πώς θα εξελιχθείς, ανελιχθείς ή αναπτυχθείς, ή θα αποκτήσεις δύναμη, σταθερότητα, αυτοπεποίθηση, σοφία, ανωτερότητα. Η ίδια η επιθυμία και η προσπάθεια κατάκτησης αυτών των αρετών είναι εμπόδιο στην εκδήλωση και δράση τους.
Σιγά σιγά, με την κατάλληλη καθοδήγηση βλέπεις, κατανοείς και μαθαίνεις πως δεν χρειάζεται να είσαι ο δράστης των δραστηριοτήτων σου γιατί είσαι η εκτίναξη της δράσης. Δεν είσαι αυτός που κάνει τα ποικίλα καμώματα διότι είσαι η ίδια η εμπειρία των καμωμάτων και δραστηριοτήτων. Δεν χρειάζεται να νιώθεις αγάπη, συμπόνια, γαλήνη: είσαι αυτές οι μεγάλες βαθιές ιδιότητες κλπ. Πάνω από όλα είσαι ο αθέατος θεατής όλων των εμπειριών σου, το ενσυνείδητο και ανεπίγνωστο ον που έχει συνειδησία κι επίγνωση όλων όσων συμβαίνουν στον διανοητικό και συναισθηματικό κόσμο του. Και αυτή η οντότητα, η επίγνωση, η συνειδησία, δεν αλλάζει!
Ποτέ ο νους δεν θα γνωρίσει ποιος είναι, δηλαδή τον Εαυτό.
Πέρα ή πάνω από τον νου είναι η καρδιά. Όχι η τρόμπα στο στήθος που χτυπά και ρυθμίζει την κυκλοφορία του αίματος. Μα η καρδιά του νου, λεπτότερη από τον νου και ισχυρότερη, που αγκαλιάζει όλη σου την ύπαρξη και είναι η πρώτη αντανάκλαση του Εαυτού σου, η οποία σου αποκαλύπτει την παρουσία που είναι ο ίδιος ο Εαυτός, η ίδια η μεγαλειώδης παρουσία σε όλους τους ανθρώπους και δεν πεθαίνει όταν το σώμα καταρρέει και πεθαίνει.
