1. Όλες οι κύριες Ουπανισάδες (και πολλά άλλα κείμενα) αναφέρουν την επαναγέννηση ή μετενσάρκωση. Ανάλογα με το πώς έχει ζήσει ένας άνθρωπος σε προηγούμενες ενσωματώσεις, ανάλογα με τις πράξεις του και με το επίπεδο κατανόησής του, έτσι διαμορφώνεται η παρούσα ενσωμάτωσή του. Και ο τρόπος ζωής του στην τωρινή ενσωμάτωση, ο τρόπος συμπεριφοράς του προς τους άλλους και το επίπεδο κατανόησής του, θα καθορίσουν τις συνθήκες στην επόμενη ενσωμάτωση.
Καλή συμπεριφορά και υψηλό επίπεδο κατανόησης θα οδηγήσουν σε ευνοϊκές συνθήκες. Κακή συμπεριφορά και χαμηλό επίπεδο κατανόησης με επιδίωξη εγωιστικών επιθυμιών και συμφερόντων άσχετα με τους άλλους ανθρώπους, θα οδηγήσουν σε δυσμενείς συνθήκες.
(Αυτά όλα οι άνθρωποι τα συνοψίζουν – όχι πολύ ορθολογικά – σε μία λέξη, “κάρμα”!)
2. Η Kauṣitaki Ουπανισάδα στο 2ο και 3ο τμήμα του 1ου κεφαλαίου περιγράφει τη μεταθανάτια διαδρομή κι επανενσωμάτωση (=μετενσάρκωση) ή όχι αρκετά γλαφυρά.
«Όταν οι άνθρωποι φεύγουν από αυτό τον κόσμο όλοι πάνε στη σελήνη. Με τις ζωτικές πνοές τους (prāṇa-) η σελήνη φουσκώνει στο δεκαπενθήμερο της φέξης και, μετά, στο δεκαπενθήμερο της χάσης τους προωθεί σε νέα ενσωμάτωση. Η σελήνη είναι όντως η πύλη στον ουράνιο κόσμο. Όποιος απαντά [στην ερώτησή της] σ’ αυτόν επιτρέπει να προχωρήσει πιο πέρα. Μα όποιος δεν απαντήσει, αυτός γίνεται βροχή και πέφτει εδώ στη γη ως βροχή που θα πάρει μορφή ως σκουλήκι, έντομο, ψάρι, πουλί, λιοντάρι, κάπρος, ρινόκερος, τίγρης, άνθρωπος ή άλλο πλάσμα, σε κάθε περίπτωση ανάλογα με τις πράξεις και τη γνώση του.
3. Όποιος πλησιάζει, η σελήνη τον ρωτά: “Ποιος είσαι;” Εκείνος θα πρέπει να απαντήσει: “Ω Εποχές (ṛtu-) είμαι σπέρμα φερμένο εδώ από τον ακτινοβόλο [νου, ήλιο=vicakṣaṇa-] που έχει 15 μέλη και είναι γεννημένος με την κληρονομιά των προγόνων. Μετά με έστειλες σε έναν άντρα πράκτορα και μέσω αυτού του άντρα πράκτορα με έχυσες σε μία μητέρα.
Έτσι γεννήθηκα και γεννημένος ως πρόσθετος 13ος μήνας από πατέρα που έχει 12 μέλη. Το έχω αναγνωρίσει. Το έχω κατανοήσει εγώ. Γι’ αυτό, ω Εποχές, χαρίσετέ μου την αθανασία. Με την αλήθεια, με την ασκητική είμαι [κι εγώ] η Εποχή. Είμαι γόνος Εποχής. Ποιος είμαι; Είμαι εσύ!”
Έτσι η σελήνη τον αφήνει να περάσει.
4. Μετά ο άνθρωπος ακολουθεί η διαδρομή των θεών (devayāna) και φτάνει στον κόσμο του Άγκνη (=θεού της φωτιάς), μετά τον κόσμο του Βάγιου (=θεού του αέρα), τον κόσμο του Βαρούνα (=θεού των υδάτων), τον κόσμο του Ίντρα (θεού του κεραυνού), τον κόσμο του Πρατζάπατι και [τελικά] τον κόσμο του Μπραχμά.
Εδώ, σε αυτόν τον κόσμο βρίσκονται η λίμνη Āra, οι φρουροί Muhūrta, ο ποταμός Vijarā, το δέντρο Ilya, η πλατεία Salajya, το ανάκτορο Aparājita, οι θυρωροί Indra και Prajāpati, ο διάδρομος Vibhu, ο ακτινοβόλος θρόνος Vicakṣaṇa και πίσω η πολυθρόνα Amitaujas.
Ο δημιουργός-θεός Μπραχμά κάθεται στην πολυθρόνα amitaujas (=απροσμέτρητη δύναμη/μεγαλοσύνη) κι αν ο άνθρωπος απαντήσει ορθά στις δικές του ερωτήσεις, τότε ο Μπραχμά τον δέχεται στον κόσμο του.»
5. Όλα τα τοπία που αναφέρονται είναι συμβολικά, βέβαια. Η λίμνη συμβολίζει μάλλον τον χώρο του νου και τον διασχίζει με το νου (manas-). Aν δεν έχει εξοικείωση με τον νου χάνεται μέσα του και δεν προχωρά.
Μετά περνά τις διάφορες θεότητες και τα επίπεδά τους και εισέρχεται στο ανάκτορο Απόρθητο (όπου μπαίνεις μόνο με την άδεια του Μπραχμά).
Εδώ όμως παρουσιάζεται μία δυσκολία. Ο ακτινοβόλος θρόνος Vicakṣaṇa παρουσιάζεται ως σοφία (prajñā: 1.5) και η πολυθρόνα από πίσω του ως ζωτική πνοή (prāṇa). Αν πάρουμε τη Δύναμη της Ζωής ως βασική ζωοδόχο ιδιότητα ίσως αυτή να ισχύει. Μα σε όλα τα κείμενα αυτά prajñāna είναι η βασική ιδιότητα ‘νοημοσύνη, σοφία’ (Aitareya Ουπ. 3.3: prajñānam brahma “Το Απόλυτο είναι σοφία”).
Θα μπορούσε βέβαια, ο θρόνος vicakṣaṇa να συμβολίζει τη μεγάλη λειτουργία της αφύπνισης και διάκρισης, τη buddhi.
Αλλά νομίζω αυτά πρέπει να αφεθούν ως μυθολογικά σύμβολα.
6. Οι ερωταπαντήσεις στη μεταθανάτια κατάσταση δίνονται μόνο σε αυτή την Ουπανισάδα, η οποία κατά τη γνώμη μου δεν είναι από τις παλαιότερες και παρότι ο πρώτος Śaṅkarācārya Ādi-Śaṅkara αναφέρθηκε σε αυτήν, δεν την σχολίασε όπως έκανε με 11 άλλες.
Αυτές οι ερωταπαντήσεις (που συνεχίζονται στο 1.6-7), θυμίζουν τον Ορφισμό στην αρχαία Ελλάδα, στη Βουλγαρία και στη νότια Ιταλία. Σε αυτές τις περιοχές βρέθηκαν σε τάφους πλακίδια (πολλά χρυσά) από τις αρχές του 4ου αιώνα και δώθε.
Αυτά έχουν συμβουλές για το πνεύμα του νεκρού για το πώς να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που θα συναντήσει στον άλλο μεταθανάτιο κόσμο.
“Πέθανες και τώρα ζεις, ω τρισευτυχισμένε, σε αυτή τη μία μέρα. Να πεις στην Περσεφόνη πως ο ίδιος ο Βάκχος σε απελευθέρωσε.” Γράφει ένα. (Να σημειωθεί πως σε κείμενα όπως αυτό η Περσεφόνη αντιπροσωπεύει τη Νύχτα και τη Σελήνη.)
Άλλο είναι πιο λεπτομερές συμβουλεύοντας την ψυχή να μην πιει από την βρύση της Λήθης αλλά από τη λίμνη της Μνημοσύνης (λίμνη Āra στην Ουπανισάδα;) και να πει στους φρουρούς: “Είμαι γιος της Γαίας και του έναστρου Ουρανού. Έχω στεγνώσει από δίψα και πεθαίνω. Γρήγορα δώστε μου το νερό της Μνημοσύνης να πιώ.”
Θα επανέλθω.
