1. Η κεντρική ιδέα αυτού του Διαλόγου του Πλάτωνα είναι πολύ απλή. Μα ο Διάλογος περιέχει πάρα πολλές άλλες ιδέες που συναποτελούν τη διδασκαλία του Αθηναίου φιλοσόφου έτσι που να πρέπει να τον διαβάσει κάποιος προσεκτικά.
Εδώ θα συναντήσεις την ιδέα των Ιδεών (ή Ειδών/Μορφών) που μένουν αμετάβλητες και εκδηλώνονται στον υλικό κόσμο ατελώς μα σε μεγάλη ποικιλία· η αλληγορία του σπηλαίου· τα τρία εν τη ψυχή γένη (λογικό, θυμικό, επιθυμητικό)· η ευγονία και η κοινοκτημοσύνη· ο φιλόσοφος κυβερνήτης· οι τρεις μεγάλες κοινωνικές τάξεις· το όραμα του Ηρώς του Παμφυλίου όπου οι τρεις θυγατέρες της ανάγκης (Κλωθώ, Λάχεσις, Άτροπος) ορίζουν τις ζωές που οι άνθρωποι επιλέγουν κλπ. κλπ.
2. Στην ιδανική καλύτερη Πολιτεία κυβερνούν οι σοφότεροι. Κανένας λογικά σκεπτόμενος δεν θα διαφωνούσε – έστω και αν όλοι σήμερα φωνασκούν περί Δημοκρατίας όπου κυβερνά οποιοσδήποτε εκλεγμένος ανόητος.
Πώς ξεχωρίζουμε τους σοφότερους;… Στην Πολιτεία με την εκπαίδευση, με δοκιμασίες κι εξετάσεις. Όλα τα παιδιά, άσχετα με την οικογενειακή καταγωγή τους, παρακολουθούν στο ίδιο εθνικό σχολείο του κράτους όπου όλα κάνουν τα ίδια μαθήματα κι έχουν τις ίδιες ευκαιρίες. Όσοι ξεχωρίζουν ως άριστοι, σύμφωνα με αυστηρά κριτήρια, γίνονται οι μελλοντικοί κυβερνήτες.
Στην ιδανική Πολιτεία, η λογοτεχνία και η μουσική ελέγχονται διότι αυτές οι δυο τέχνες επηρεάζουν στον μεγαλύτερο βαθμό τη νοοτροπία των πολιτών – τόσο τη διανοητική όσο και τη συναισθηματική τους κατάσταση.
3. Αυτό το σχετικά απολυταρχικό σύστημα αξιοκρατίας και αριστοκρατίας, αν μπορούσε να υλοποιηθεί, είναι πολύ ανώτερο από τη δημοκρατία. Διότι στη δημοκρατία οι πολίτες ούτε ακούν τους σοφούς ούτε τους επιλέγουν ως κυβερνήτες. Προτιμούν να εκλέξουν άλλους.
Οι εκλεγμένοι άρχοντες δεν είναι οι σοφότεροι και καλύτεροι: είναι οι επιτήδειοι που γοητεύουν με ποικιλόμορφους τρόπους τις μάζες υποσχόμενοι τις υλικές απολαύσεις που οι μάζες επιθυμούν.
Έτσι προκύπτουν οι κακές κυβερνήσεις. Είναι όπως σε ένα καράβι. Αντί να το κυβερνά ο καπετάνιος που έχει γνώση των ανέμων και των θαλάσσιων ρευμάτων καθώς και των ικανοτήτων των μελών του πληρώματος, η κυβέρνηση του σκάφους αφήνεται στους ναύτες, ή μια εκλεγμένη ομάδα τους. Συνεπώς το πλοίο φουντάρει. Ομοίως στην Πολιτεία, αντί να κυβερνά ο σοφός άρχοντας, κυβερνούν οι αδαείς και ημιμαθείς.
4. Στις κοινές συνθήκες οι μάζες δεν συμπαθούν τον σοφό διότι τους φαίνεται ανώμαλος ή σαλεμένος, ιδίως καθώς επιβάλλει αυστηρά μέτρα. Και αυτό υποδείχνεται με την αλληγορία του σπηλαίου όπου οι άνθρωποι ζουν στο σκοτάδι σε κατάσταση αιχμαλωσίας θεωρώντας πραγματικότητα τους ίσκιους που σαλεύουν στο τοίχωμα. Όποιος κατορθώνει να ελευθερωθεί, να βγει στο φως του ήλιου και στην πραγματικότητα της φύσης έξω από τη σπηλιά και μετά επιστρέφει για να πληροφορήσει τους άλλους, οι άλλοι τον θεωρούν τρελό.
Οι μάζες λοιπόν θεωρούν τον σοφό τρελό και προτιμούν για κυβερνήτη όποιον ισχυρίζεται πως μπορεί να διευθετήσει καλύτερα τις σκιές!
Διότι ο κόσμος των σκιών είναι αυτός που ξέρουν.
5. Η Πολιτεία, κάθε Πολιτεία, αντανακλά την ψυχική κατάσταση των πολιτών της.
Οι άνθρωποι όλοι έχουν τα τρία εν τη ψυχή γένη (διάνοια, αίσθημα, επιθυμίες), μα ένα από αυτά κυριαρχεί κι έτσι αναδεικνύονται τρεις κατηγορίες που κυβερνώνται αντίστοιχα από τη διάνοια και τον λόγο, από το συναίσθημα και συγκινήσεις και από την κινητικότητα και την επιθυμία.
Η τάξη των σοφών είναι η πρώτη. Μα στο δημοκρατικό πολίτευμα δεν κυβερνά αυτή: κυβερνούν άνθρωποι που ανήκουν στις δύο άλλες τάξεις. (Είναι σαφές πως η τάξη εδώ δεν υποδείχνει κατοχή ή έλλειψη πλούτου.)
Ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος είναι αυτός που έχει ως κυβερνήτη στη ζωή του τη διάνοια και λογική, χωρίς φυσικά να στερείται τις εμπειρίες των δύο άλλων.
Ομοίως η καλύτερη κι ευτυχέστερη Πολιτεία είναι αυτή στην οποία κυβερνούν οι σοφοί άνθρωποι που οδηγούνται και οδηγούν με τη διάνοια και λογική χωρίς να αποκλείουν τις απολαύσεις των καθαρών συναισθημάτων και των καλών επιθυμιών.
