1. Ο τίτλος θα μπορούσε να είναι «Ανθρωπικό Αξίωμα» ή «Ανθρωπική Αρχή». Αναφέρεται δε στη φιλοσοφική θεώρηση πως οι παρατηρήσιμες συνθήκες στον κόσμο πρέπει να είναι συμβατές με την έμβια μορφή που, ζώντας σε αυτές τις παρατηρεί. Εγέρθηκε η θεώρηση αυτή και υποστηρίζεται από ορισμένους επιστήμονες που βλέπουν πως το σύμπαν έχει μια ηλικία και θεμελιώδεις σταθερές οι οποίες είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για να φιλοξενεί τη μορφή ζωής που έχει συνείδηση της ύπαρξής της και του κόσμου. Αν αυτές οι σταθερές (συνθήκες) δεν διατηρούνταν η ενσυνείδητη ζωή δεν θα μπορούσε να υπάρχει, δηλαδή κυρίως ο άνθρωπος.
Το 1974 δημοσιεύθηκε σε άρθρο (Large Number Coincidences & the Anthropic Principle) μια ομιλία του Brandon Carter, θεωρητικού κοσμολόγου, στη Διάσκεψη στη Κρακοβία (Πολωνία) για τα 500 έτη του Κοπέρνικου. Ο Κάρτερ υπέδειξε πως η ανθρώπινη παρουσία μπορεί να μην κατέχει κεντρική θέση στο σύμπαν μα είναι οπωσδήποτε «προνομιακή» (inevitably privileged).
2. Το 1961 ο Robert Dicke είχε ήδη παρατηρήσει πως το σύμπαν βρισκόταν σε μια δική του «χρυσή εποχή» ώστε να έχει τους βιολογικούς συντελεστές που παράγουν έμβια όντα όπως ο άνθρωπος. Αν το σύμπαν ήταν κατά ένα δέκατο νεότερο δεν θα ήταν αρκετά ώριμο ώστε να έχει μέσω πυρηνοσύνθεσης επαρκή επίπεδα στοιχείων άλλων από υδρογόνο και ήλιο, μα κυρίως άνθρακα που είναι απαραίτητος για έμβιους οργανισμούς. Αν πάλι, ήταν δέκα φορές πιο ηλικιωμένο, τα άστρα (=ήλιοι) θα ήταν λευκοί νάνοι και οι πλανήτες νεκροί.
Ακόμα νωρίτερα ο Alfred Russel Wallace που είχε στη δεκαετία 1850 την ίδια ώρα με τον Δαρβίνο γράψει περί (καθοδηγούμενης από νοημοσύνη) εξέλιξης, παρατήρησε το 1904 πως ήταν απαραίτητο να έχει αναπτυχθεί το μεγάλο και πολύπλοκο γύρω μας σύμπαν για να δημιουργηθεί η ζωή και τελικά ο άνθρωπος.
Σήμερα, τουλάχιστον 60 έτη μετά τον Wallace, οι επιστήμονες αναγνωρίζουν την ύπαρξη πολλαπλού σύμπαντος (multiverse: πολλά διαφορετικά σύμπαντα, ιδέα γνωστή στη Βεδική Παράδοση της αρχαίας Ινδίας ως «πολλές διαφορετικές ακτίνες δημιουργίας»). Μερικοί λένε πως μόνο ένα σύμπαν κι ένα ηλιακό σύστημα έχει ενσυνείδητα όντα σαν τον άνθρωπο. Άλλοι λένε πως όντα με τη νοημοσύνη του ανθρώπου μπορεί να υπάρχουν και σε άλλους κόσμους.
3. Τώρα εξετάζω μερικές από τις προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες για την έγερση έμβιων όντων.
α) Τα πρωτόνια, που μαζί με τα νετρόνια αποτελούν τον πυρήνα των ατόμων, είναι υποατομικά μορίδια φορτισμένα με θετική ενέργεια. Αυτά είναι 1.836 φορές μεγαλύτερα από τα ηλεκτρόνια που είναι φορτισμένα με ισόποση αρνητική ενέργεια. Αν ήταν πολύ μεγαλύτερα ή πολύ μικρότερα δεν θα μπορούσαν τα άτομα να σχηματίσουν τα μόρια που συνδυάζονται και γίνονται βασική, υλική μονάδα της ζωής, το κύτταρο. Γιατί δεν έγιναν 100 φορές μεγαλύτερα ή μικρότερα; Γιατί τα πρωτόνια έχουν ισόποση φόρτιση με τα ηλεκτρόνιά τους – θετική και αρνητική αντίστοιχα; Είναι τυχαίο ή σχεδιασμένο γεγονός;
β) Το νερό είναι απαραίτητο στοιχείο για κάθε έμβιο ον. Η δε στέρεη μορφή του, ο πάγος, είναι, ευτυχώς για μας, ελαφρύτερος κι έτσι επιπλέει στο νερό. Αν δεν επέπλεε, το πάγωμα θα εκτεινόταν και θα πάγωνε ο πλανήτης! Μετά, το νερό είναι συνεκτικό, ρέει, κολλάει, διαλύει κλπ.
γ) Ο αέρας που αναπνέει το έμβιο ον είναι ομοίως απαραίτητος. Αν στην ευρύτερη ατμόσφαιρα του πλανήτη κάποιο από τα αέρια ήταν σε αρκετά μεγαλύτερη ή μικρότερη ποσότητα, θα επικρατούσε το φαινόμενο του θερμοκηπίου ή θα ερχόταν κατακλυσμός ραδιενέργειας.
δ) Η αντανακλαστικότητα (=albedo) του πλανήτη με την οποία στέλνεται πίσω στο διάστημα ηλιόφως είναι ακριβώς όση χρειάζεται σε σχέση με την απαραίτητη απορρόφηση φωτός που δίνει ζεστασιά και ζωή στις έμβιες μορφές. Μικρότερη θα προκαλούσε οικουμενικό πάγωμα· μεγαλύτερη θα προκαλούσε καταστροφική ζέστη.
ε) Το μαγνητικό πεδίο της Γαίας είναι, πάλι, το κατάλληλο. Αν ήταν ισχυρότερο θα υπήρχαν ακατάπαυστες ηλεκτρομαγνητικές καταιγίδες. Αν ήταν πιο αδύναμο θα πλημμύριζε ο πλανήτης με κοσμικές ακτίνες.
4. Αυτές είναι μερικές μόνο από τις προϋποθέσεις που χρειάζονται για να εγερθεί και να συντηρείται η ζωή στις μορφές που γνωρίζουμε στον κόσμο μας.
Σε επόμενα άρθρα θα εξετάσω άλλες καθοριστικές συγκυρίες και συμπτώσεις συντελεστών και άλλες απόψεις του θέματος.
Εδώ όμως κλείνω με δυο ερωτήματα.
Υπάρχουν άραγε προϋποθέσεις και για την έγερση όντος με τη νοημοσύνη κι ευφυία του ανθρώπου;
Πώς συνέπεσαν αυτές οι συμπαντικές σταθερές και παράμετροι που καθορίζουν τον προνομιακό κι ευνοϊκό για τη ζωή κόσμο μας μέσα στα σχετικά στενά όρια τιμών που συντηρούν τη ζωή; Οφείλεται στο τυχαίο ή σε μια καθοδηγητική άγνωστη Νοημοσύνη; (Το τελευταίο απασχολεί πολλούς, κι εμάς.)
