1. Η γλώσσα μας, όπως κάθε άλλη γλώσσα, ακόμα και η Αγγλική, έχει περιορισμένη εκφραστικότητα. Συχνά μάλιστα δεν μπορούμε να εκφράσουμε ορισμένες έννοιες και πρέπει να χρησιμοποιήσουμε αναλογίες, παρομοιώσεις και μεταφορές. Συχνά χρησιμοποιούμε και ανάλυση.
Στη Γη υπάρχουν άνθρωποι, ζώα, φυτά, ορυκτά. Ή λέμε υπάρχει ατμόσφαιρα, βιόσφαιρα, λιθόσφαιρα κλπ. Αλλά από έναν μακρινό δορυφόρο ο πλανήτης είναι μια μεγάλη σφαίρα. Εμείς είμαστε συστατικά στοιχεία της σφαίρας αυτής. Από μια άποψη είμαστε, ως άνθρωποι, οργανικά όντα και πλάσματα με ανώτερη νοημοσύνη, ξεχωριστό είδος, ξεχωριστή κατηγορία. Μα δεν παύουμε, για τον απομακρυσμένο ερευνητή, να αποτελούμε συστατικό στοιχείο του πλανήτη.
Αναλύουμε το σώμα μας επίσης στα συστατικά του στοιχεία και τις διάφορες λειτουργίες του με τα συστήματα πέψης, κυκλοφορίας, αναπνοής κλπ. Και αυτή η ανάλυση είναι απαραίτητη για τους γιατρούς και φαρμακοποιούς. Δυστυχώς, σε αυτήν την περίπτωση, οι περισσότεροι γιατροί ξεχνούν πως πρόκειται για έναν ενιαίο οργανισμό με πολλά μέλη και συστήματα λειτουργιών. Έτσι με φάρμακα ή άλλες επεμβάσεις θεραπεύουν ένα μέλος ή μια λειτουργία, μα προκαλούν βλαβερές παρενέργειες σε άλλα μέλη ή λειτουργίες.
2. Το σύμπαν είναι για ορισμένα φιλοσοφικά (ή και θρησκευτικά) συστήματα ένας ενιαίος οργανισμός. Στο σύστημα Βεδάντα λέγεται samaṣṭi ‘ολότητα’. Παρότι εμείς μπορούμε, όσοι θέλουμε, να το συλλογιστούμε ως ολότητα και να μιλούμε για αυτή την ολότητα, πολλοί, οι περισσότεροι δεν το αποδέχονται βλέποντας μόνο τις διάφορες ξεχωριστές οντότητες και λειτουργίες που το απαρτίζουν. Υπάρχουν ηλιακά συστήματα με ήλιο και πλανήτες, σαν το δικό μας. Εδώ υπάρχει ένας πλανήτης με έμβια όντα ή οργανική ζωή και πολλοί άλλοι δίχως έμβια όντα ή ατμόσφαιρα.
Και οι άνθρωποι που βλέπουν και συλλογίζονται το σύμπαν ως ενιαία ολότητα αναγκάζονται συχνά να μιλήσουν αναλυτικά, αποσπασματικά, για διάφορα συστατικά του και να αναφερθούν τα διαφορετικά συστατικά και διαφορετικές λειτουργίες ή ενέργειες, όπως στην αμέσως προηγούμενη παράγραφο.
Αυτή είναι η κοινή εμπειρία όλων μας: πολλαπλότητα και διαφορετικότητα.
Κι έτσι οι σοφοί που βλέπουν κι εμπειρώνται την ενότητα και μας πληροφορούν, ο ένας μετά τον άλλο, σε μια εποχή μετά την άλλη, για αυτήν την ενιαία ολότητα, πρέπει κι αυτοί να εξηγήσουν αναλυτικά με αναφορά στην πολλαπλότητα και διαφορετικότητα, για να βοηθήσουν την κατανόησή μας.
3. Ας πάρουμε για παράδειγμα την εμπειρία της ανάγνωσης, όπως κάνετε τώρα.
Στο τέλος κάθε φράσης ή πρότασης έχουμε ένα νόημα, μια έννοια από το γραπτό κείμενο. Αλλά τώρα πώς γίνεται αυτό; Για να το εξηγήσουμε αυτό, την ενιαία διαδικασία που παράγει το νόημα, την αναλύουμε. Πώς;
Υπάρχει ο αναγνώστης (δηλ. ο καθένας και η καθεμιά που διαβάζει), η λειτουργία ανάγνωσης (που συνεπάγεται γνώση της γλώσσας, της γραμματικής κλπ. καθώς και υγιούς όρασης) που μεταφέρει στον αναγνώστη, ή, πιο ορθά, στον νοητικό μηχανισμό που μεταφράζει, το κείμενο κι αυτός το μεταφράζει σε έννοιες που δίνουν ένα νόημα. Ακολουθεί δηλαδή μια ακόμα τριαδική διαδικασία: ο νοών, η νόηση και το (τελικό) νόημα.
Ή παίρνουμε άλλο παράδειγμα. Ακούμε μια διάλεξη. Υπάρχει ο ακροατής (των ήχων του ομιλητή), η ακρόαση που μεταφέρει τους ήχους στις διάφορες ενότητές τους στον νου και ο μηχανισμός που τα μετατρέπει στο ακρόαμα. Κι εδώ ακολουθεί ο νοών, η νόηση και το νόημα.
Αλλά για μας σε κάθε περίπτωση υπάρχει μια ενιαία εμπειρία του τελικού νοήματος.
4. Συνήθως κάθε εμπειρία μας έχει δύο πόλους. Εγώ και το αντικείμενο. Εγώ και η μυρωδιά του λουλουδιού. Εγώ και η γεύση της σοκολάτας. Εγώ και η ομιλία μου. Εγώ και τα πόδια μου που τρέχουν. Το τρίτο στοιχείο που ενώνει το υποκείμενο με το αντικείμενο συνήθως μας διαφεύγει. Αυτό είναι η ενέργεια, η συνειδησία ή προσοχή του υποκειμένου, μέσω κάποιου οργάνου (μύτη για μυρωδιά, στοματική κοιλότητα για γεύση κλπ.).
Αλλά πάντα υπάρχει ο θεατής που θεάται την όποια εμπειρία. Ο θεατής είναι γενικά εκείνος που έχει επίγνωση της όποιας εμπειρίας, κατάστασης ή ενέργειας ή δράσης. Νιώθουμε ευχαρίστηση με τη γεύση της σοκολάτας. Ταυτόχρονα έχουμε επίγνωση της ευχαρίστησης.
Είναι όμως δύσκολο να εντοπίσει ο νους, όσο και αν προσπαθήσει, τον θεατή ή εμπειρατή που τελικά έχει επίγνωση κάθε λειτουργίας ή εμπειρίας.
Υπάρχει πάλι ο θεατής, η θέαση, το θέαμα. Μα και οι τρεις πόλοι είναι ένα στην εμπειρία.
Με ειδική επιμόρφωση, λέει η φιλοσοφία Βεδάντα, θα μπορούσες κι εσύ να εμπειραθείς την ανάγνωση ως ενιαία μα και ολόκληρη τη ζωή σου και όλον τον κόσμο ως ενιαία, νοήμονα, μακάρια “ολότητα”.
Μα πώς θα γίνει αυτό; Με τι είδους επιμόρφωση;
