1. Στο προηγούμενο 316. Φιλοσοφία: Κομφούκιου διδασκαλία έκανα μια εισαγωγική σύντομη παρουσίαση του Κομφούκιου. Δικαίως θεωρείται ο σπουδαιότερος φιλόσοφος της Κίνας αφού περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον άμεσα ή έμμεσα επηρέασε τη ζωή, τους θεσμούς, τη νοοτροπία όχι μόνο των Κινέζων (κυρίως) μα και της (Νοτίου) Κορέας, της Ιαπωνίας, της Σιγκαπούρης ως και το Βιετνάμ. Ο Βουδισμός επίσης επηρέασε αυτές τις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας, μα η κομφουκιανή διδασκαλία χρωμάτισε με δυνατές πινελιές την κοινωνική και πολιτική νοοτροπία (ή την ηθική) των λαών αυτών – ακόμα και όταν φαίνονταν να επικρατούν άλλες θρησκευτικές αντιλήψεις (όπως η Shinto στην Ιαπωνία) ή το κομμουνιστικό καθεστώς (Κίνα, Βιετνάμ).
Δεν είναι μόνο οι καπιταλιστικές (όπως λέγονται) πρακτικές στην οικονομία που κάνουν τον κομμουνισμό στην Κίνα “σοσιαλισμό με κινέζικά χαρακτηριστικά”, είναι και ο κομφουκισμός.
2. Σε όλες τις χώρες όπου η κοινωνικό-οικονομική ανάπτυξη παρουσιάστηκε ραγδαία κι έντονα, υπήρξε συγχρόνως μια παρακμιακή εξέλιξη στις παραδοσιακές αξίες και στην ηθική: πιο απλά, αυξήθηκε η ανεντιμότητα, η σεξουαλική ελευθεριότητα, η εγκληματικότητα και ο εκφυλισμός.
Γιαυτό από τις αρχές του 21ου αιώνα ιδρύθηκαν σχολές και ακαδημίες στις χώρες που ανέφερα με την ελπίδα πως η κομφουκιανή διδασκαλία, με την έμφασή της σε μια ηθική που δεν προϋποθέτει θρησκεία ή μεταφυσική και οντολογική θεώρηση, θα βοηθήσει.
Ο Meng Zi (Μενγκ Τζι, Μένκιος ή Μέγκιος) έγραψε, με αρκετή υπερβολή, στα τέλη του 4ου αιώνα ΠΚΕ “Αφότου ο άνθρωπος εμφανίστηκε στον κόσμο δεν υπήρξε άλλος μεγαλύτερος από τον Κομφούκιο” – σαν σοφός ηγεμόνας που παρουσιάζεται κάθε 500 έτη.
Υπάρχουν μερικοί δυτικοί λόγιοι με αρκετή επιρροή (πχ Robert Neville, John Berthrong) που πιστεύουν πως ο κομφουκισμός θα μπορούσε να γίνει μια οικουμενική ηθική ή θρησκεία στην εποχή μας
3. Η διδασκαλία του Κομφούκιου ασχολείται σχεδόν εξολοκλήρου με την ανθρώπινη συμπεριφορά στον υλικό κόσμο της κοινής εμπειρίας. Η κορυφαία ή θεμελιακή, αρχή της είναι ren “ανώτατη ανθρώπινη αρετή/ιδιότητα, νοημοσύνη, φύση” που συχνά αποδίδεται και ως αγάπη, συμπόνια, φροντίδα για άλλους.
Στα Ανάλεκτα δίνονται πολλοί ενδεικτικοί ορισμοί. “Τι είναι ren;… Να αγαπάς/φροντίζεις τους ανθρώπους” (12.22). Ή “Να καθυποτάσσεις τον εαυτό σου και να επανέρχεσαι στους χρηστούς κανόνες (li = παραδοσιακές τελετές, ετικέτα 12.1)”. Όποιος επιδιώκει την πραγμάτωση της ren “Δεν επιβάλλει στους άλλους ό,τι δεν επιθυμεί για τον εαυτό του” (12.2). Και “εφόσον θες επιτυχία βοήθησε άλλους να επιτύχουν” (6.30). Όσοι, μάλιστα, προσεγγίζουν τη ren “είναι απλοί, ατάραχοι στη συμπεριφορά, αργοί στα λόγια και αποφασιστικοί στη δράση” (13.27).
Μα υπάρχει ένα στοιχείο μεταφυσικής και οντολογίας: “Όποιος επιθυμεί τη ren, τη βάζει πάνω από όλα” (4.6). “Ναι, απόμακρη είναι η ren, μα αν όντως τη θελήσω – να την, είναι μαζί μου!” (7.29).
4. Δυο άλλες ιδέες στα Ανάλεκτα έχουν μεταφυσική/οντολογική διάσταση: tian “ο Ουρανός” και dao (= ταό) “οδός”. Και οι δυο είναι πολύ περιορισμένες, σχεδόν δίχως νόημα και παραπλανητικές μεταφράσεις.
Tian είναι ο Ουρανός οπωσδήποτε μα και η Δημιουργική Αρχή καθώς και η Δημιουργία ως ενότητα, ο σύνολος κόσμος (=σύμπαν, όχι μόνο οριζόντια μα και κάθετα) και η Φύση με τη νομοτέλειά της. Μα είναι και μέσα στον άνθρωπο αφού αυτός ακούει και αποδέχεται ή, συνηθέστερα, όχι, την Εντολή του Ουρανού. Έτσι – “Αν το Dao επικρατεί, είναι η εντολή του Ουρανού· αν το Dao εγκαταλειφθεί, πάλι είναι εντολή του Ουρανού ” (14.38). Συγχρόνως “Ο Ουρανός με προίκισε με αρετή: τι μπορεί να μου κάνει ο Χουάν Τούι;” (7.22)
Το Dao είναι η Πανταχού Παρουσία, πριν τον Ουρανό, που δίνει ενότητα στον Ουρανό, τον ανεκδήλωτο Δημιουργό κι εκδηλωμένη Δημιουργία. Όποια πρόσθετη σημασία κι αν είχε ο όρος την εποχή του Κομφούκιου και μετά, δεν είχε χάσει τη βασική έννοια που της έδωσε ο Λαο Τσε: “Το Ταό γέννησε την ενότητα· η ενότητα τη δυάδα. Η δυάδα γέννησε την τριάδα και η τριάδα την πολλαπλότητα”. Για τον Κομφούκιο αλλού είναι η “ορθή πορεία διακυβέρνησης της κοινωνίας“, αλλού η “Οδός των Παλαιών Βασιλέων” και αλλού η “ηθική ζωή” του ανθρώπου.
5. Στην εγκόσμια ζωή για τον “άριστο/ευγενή άνθρωπο” (Junzi) σπουδαίο ρόλο παίζουν οι li “κανόνες τελετουργίας και διαγωγής παντού” και xiao (hsiao) “υιικός σεβασμός”. Είναι και άλλες ιδιότητες που πρέπει να ασκηθούν και για την αρμονία στην κοινωνία και για την εναρμόνιση και ανάπτυξη στο Ταό – xin ‘πίστη, εντιμότης, ειλικρίνεια’, yi ‘δικαιοσύνη, ορθότης’, zhi ‘γνώση’, hue ‘μελέτη’, de ‘αρετή’.
Από αυτές τις αρετές εγείρονται οι 5 δεσμοί: κυβερνήτης και πολίτης· πατέρας και παιδί· άντρας και γυναίκα (σύζυγοι)· πρεσβύτερος και νεότερος· φίλος και φίλος. Οι 4 πρώτοι έχουν ιεράρχηση, ο τελευταίος ανήκει σε μια περιεκτική ιεράρχηση.
“Αν εσείς που κυβερνάτε ακολουθείτε ορθή πορεία, ποιος θα τολμήσει να μην ακολουθήσει;” (12.17). Ποια είναι η ορθή πορεία; “Όποιος κυβερνά μέσω αρετής, είναι σαν τον Πολικό Αστέρα: μένει ακίνητος στη θέση του ενώ γύρω του υποκλίνονται τα μικρότερα άστρα” (2.1) Να μια διαφορετική προσέγγιση!
Ως δάσκαλος, λέει ο Κομφούκιος, “Μεταδίδω δεν δημιουργώ. Πιστεύω και αγαπώ τους Παλαιούς” (7.1). Οι Παλαιοί είχαν ερευνήσει, γνώριζαν, τα είχαν πει όλα.
