1. Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε την ανάπτυξη της “επιστημονικής μεθόδου” στη λεγόμενη “επιστημονική επανάσταση” στον 16ο αιώνα και στον 17ο καλύπτοντας περίπου 150 έτη από το 1550 ως το 1700.
Συγχρόνως αναπτύχθηκε το μηχανιστικό μοντέλο του κόσμου το οποίο αντικατέστησε την παλαιά αριστοτελική εικόνα με τη Γη στο κέντρο και όλα τα ουράνια σώματα να περιφέρονται γύρω της. Μαζί με τον αριστοτελικό κόσμο που έδωσε τον πτoλεμαϊκό γεωκεντρικό χάρτη, τις τρεις ηπείρους, τα τέσσερα συμπαντικά στοιχεία, πολλούς μύθους και πολλές δεισιδαιμονίες, έφυγε και η ιατρική του Γαληνού για να αντικατασταθεί από μια θεραπευτική που στηριζόταν στην νέα κατανόηση της ανθρώπινης ανατομίας και φυσιολογίας.
Η έγερση του μηχανιστικού μοντέλου συνοψίζεται γλαφυρά σε μια πρόταση του ίδιου του René Descartes – “Έχω περιγράψει τη γη και όλο τον ορατό κόσμο σαν να πρόκειται για μια μηχανή”!
2. Στις 17 Φεβρουαρίου 1600 στο κέντρο της Ρώμης οι αρχές έκαψαν ζωντανό τον Giordano Bruno, ιερομόναχο και φιλόσοφο ηλικίας 51 ή 52 ετών.
Διότι δικάστηκε από ανώτερους καρδινάλιους και βρέθηκε αιρετικός. Δεν πίστευε ολόκαρδα στην παρθενία της Παρθένου Μαρίας, στην Αγία Τριάδα και την ενσάρκωση του θεϊκού Ιησού ως Χριστού, ούτε στη θεία Λειτουργία και τη Μετουσίωση της θείας κοινωνίας. Αντίθετα πίστευε και δίδασκε μαγείες και προφητείες, στη μετενσάρκωση της ψυχής σε ζώα, στη πολλαπλότητα των κόσμων (άλλων από τον γνωστό δικό μας) και στην αιωνιότητά τους.
Ήταν λοιπόν επικίνδυνο να έχεις αντιλήψεις που δεν συμβιβάζονταν εύκολα με τα δόγματα της Εκκλησίας και να αμφισβητείς τα βασικά πιστεύω του καλού δήθεν Χριστιανού και της χριστιανικής κοσμολογίας.
Συνεπώς οι επιστήμονες, φιλόσοφοι και λόγιοι της εποχής έπρεπε να είναι πολύ προσεκτικοί στις διατυπώσεις τους και να έχουν κάποιον ισχυρό άρχοντα ή μητροπολίτη να τους προστατεύει.
Ο Bruno ήταν ο τελευταίος που κάηκε ζωντανός ως αιρετικός μα και ο Γκαλιλέο δυο φορές βρέθηκε “αιρετικός” και, την πρώτη φορά το 1616, καταδικάστηκε να μην υποστηρίζει δημόσια το ηλιοκεντρικό σύστημα ως φυσική αλήθεια, και τη δεύτερη το 1633, τέθηκε σε κατ’ οίκο περιορισμό ως το 1642 που πέθανε σχεδόν τυφλός πια σε ηλικία 77 ετών.
3. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που οι μεγάλοι αυτοί επιστήμονες και στοχαστές του 16ου και 17ου αιώνα κατέληξαν στο μηχανιστικό μοντέλο του κόσμου. Μια μηχανή έχει δημιουργό τον κατασκευαστή της. Ομοίως η μηχανή (ή το κουρντισμένο ρολόι) του κόσμου έχει κατασκευαστή τον θεό της χριστιανικής θρησκείας κι Εκκλησίας.
Έτσι συμβιβαζόταν η νέα επιστημονική έρευνα και διδασκαλία με την επικρατούσα θρησκευτική νοοτροπία.
Αλλά ο συμβιβασμός αυτός και το μηχανιστικό μοντέλο μαζί με τη νέα επιστημονική μεθοδολογία είχε διάφορες παρενέργειες – οι οποίες μάλλον δεν ήταν στις προθέσεις των στοχαστών εκείνων. Μερικές από αυτές ήταν και είναι θεμιτές και χρήσιμες. Άλλες όμως αποδείχτηκαν βλαβερές ως το σημείο να απειλούν πλέον με καταστροφή την ίδια την ανθρώπινη ζωή λόγω της αυξανόμενης ρύπανσης. Διότι δεν μπορεί να επικρατεί μια αήθης αντίληψη, μια ψευδαπάτη, ότι ο υλικός κόσμος είναι η μόνη πραγματικότητα και να μην υπάρξουν δηλητηριώδεις παρενέργειες.
4. Η σύγχρονη επιστήμη είναι ίσως η μεγαλύτερη επίτευξη στη γενική κουλτούρα της πολιτισμένης Δύσης αλλά έχει άθελα μάλλον δημιουργήσει περισσότερες δυσκολίες από όσες έχει επιλύσει. Οι επιστήμονες θα πρέπει να αφήσουν τους δογματισμούς τους και να στραφούν ειλικρινά και αλτρουϊστικά στην επίλυση των σοβαρών προβλημάτων που υπάρχουν όπως η εξάντληση των φυσικών πόρων, η θανατηφόρα ρύπανση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου…
Η επιστημονική μέθοδος που προσεγγίζει τον κόσμο της Φύσης και του Ανθρώπου μηχανιστικά έχει περιορισμούς. Γνώση αποκτούμε με 4 τρόπους:- οπωσδήποτε μέσω των αισθητηρίων οργάνων μας και των συνέργων τους (όπως μικροσκόπια κλπ)· μέσω επαγωγικής και συμπερασματικής λογικής σκέψης· μέσω συναισθηματικής αντίληψης· μέσω έμπνευσης την οποία δεν μπορούμε να ελέγχουμε. Όλες πρέπει να χρησιμοποιούνται αδίστακτα.
5. Ο μηχανικός κόσμος μας συμπεριφέρεται, όπως κάθε μηχανή, σύμφωνα με αμετάβλητους νόμους ενσωματωμένους μέσα στη μηχανή. Αυτό το γεγονός κάνει τη συμπεριφορά του μηχανικού κόσμου, θεωρητικά τουλάχιστον, εντελώς προβλέψιμη. Οπότε, θεωρητικά, δεν θα έπρεπε οι επιστήμες και οι τεχνολογίες να έχουν αρνητικές παρενέργειες. Μα έχουν. Διότι, οι άνθρωποι παραγνωρίζουν τον Αόρατο Κόσμο, που κυβερνά τον υλικό και τους ίδιους τους νόμους, λόγω άγνοιας, αλαζονείας και απληστίας.
Ο Sir Francis Bacon έγραψε (324. Φιλοσοφία: Επιστημονική επανάσταση (2), § 5, τέλος) πως «κυβερνούμε τη Φύση με το να την υπακούμε» κι έτσι εδραιώνεται η “Κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στη δημιουργία”.
Μα αν ο κόσμος είναι σαν μηχανή τότε μπορούμε ως κυρίαρχοι να τον χρησιμοποιήσουμε όπως θέλουμε και να λεηλατήσουμε κατά βούληση τους φυσικούς πόρους μέχρι πλήρους εξάντλησης, ολέθριας ρύπανσης και ολοκληρωτικής καταστροφής. Αυτή η νοοτροπία επικράτησε.
Εφόσον, για να μείνουμε στους Μπέικον και Γκαλιλέο, η μέτρηση είναι βασικό στοιχείο στη μέθοδό μας, ό,τι δεν είναι μετρήσιμο (ό,τι δηλαδή δεν είναι υλικό) δεν ανήκει στην επιστημονική έρευνα.
Αυτός, δυστυχώς, ο περιοριστικός όρος εμποδίζει την έρευνα της πραγματικότητας που περιλαμβάνει και μη υλικά φαινόμενα κι έτσι, τελικά, δεν μας δίνει την αλήθεια του εαυτού μας και του κόσμου. Αυτή είναι η χειρότερη παρενέργεια!
