1. Ο V.I.Vernadsky, τον οποίο ανέφερα στο “299. Φιλοσοφία: Ανθρώπινη εξέλιξη κι ενότητα (3)”, έγραψε: “Η ζωή παραμένει αμετάβλητη στον ουσιαστικό χαρακτήρα της διαμέσου όλων των γεωλογικών περιόδων αλλάζοντας μόνο σε διάφορες μορφές… Η κατανομή και απορρόφηση της ηλιακής ενέργειας (που έχει παραμείνει σταθερή σχεδόν σε αυτές τις περιόδους) στις διάφορες σφαίρες που στηρίζουν ζωντανούς οργανισμούς (υποθαλάσσιες εκτάσεις, έδαφος και υπέδαφος και γλυκά νερά) καθορίστηκε μόνο από το ζωντανό υλικό (τα πλάσματα του πλανήτη), το θεμελιακό και μόνο μεταβαλλόμενο μέρος του θερμοδυναμικού πεδίου που είναι η βιόσφαιρα.” (σ.2 Vernadsky & Vivekananda 2013, Aravindan Neelaκanadan: στο Διαδίκτυο).
Το 1988 έγραψαν για την έμφαση του Βερνάντσκι στη Βιόσφαιρα δυο κορυφαίοι φυσιοδίφες, N. Polumin και J. Grinevald: “Δεν υπάρχει αμφιβολία για τη τεράστια και ζωτική σημασία της ιδέας της Βιόσφαιρας στον σύγχρονο κόσμο μας… Κι όμως εξετάζοντας την Ιστορία, μας φαίνεται πολύ παράξενο που κανείς δεν τη σκέφτηκε ή δημοσίευσε για αυτήν πριν τον Vernadsky. Τώρα η βιόσφαιρα ξεπροβάλλει ως μια κεφαλαιώδης, υπερθετική πραγματικότητα”. (Environmental Conservation 1988, τόμος 15 (2), 117-123: “Vernadsky & biosphere ecology”.).
2. Ο άνθρωπος είναι το πιο σημαντικό, κυριολεκτικά, μέλος της βιόσφαιρας. Δίνεται τώρα από τους επιστήμονες μεγάλη έμφαση στη λειτουργική ικανότητά του να αναδιοργανώσει και να αναπλάσει μεγάλα τμήματα της γεώσφαιρας (=λιθό-, υδρό- και ατμό-σφαιρας). Μα έχει και την ικανότητα να έχει συνείδηση του εαυτού του και, στον εαυτό του, της ενότητας όλων των πλασμάτων, άσχετα με το ότι δεν είναι πολύ διαδεδομένη αυτή η πληροφόρηση και οι άνθρωποι δεν το επιχειρούν.
Τη βιόσφαιρα, ως ένα σώμα του πλανήτη, την εξετάσαμε στο προηγούμενο της σειράς καθώς και τις αντιστοιχίες μεταξύ της Γαίας και του υλικού ανθρώπινου οργανισμού.
Σύμφωνα με τον Βερνάντσκι ο πλανήτης μας έχει τρία μεγάλα σώματα ή σφαίρες: η βάση, σαν τον σκελετό του ανθρώπινου σώματος, συνίσταται στη λιθόσφαιρα, με τα ορυκτά της, την υδρόσφαιρα που αντιστοιχεί με το αίμα στον άνθρωπο και την ατμόσφαιρα που είναι κοινή και στη Γαία και στον άνθρωπο: αυτά τα τρία συναποτελούν τη γεώσφαιρα. Μετά είναι το σώμα της βιόσφαιρας που απαρτίζεται από φυτά και ζώα και άνθρωπο.
3. Μα ο άνθρωπος ξεχωρίζει χάρη στη νοημοσύνη η οποία του επιτρέπει, σε αντίθεση με φυτά και ζώα που δεν μπορούν δίχως εξωτερική βοήθεια ή παρέμβαση να αλλάζουν τη φύση και λειτουργία τους, να σκέφτεται, να σχεδιάζει, να αξιολογεί, να διακρίνει και να αλλάζει και το περιβάλλον αναπλάθοντάς το και τον χαρακτήρα και τις ικανότητές του.
Αυτή η νοητική ικανότητα του ανθρώπου στις ποικίλες απόψεις κι εκδηλώσεις της γίνεται το τρίτο σώμα της Γαίας, η νοόσφαιρα.
Η νοόσφαιρα έχει πολύ μεγαλύτερη δύναμη να αλλάξει, να αναμορφώσει τη βιόσφαιρα, (φυτά και ζώα ή Οργανική Ζωή) μα και τη γεώσφαιρα, παρότι και η βιόσφαιρα στην αλληλεπίδρασή της με τη γεώσφαιρα την αλλάζει αργά σε κάποιο βαθμό.
Τι κάνει, τώρα, η νοόσφαιρα εκτός από τις αλλαγές που επιφέρει στη βιόσφαιρα και στη γεώσφαιρα; Αλλαγές, πιο αργές και πιο μικρές έστω, έκανε και η ίδια η βιόσφαιρα.
Τι το καινούριο κάνει τώρα η νοόσφαιρα;
4. Μιλούμε και γράφουμε για την ενότητα της ζωής στο κυτταρικό επίπεδο, στη βιόσφαιρα, στη νοόσφαιρα, στον πλανήτη Γαία. Μα τι γνωρίζουμε στην εμπειρία μας; Ποιος αισθάνεται, γνωρίζει εμπειρικά ή συνειδητοποιεί αυτή την ενότητα – εκτός από τους λιγοστούς σοφούς και μύστες, τους οποίους οι επιστήμες παραγνωρίζουν ή θεωρούν ψυχοπαθείς;
Ο Jonas Salk, που εφηύρε το εμβόλιο για την πολιομυελίτιδα, έγραψε το 1983: “Η απαρχή της ζωής σηματοδότησε την απαρχή της βιολογικής εξέλιξης… ωσότου εμφανίστηκε ο άνθρωπος… και η ανάπτυξη του ανθρώπινου νου (mind). Με τον ερχομό του ήρθε και η ικανότητα να δημιουργούνται νέες μορφές οι οποίες αλλιώτικα δεν θα υπήρχαν… Ο ανθρώπινος νους έχει αλλάξει τον ρυθμό της εξέλιξης σε συγκλονιστικό βαθμό… Εννοώ την εξέλιξη της ανθρώπινης συνειδησίας (consciousness) και δημιουργικότητας ως μεταβιολογικής εξέλιξης… Αναφέρομαι σε προβιολογική, βιολογική και μεταβιολογική εξέλιξη… Οι 3 φάσεις είναι, όπως το αποκαλώ εγώ, συμπαντική εξέλιξη!”
Έγραψε στη συνέχεια: “Είμαστε σε συνεργασία με τη Φύση συγγραφείς του δικού μας πεπρωμένου… Να κατανοήσουμε τον άνθρωπο σε όλη την υλική, νοητική και πνευματική του περιπλοκή” (Anatomy of Reality: Merging of Intuition and Reason, Columbia Univ. Press, New York). Σωστά, αλλά πώς;
5. H (νέο-)δαρβινική θεωρία της εξέλιξης βλέπει τον άνθρωπο ως τον τελευταίο κρίκο ή βαθμό στην εξελικτική πορεία του υλικού σύμπαντος. Μερικοί μάλιστα υποδείχνουν την αναλογία με την ανάπτυξη του ανθρώπινου σώματος. Λένε: όπως στο ανθρώπινο σώμα το μυαλό και το νευρικό δίκτυο αναπτύσσονται τελευταία, έτσι και στη Γαία το τελευταίο οικοσύστημα (biome) που αναπτύσσεται είναι η νοόσφαιρα που δημιουργείται από το σύνολο του “ανθρώπου σοφού” πάνω στη γη, δηλαδή από την Ανθρωπότητα.
Μόνο που, όπως τόνισα σε προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής, το “299. Φιλοσοφία: Ανθρώπινη εξέλιξη κι ενότητα (3)” τα κύτταρα του εγκεφάλου και νευρικού συστήματος, οι νευρώνες, παρουσιάζονται από την αρχή της ανάπτυξης του εμβρύου στην εξωτερική στοιβάδα (=εξώδερμα) κι είναι από τα πρώτα συστήματα που αναπτύσσονται, αν και η ολοκλήρωση της διαδικασίας συνεχίζει ακόμα και μετά τη γέννηση!
Επομένως, αν ακολουθήσουμε πιστά την αντιστοιχία θα πρέπει να συμπεράνουμε πως η νοόσφαιρα, η πανανθρώπινη εκδήλωση της σε υπέρτατη νοημοσύνη που, σε σύγκριση με τις άλλες ζωντανές μορφές του πλανήτη, έχει πληρέστερα ο άνθρωπος, είναι σε κάποιο βαθμό, σε ένα μέρος της, παρούσα εξ αρχής!
Ούτως ή άλλως δεν θα μπορούσε να εμφανισθεί αν δεν υπήρχε εξ αρχής ως δυνατότητα στο πρωταρχικό ζωντανό κύτταρο που με την αυτο-αναπαραγωγή του έγινε η βιόσφαιρα και ακόμα πιο πίσω, στην αρχή αρχή, τη μονάδα (singularity όπως τη λένε τώρα) της εξελικτικής παράστασης του κόσμου!
