1. Παρότι γενικά ο Φρόιντ ως στοχαστής και ψυχαναλυτής είναι παρελθόν αγύριστο, ωστόσο και στη γενική ψυχολογία και στη φιλοσοφία χρησιμοποιούνται μερικές από τις ιδέες του. Αυτές δεν είναι δικές του επινοήσεις μα, αφού τις δανείστηκε από άλλους, τις έθεσε σε κυκλοφορία.
Μια από αυτές τις ιδέες είναι η “ταμπού”, απαγόρευση.
Ταμπού είναι μια λέξη πολυνησιακή που περικλείει δυο διαφορετικές και αντίθετες έννοιες – όπως οι sacer στα Λατινικά και άγος στα Ελληνικά. Από τη μια είναι κάτι το ιερό και καθαγιασμένο, από την άλλη κάτι επικίνδυνο, απαγορευμένο, ανόσιο!
Τα ταμπού αρχικά αναφέρονταν σε απαγορεύσεις οι οποίες ίσχυαν σε λαούς άγριους ή παρηκμασμένους, που οι ανθρωπολόγοι ονόμασαν “απολίτιστους, πρωτόγονους, υπανάπτυκτους”, σε σχέση με τους αναπτυγμένους Ευρωπαίους. Μα διαπιστώθηκε γρήγορα πως απαγορεύσεις ταμπού υπάρχουν και στα πολιτισμένη έθνη της Δύσης.
2. ‘Ένα κοινό και ισχυρό ταμπού στους άγριους αυτούς λαούς ήταν (και είναι) η αιμομιξία, οι ενδο-οικογενειακές σεξουαλικές σχέσεις.
Αυτό το ταμπού απασχόλησε για πολύ πολλούς ανθρωπολόγους (=εθνολόγους, κοινωνιολόγους, ψυχολόγους κλπ) οι οποίοι μελετούσαν από το 1850 περίπου κι έπειτα αυτές τις “απολίτιστες” κοινωνίες.
Λόγω των αποικιών τους οι Βρετανοί ασχολήθηκαν πρώτοι και σε μεγαλύτερη έκταση με τα ήθη κι έθιμα αυτών των κοινωνιών στην Αφρική, στην Αυστραλία και αλλού.
Ο πιο γνωστός, ίσως, είναι ο J.G.Frazer (Ιαν. 1854 – Μάης 1941) που έγραψε το The Golden Bough το οποίο διορθώθηκε κι επεκτάθηκε σε 12 μεγάλους τόμους (3η έκδ. 1906-15) και βγήκε σε μια σύνοψη το 1922. Αυτό περιέχει μια τεράστια γκάμα μύθων, εθίμων και άλλων στοιχείων από αρχαίους πολιτισμούς και κοινωνίες αγρίων – κι επηρέασε πάμπολλους στοχαστές, πανεπιστημιακούς, ψυχολόγους (σαν τον Φρόιντ), ποιητές (σαν τον T.S. Eliot) και διάφορους συγγραφείς.
3. Ένα τμήμα του The Golden Bough εξετάζει εκτεταμένα την πρακτική της εξωγαμίας σε ορισμένες φυλές όπου απαγορεύεται ο γάμος (και οι σεξουαλικές σχέσεις) με μέλη της ίδιας φυλής.
Παράλληλα με αυτή την πρακτική ισχύει το ταμπού αιμομιξίας.
Ο Φρόιντ εξετάζει το διπλό αυτό φαινόμενο με πολύ ενδιαφέρον και το συνδέει με διάφορες νευρώσεις στον δυτικό κόσμο στο Τοτέμ και Ταμπού, 1978 μετάφραση Χ. Αντωνίου (Επίκουρος, Αθήνα). Το βιβλίο πρωτοπαρουσιάστηκε στα Γερμανικά Totem und Taboo το 1913 (H. Heller, Λειψία και Βιέννη).
Αρχικά, ταμπού είναι οτιδήποτε ή οποιοσδήποτε που κατέχει τη μυστηριώδη, υπερφυσική δύναμη Mana σε μεγαλύτερο βαθμό ή ένταση από τον κοινό άνθρωπο – ένας βασιλιάς, φύλαρχος, ιερέας κλπ. Δεν πλησιάζεις και εξάπαντος δεν αγγίζεις ένα τέτοιο πρόσωπο διότι το Mana του θα σε τραυματίσει ή και σκοτώσει.
Αλλά μπορείς να πλησιάσεις τον/την βοηθό αυτών των υψηλών και αξιοσέβαστων προσώπων. Αυτά έχουν λιγότερο Mana για να τα πλησιάσεις ακίνδυνα κι έχουν αρκετό ώστε να πλησιάζουν τους ανώτερους ακίνδυνα.
4. Εδώ είναι μια σχετικά ορθή κατανόηση της προέλευσης του ταμπού. Όχι για να μη βλάψεις αλλά για να μη βλαφτείς! Γι αυτό απαγορευόταν να προσεγγίσεις κάποιον, κάτι, κάπου ή να μην κάνεις κάτι.
Αλλά σχεδόν αμέσως εισήλθε η σκοτεινή πλευρά του νου, το ασυνείδητο με τις ορμές και καταστροφικές τάσεις του, όπως το έβλεπαν οι επιστήμονες ανθρωπολόγοι, εθνολόγοι, ψυχολόγοι κλπ. Όπως το θέτει ο Φρόιντ ακολουθώντας τους ανθρωπολόγους, “Η βασική αφετηρία των ταμπού βρίσκεται … εκεί που πηγάζουν και τα πιο πρωτόγονα και διαρκή ανθρώπινα ένστικτα, από τον φόβο των δαιμονικών δυνάμεων… Το ταμπού … είναι ο φόβος για τη δαιμονική δύναμη… εμποδίζει αυτή τη δύναμη να εξεγερθεί και διατάζει τους δαίμονες να μην εκδικηθούν, όταν κάποιος συνειδητά ή ασυνείδητα το παραβεί”. (σ35-6).
Αργότερα θα δηλώσει πως οι αρχαιότερες και σημαντικότερες απαγορεύσεις ταμπού είναι να μη σκοτώνεις το ζώο (ή φυτό) τοτέμ από το οποίο προήλθε η φυλή και τώρα τη φροντίζει και “η σεξουαλική επαφή με άνθρωπο διαφορετικού φύλου που έχει το ίδιο τοτέμ”. Αυτές πρέπει να ήταν οι αρχαιότερες και πιο έντονες ανθρώπινες επιθυμίες (σ45).
5. Αυτό δεν φαίνεται καθόλου να είναι αλήθεια: οι αρχαιότερες κι εντονότερες επιθυμίες του ανθρώπου παντού ήταν για ευτυχία, γνώση και αθανασία.
Ούτε είναι βέβαιο πως οι αληθινά πρωτόγονοι άνθρωποι (και όχι αυτές οι παρηκμασμένες κοινωνίες με αγριότητες όπως βασανισμοί και κανιβαλισμός, ή αφέλειες όπως η πίστη σε μάγια και δαίμονες) πίστευαν σε δαίμονες.
Η αιμομιξία επίσης ήταν ταμπού όπως και ο ενδοφυλετικός γάμος. Και ορθά υποθέτουν οι ανθρωπολόγοι και ψυχολόγοι πως τα δυο πάνε μαζί.
Ο Φρόιντ ως εξήγηση για τον φόβο της αιμομιξίας (που προκαλεί την εντολή για εξωγαμία) αναφέρει διάφορες θεωρίες και μια ψυχολογική ότι, δηλαδή πρόσωπα που έζησαν μαζί από παιδιά αποκτούν αποστροφή προς τη σεξουαλική σχέση.
Αυτή μπορεί να είναι αλήθεια σε ορισμένες περιπτώσεις μα υπάρχουν πολύ περισσότερες όπου η σεξουαλική σχέση πραγματοποιείται ευκολότατα.
Είναι πιθανό σε παλαιότερες εποχές, προτού οι άνθρωποι παρακμάσουν, να είχαν διαπιστώσει πως αιμομικτικές σχέσεις γεννούσαν παιδιά με οργανικές ανωμαλίες – όπως ξέρουμε καλά σήμερα. Γι αυτό απαγορευόταν η αιμομιξία. Μα ο αληθινός λόγος λησμονήθηκε με την παρακμή, με την αποδυνάμωση του νου και την ανάπτυξη της πρωτόγονης τεχνολογίας.
