1. Μια από τις μεγαλύτερες πλάνες (αυτα-/ψευδα-πάτες) του μετανεωτερικού ανθρώπου είναι πως προοδεύουμε. Τελευταία μάλιστα (Σεπτ 2019) συναντώ την πεποίθηση πως η πρόοδος είναι νομοτελειακή, δηλαδή αναπόφευκτη, σίγουρη, σύμφωνα με φυσικούς νόμους.
Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε πως η αντίληψη αυτή προέρχεται από τα καθημερινά και αυξανόμενα θαύματα της τεχνολογίας, η οποία γενναιόδωρα φέρνει στη διάθεση των ανθρώπων παντού στον κόσμο πλούτο, καλοπέραση, ανέσεις.
Και ιδού μπροστά μας ένα θαυμαστό επίτευγμα τεχνολογίας, αδιανόητο ακόμα και στα τέλη του 19ου αιώνα. Το παρόν άρθρο!
Διατυπώνουμε τις σκέψεις μας σε άρθρα όπως αυτό. Μέσω της κατάλληλης πληκτρολόγησης στο λάπτοπ, αυτό μεταφέρθηκε σε ένα αόρατο άυλο επίπεδο – «αιθερικό» ας το πούμε. Από ‘κει πάλι περνά στον κόσμο του «cloud» που είναι δίσκοι αποθήκευσης ανά τον κόσμο.
Μετά, εσείς, πάλι με την κατάλληλη πληκτρολόγηση στον δικό σας υπολογιστή, ανακαλείτε το άρθρο από το αόρατο πεδίο και το εμφανίζετε στην οθόνη μπροστά σας (μερικά λεπτά ή έναν, δύο ή περισσότερους μήνες αργότερα).
2. Δεν είναι μόνο άρθρα και φωτογραφίες που ταξιδεύουν γρήγορα μέσω του Διαδικτύου και του αιθερικού πεδίου. Εμείς οι ίδιοι μπορούμε να ταξιδέψουμε γρήγορα και άνετα σε αυτοκίνητα, τρένα, πλοία, υποβρύχια και αεροπλάνα σε κάθε μέρος του πλανήτη.
Ο χώρος και ο χρόνος έχουν εξαφανισθεί επίσης για την επικοινωνία. Έχουμε κινητή τηλεφωνία, ίμεϊλ, σκάιπ – και σύνδεση σε δευτερόλεπτα.
Δεν νομίζω πως χρειάζεται να επεκταθούμε περισσότερο στην ιατρική, στις οικιακές συσκευές, στο εμπόριο, στους φυσικούς πόρους κλπ.
3. Αλλά τι γίνεται με μας, με τον ίδιο τον άνθρωπο; Προοδεύουμε και μεις ή έχουμε μείνει στάσιμοι;
Οπωσδήποτε υπάρχει διευρυμένη τεχνογνωσία, διευρυμένη πληροφόρηση για πολλά φαινόμενα που ήταν μυστήρια ή άγνωστα στους κοντινούς προγόνους μας – ηλεκτρισμός, πετρέλαιο, ραδιενέργεια, αεροδυναμική κλπ, κλπ.
Αλλά γίναμε καλύτερα όντα ως συνέπεια των γνώσεων αυτών;
Στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να πούμε πως κατανοούμε πλήρως ακόμα και αυτά τα φαινόμενα που συναποτελούν τη θαυμαστή τεχνολογία μας. Είναι μια δεύτερη πλάνη να νομίζουμε πως κατανοούμε το άυλο «αιθερικό» πεδίο στο οποίο μετακινούνται αθέατα τα υλικά δημιουργήματά μας, ή την έλξη της βαρύτητας ή τη ραδιενέργεια.
4. Ναι, μπορούμε και τα περιγράφουμε με λόγια και μαθηματικές φόρμουλες και τα διδάσκουμε σε άλλους, μα υπάρχουν μερικά στοιχεία ή μερικές παράμετροι που μας διαφεύγουν.
Αν είχαμε πληρέστερη κατανόηση, δεν θα είχαμε χρησιμοποιήσει πολλά υλικά που στη συνέχεια αποδείχθηκαν βλαβερά για τον άνθρωπο (αμίαντο, ντι-ντι-τί κλπ).
Το ότι μας λείπει πληρέστερη απαραίτητη κατανόηση φαίνεται και από την αυξανόμενη ρύπανση του περιβάλλοντός μας – στον αέρα, στα νερά, στα εδάφη.
Πολλοί δε, επιστήμονες, πολιτικοί κ.λπ., έχουν την αλαζονεία να νομίζουν πως δεν υπάρχει τίποτα κακό, οι κίνδυνοι υπερβάλλονται και μπορούμε να συνεχίσουμε. Δεν ανησυχούν καθόλου για τη αύξηση σε καρκίνους, καρδιοπάθειες, διαβήτη και άλλους δολοφόνους.
5. Άλλοι πιο συνετοί κατανοούν πως βρισκόμαστε σε σύγχυση.
Ένας κλάδος της τεχνολογίας είναι οπλικά συστήματα. Υπάρχουν βόμβες που μπορούν να εξαερώσουν μεγαλουπόλεις όπως η Μόσχα, το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη. Υπάρχουν έξυπνες βόμβες που μπορούν να αφανίσουν ανθρώπους, ζώα μα αφήνουν άθικτα κτήρια και οχήματα.
Στον 20ο αιώνα είχαμε τον μεγαλύτερο πόλεμο στην Ιστορία με πάνω από 50 εκατομμύρια νεκρούς.
Ο Χίτλερ και οι συνεργάτες του ήθελαν να κατέχουν νέα εδάφη (Τσεχοσλοβακία, Αυστρία, Γαλλία, Πολωνία, ΕΣΣΔ κλπ) για να έχουν πρόσθετους φυσικούς πόρους και πολλούς ανθρώπους να δουλεύουν ως σκλάβοι ή με μισθό μόνο την βασική διατροφή τους! Οι σύμμαχοί του Ιάπωνες έκαναν το ίδιο στη Νοτιο-ανατολική Ασία και στον Ειρηνικό!
Ο Στάλιν επέβαλε παρόμοιο καθεστώς στη Σοβιετία και στους δορυφόρους της – Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία, Ανατολική Πολωνία, Λευκορωσία, Ουκρανία, Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία. Οι φυσικοί πόροι και τα προϊόντα της βιομηχανίας και αγροτοκτηνοτροφίας πήγαιναν φθηνά ή δωρεάν σε μεγάλες ποσότητες στη Σοβιετία. Κι εκατομμύρια στέλνονταν στα διάφορα γκουλάγκ να δουλεύουν 11 ως 14 ώρες με μόνη αμοιβή μια μίζερη διατροφή σούπας και 200 γραμμάρια ψωμί.
6. Τι άλλαξε στους ανθρώπους γενικά από το 2500 π.Κ.Χ.;
Υπάρχουν ακόμα πειρατές σε πολλές θάλασσες και, βέβαια, έμποροι ναρκωτικών και λευκής σάρκας σε μεγάλο και ίσως αυξανόμενο αριθμό – παρά τις μάλλον αδύναμες προσπάθειες σε ΗΠΑ κι Ευρώπη να ελεγχθούν αυτά τα εγκληματικά φαινόμενα.
Στο δεύτερο μισό της 5ης χιλιετίας πριν το παρόν, στη Μεσοποταμία και στην Αίγυπτο μαίνονταν πόλεμοι που βαθμιαία εξαπλώθηκαν σε όλη τη Μέση Ανατολή. Με τα ίδια κίνητρα: νέα εδάφη και σκλάβοι για φθηνή εργασία. Έτσι, με πολέμους και κατακτήσεις, δημιουργήθηκαν οι αυτοκρατορίες των Αιγυπτίων, Ασσυρίων, Χετταίων κλπ.
7. Τα κίνητρα ήταν και είναι τα ίδια: απληστία, αλαζονεία, άγνοια.
Σίγουρα, στην πολιτισμένη Δύση, οι περισσότερες χώρες απολαμβάνουν ελευθερίες και δημοκρατικά δικαιώματα σε μεγάλο βαθμό. Μα παραμένουν και μεγάλες ανισότητες και διαπράττονται μεγάλες αδικίες. Ένα κράτος χρεοκοπεί και αμέσως περιορίζονται οι οικονομικές ανέσεις κι ελευθερίες. Αλλού ένας λαϊκιστής ανέρχεται στην εξουσία και περιορίζει πολιτικά δικαιώματα – έκφραση, μετακίνηση κλπ.
Σε λίγο βαθύτερο στρώμα του νου μας παραμονεύουν πάντα ζωντανές αυτές οι ιδιότητες συχνά καλυμμένες με ευχολόγια και μεγαλοστομίες. Και μαζί τους είναι η ματαιοδοξία και το εγωιστικό συμφέρον.
Η πρόοδος δεν είναι μονόδρομος καθόλου.
Οι γνώσεις μας είναι ατελείς, κάποτε ψεύτικες. Μα εμείς νιώθουμε υπερήφανοι. Και στην αλαζονεία μας νομίζουμε πως έχουμε δικαίωμα να αρπάξουμε κάτι που δεν μας ανήκει. Και στην άγνοιά μας το κάνουμε και το κατακρατούμε.
Μα οι φυσικοί νόμοι δεν λησμονούν όσο κι αν στη λειτουργία τους καθυστερούν.
Μπορεί να αφανιστούμε αφήνοντας μόνο ερείπια – όπως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, Ασσύριοι, Χετταίοι.
Η πρόοδος δεν είναι νομοτέλεια καθόλου. Στην πραγματικότητα μάλλον δε ξέρουμε τι είναι πρόοδος.
