1. Υπάρχει ένας αχταρμάς αντιλήψεων για κάθε ζήτημα που μόνο η σύγχυση διαιωνίζει. Και δεν το καταλαβαίνουμε γιατί είμαστε βυθισμένοι σε αυτήν.
Παρακολούθησα τυχαία για λίγα λεπτά ένα πρόγραμμα της ΕΡΤ «Παραμύθια του Νερού» όπου ένας ευπρεπής ιστορικός έλεγε σε μια ευπαρουσίαστη παρουσιάστρια διάφορα για τη μετανάστευση στη δεκαετία 1960 και λυπόταν που οι μετανάστες είναι ξεχασμένοι. Ο ίδιος ήταν παιδί μεταναστών που μεγάλωσε με τους παππούδες του εδώ και αργότερα πήγε στους γονείς του στο εξωτερικό.
Αναφέρθηκε στο αίσθημα ανασφάλειας που είχε μικρός και πως ήθελε να νιώθει ασφάλεια και γι’ αυτό ζητούσε να καταλάβει τι γινόταν γύρω του. Ως ιστορικός θυμόταν αυτήν την εμπειρία και βρήκε βοήθεια στη μελέτη και στις έρευνές του. Έτσι επίσης γνώριζε βαθμιαία τον εαυτό του.
Αναρωτήθηκα αν ήταν μια γενική εμπειρία, αν όλοι ή πολλοί τουλάχιστο νιώθουν όμοια ανασφάλεια και ψάχνουν να κατανοήσουν τον κόσμο και τον εαυτό τους.
2. Ρώτησα μαθητές μου. Μερικοί θυμόντουσαν κάποια ανασφάλεια μα δεν έψαχναν να καταλάβουν τον κόσμο γύρω τους μα μόνο να βρουν μια κατάσταση ασφάλειας στο σπίτι με τους γονείς, στο σχολείο μετά με φίλους. Η κανονικότητα ή σταθερότητα επίσης έδινε ασφάλεια.
Όλοι είπαν πως απέφευγαν καταστάσεις που νόμιζαν πως θα προκαλούσαν πόνο, μα μερικοί δοκίμαζαν άφοβα ριψοκίνδυνες καταστάσεις.
Για τους πιο πολλούς όμως η κύρια εμπειρία ήταν η ευχαρίστηση της καλοπέρασης, δηλαδή να ικανοποιούνται οι επιθυμίες τους. Ήθελαν, βέβαια, να μάθουν πράγματα μα δεν θα έλεγαν πως προσπάθησαν να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους ή να γνωρίσουν τον εαυτό τους.
Η κατανόηση συγκεντρωνόταν στο να γνωρίζουν πώς να χρησιμοποιούν συσκευές όπως το τηλέφωνο, η τηλεόραση, το λάπτοπ. Όχι οι τρόποι λειτουργίας τους. Αυτό ενδιέφερε μερικούς αργότερα.
3. Πώς κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας; Σε τι δηλαδή συνίσταται αυτή η κατανόηση;
Και είναι πράγματι κάποιο αίσθημα ανασφάλειας που μας ωθεί να ερευνήσουμε και να κατανοήσουμε;
Τα βρέφη νιώθουν όντως ανασφάλεια;
Όταν τα βλέπεις να ξαπλώνουν ή να μπουσουλούν ή να σηκώνονται και να περπατούν αβέβαια, ή να παίζουν, δεν σου δίνουν καμιά εντύπωση πως νιώθουν ανασφάλεια. Απεναντίας, μοιάζουν να νιώθουν μεγάλη ασφάλεια και να εμπιστεύονται σχεδόν απόλυτα το περιβάλλον στον οποίο βρίσκονται.
Το ίδιο και τα μικρά παιδιά.
Η ανασφάλεια είναι κάτι που έρχεται αργότερα, κάτι που απορροφούν από τους αγχωμένους ενήλικες γύρω τους – εκτός από περιπτώσεις που το μικρό παιδί (όχι το βρέφος) περνά από πολύ οδυνηρές καταστάσεις ή απειλές.
4. Μέσα μας υπάρχει και η αγάπη για γνώση και κατανόηση, εντελώς ανεξάρτητη από ασφάλεια και ανασφάλεια. Συχνά μάλιστα συμβαίνει ορισμένοι άνθρωποι να βάζουν τη ζωή τους σε κίνδυνο προκειμένου να αποκτήσουν νέες γνώσεις.
Είναι δύσκολο να ξέρεις τι ακριβώς εννοούν άλλοι άνθρωποι όταν λένε πως θέλουν να κατανοήσουν τον κόσμο και να γνωρίσουν τον εαυτό τους. Συνήθως είναι φράσεις για εντυπωσιασμό δίχως ουσιαστικό περιεχόμενο.
Η κατανόησή μας του κόσμου (ό,τι κι αν σημαίνει εδώ «κόσμος») είναι αποσπασματική, μερική. Μόνο αν γνωρίζαμε όλον τον κόσμο θα είχαμε ολική κατανόηση. Η αποσπασματική κατανόηση είναι λειψή: ισχύει μόνο για το απόσπασμα της ώρας εκείνης. Δεν είναι πραγματική κατανόηση.
Μετά, ποιος γνωρίζει τον εαυτό; Στη λειτουργία της γνώρισης υπάρχουν τρεις συντελεστές: το υποκείμενο που γνωρίζει, η ενέργεια της γνώρισης και το αντικείμενο που γνωρίζεται. Το αντικείμενο εδώ είναι ο «εαυτός». Ποιο είναι το υποκείμενο που γνωρίζει;
Ο Τολστόι νομίζω έγραψε κάπου πως οι ιστορικοί απαντούν σε ερωτήσεις που κανείς δεν θέτει!
