1. Το ζήτημα είναι πολύ απλό κι έχω αναφερθεί σε αυτό στο παρελθόν μα δίχως διεξοδική, ενδελεχή εξέταση, η οποία δεν νομίζω να χρειάζεται λόγω ακριβώς της αυτονόητης απλότητας του θέματος. Ωστόσο ας επεκταθούμε σε λεπτομερέστερη ανάλυση.
Υπάρχουν ορισμένες βασικές, φυσικές ηθικές αρχές, δηλαδή τι οφείλει να κάνει και τι να μην κάνει κάθε ανθρώπινο ον με τις γενικά αποδεκτές νοητικές ικανότητες (κάποια ελάχιστη νοημοσύνη, πρόσληψη αισθητήριων εντυπώσεων και κατάταξη ή κατηγοριοποίηση στη μνήμη, αξιολόγηση, διάκριση, ενθύμηση και παρόμοιες). Αυτές είναι σύμφυτες, λένε πολλοί, στον ψυχισμό του όπως οι ικανότητες να αναπνέει και να αφοδεύει είναι σύμφυτες στον σωματικό οργανισμό του. Αυτές έχουν διατυπωθεί σε όλες σχεδόν τις θρησκείες και όλα σχεδόν τα παραδοσιακά φιλοσοφικά συστήματα εδώ και χιλιετίες.
Μια τέτοια ηθική αρχή, έμφυτη ή εγγενής όπως λέγεται, είναι μια από τις 10 εντολές που ο Μωυσής έφερε από το όρος Σινά και πέρασαν όχι μόνο στην Ιουδαϊκή θρησκεία μα στον Χριστιανισμό και στον Μωαμεθανισμό: η εντολή Ου φονεύσεις: δηλ. δεν σκοτώνουμε. Υπάρχει και στον Ταοϊσμό και στον Κομφουκιανισμό της Κίνας και στη Βεδική Παράδοση και στον Βουδισμό.
Αλλά επειδή στην εποχή μας πάρα πολλοί απορρίπτουν τη δογματική, τη μεταφυσική και τη λατρευτική άποψη της θρησκείας (μαζί με την πίστη προς έναν Θεό και τη λατρεία του), απορρίπτονται και οι ηθικές παραινέσεις της θρησκείας.
Πολλοί σύγχρονοι διανοούμενοι, ακαδημαϊκοί, μορφωμένοι, πανεπιστημιακοί και μη, παρέκαμψαν ή αγνόησαν πλήρως τις απλές, πανάρχαιες, παραδοσιακές αρχές της Ηθικής και άρχισαν να επινοούν δικά τους συστήματα Ηθικής με πολύ παράξενες και συχνά φλύαρες ή παλαβές διατυπώσεις. Με το ‘παλαβές’ εννοώ πολύ απλά διατυπώσεις με την έννοια ή μορφή συνθήματος που συχνά δεν έχει αντικειμενική συσχέτιση κι έτσι δεν σημαίνει κάτι άμεσα και οικουμενικά ή κάτι γενικά αναγνωρίσιμο. Π.χ. μια φιλελεύθερη πολιτική είναι κακή, λένε μερικοί, ενώ μια δημοκρατική διαδικασία είναι καλή.
Παίρνω για παράδειγμα το Άρθρο 4 που αφορά ‘Αρχές Ηθικής της Έρευνας’ στη γενικότερη διατύπωση Κώδικας Ηθικής και Δεοντολογίας της Επιστημονικής Έρευνας, Πανεπ. Μακεδονίας, Ιαν. 2019. Οι προθέσεις και συγκεκριμένοι κανόνες έρευνας στο όλο σκεπτικό είναι υψηλής ποιότητας. Εγώ εδώ επικεντρώνομαι στις ηθικές διατυπώσεις.
α) Αναφέρονται ‘θεμελιώδεις βιοηθικές αρχές : της αυτονομίας προσώπων⸱ της ωφέλειας⸱ της μη βλάβης⸱ της δικαιοσύνης.’ Μετά λέγεται –
β) ‘Ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και η συνδεδεμένη με αυτήν αρχή της πρωταρχικής σημασίας (“εγγενούς αξίας”) των ανθρώπινων όντων συγκροτούν τον πυρήνα των αρχών βιοηθικής’. Μετά αναφέρονται –
γ) ‘οικουμενικά αναγνωρισμένες αρχές του σεβασμού των θεμελιωδών ελευθεριών και δικαιωμάτων της προσωπικότητας, της ισότητας, της προστασίας, της δημόσιας υγείας, της προστασίας του παιδιού και των ευάλωτων ομάδων’. Ακολουθεί –
δ) ‘προσβολή του φυσικού περιβάλλοντος κατά παραβίαση των ηθικών/δεοντολογικών κανόνων και των νόμων που ισχύουν για την προστασία του, καθώς και τη διαχείριση των αποβλήτων.’ Μετά –
ε) ‘προσβολή πολιτιστικού περιβάλλοντος’.
4. Υπάρχουν και άλλα, μα μένω εδώ. Κι ενώ συμφωνώ πλήρως με το (δ) θα ήθελα να δω ποιοι είναι αυτοί οι ‘ηθικοί κανόνες και οι νόμοι’…
Ακόμα περισσότερο θα ήθελα να ξέρω ποιο είναι το πολιτιστικό περιβάλλον στο (ε).
Στο (α) η ‘αυτονομία προσώπων’ είναι πολύ παράξενη διατύπωση, διότι είναι παντελώς ανύπαρκτη εκτός στις φαντασιώσεις ορισμένων.
Στο (β) πάλι, τι είναι αυτή η ‘ανθρώπινη αξιοπρέπεια’ που απαιτεί σεβασμό και ποια η ‘αρχή πρωταρχικής σημασίας’ (“εγγενούς αξίας”) με την οποία συνδέεται;
Στο (γ) ποια είναι τα ‘δικαιώματα της προσωπικότητας και ισότητας’; Όσο για την ‘ισότητα’, σε τι ακριβώς αναφέρεται αυτή και ποιες είναι οι ελευθερίες και τα δικαιώματα της; Όπως όλα τα πεύκα έχουν τις ιδιαίτερες ιδιότητες του πεύκου από κοινού έτσι και οι άνθρωποι όλοι έχουν τις ιδιαίτερες ανθρώπινες ιδιότητες από κοινού, μα όπως πάλι τα πεύκα είναι όλα άνισα και ξεχωριστά έτσι και άνθρωποι είναι ξεχωριστοί και άνισοι – και πρώτα πρώτα ως άνδρες και γυναίκες.
Υπάρχει πολύ μεγάλη σύγχυση που δεν γίνεται αντιληπτή. Πρόκειται όχι για επιστημονικές διατυπώσεις Ηθικής μα για συνθήματα με βαρύ πυροβολικό πολιτικής ορθότητας!
Το ερώτημα όμως είναι – ποια η αιτιολόγηση ηθικών συστημάτων;
Θα επανέλθω εκτενέστερα.
