Φιλ223: Ευφυΐα, νοημοσύνη

1. «Ευφυΐα είναι η ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι το απαραίτητο. Το να αφυπνίζεις αυτή την ικανότητα στον εαυτό σου και σε άλλους είναι παιδεία».

Συμφωνώ απόλυτα με τον ορισμό του Jiddu Krishnamurti (1895-1986). Δεν είναι ο πρώτος, όμως, ούτε ο μόνος που τον έδωσε. Τη λαμπρή αυτήν ιδέα την απαντάμε και σε άλλους συνετούς στοχαστές.

Στα Ηθικά του Μπαρούχ Σπινόζα (Ολλανδο-εβραίου, 17ος αιώνας), η τελευταία φράση της 32ης Πρότασης στο Προσάρτημα του Τέταρτου Βιβλίου λέει:

«Εφόσον είμαστε όντα με νοημοσύνη δεν θα επιθυμήσουμε άλλο από το απαραίτητο και θα βρισκόμαστε σε αρμονία με την ευταξία της Φύσης».

Είναι αναντίρρητο αξίωμα πως ο νοήμων αρκείται με ό,τι μόνο είναι απαραίτητο. Το να επιθυμεί περισσότερα προκαλεί άγχος· το να προσπαθεί να τα αποκτήσει προκαλεί περιττή κόπωση και αγωνία· το να τα κατέχει προκαλεί πρόσθετη εμπλοκή σε πράγματα, επιθυμία για περισσότερα, φόβο απώλειας και δυστυχία.

2. Η νοημοσύνη ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα άλλα πλάσματα στο φυσικό περιβάλλον του στον πλανήτη, στη ζώνη που ονομάζουμε «οργανική ζωή».

Μα και τα φυτά έχουν νοημοσύνη. Τα περισσότερα στρέφονται καθώς βλασταίνουν προς τον ήλιο για να μεγαλώσουν με υγεία και σθένος, ενώ οι ρίζες τους παίρνουν υπογείως την απαραίτητη τροφή από το χώμα. Μένουν όμως αιχμάλωτα στον χώρο.

Τα ζώα επίσης δείχνουν αρκετή νοημοσύνη ώστε να μετακινηθούν στο πιο κατάλληλο φυσικό περιβάλλον που παρέχει το επιθυμητό κλίμα και την απαραίτητη τροφή για να επιβιώσουν, να ζευγαρώσουν και να αναπαραχθούν. Όπως πολλά φυτά ζουν σε κοινότητες (=δάση, παροικίες) και παρέχουν κάποια προστασία στα μέλη τους (εκτός από την επιβουλή των ζώων ή των ανθρώπων), έτσι και τα ζώα ζουν σε οικογένειες και αγέλες ή κάποιου είδους κοινωνία και παρέχουν κάποια προστασία στα μέλη τους (πάλι εκτός από την επιβουλή των ανθρώπων και άλλων ισχυρότερων, ταχύτερων ζώων).

3. Σε τι διαφέρει, λοιπόν, η νοημοσύνη των ανθρώπων έτσι που να ξεχωρίζουν ως όντα με μεγαλύτερη νοημοσύνη και να κυριαρχούν στην οργανική ζωή;

Η νοημοσύνη του ανθρώπου είναι πολύ μεγαλύτερη από τη νοημοσύνη του εφυέστερου ζώου. Στην πραγματικότητα τα ζώα ως επί το πλείστον έχουν μόνο τόση νοημοσύνη όση χρειάζονται για να επιβιώσουν βρίσκοντας τις καλύτερες συνθήκες στο φυσικό περιβάλλον. Μερικά μπορούν να μάθουν μερικές πρόσθετες, μη απαραίτητες για την επιβίωσή τους κινήσεις και πράξεις, όπως ένας σκύλος που μαθαίνει να αφοσιώνεται σε κάποιον άνθρωπο και να του φέρνει την τυλιγμένη εφημερίδα του, ή ένας τίγρης που μαθαίνει στο τσίρκο να πηδά μέσα από μια αιωρούμενη (φλεγόμενη) στεφάνη. Τέτοιες πράξεις είναι πολύ περιορισμένες.

Η νοημοσύνη του ανθρώπου είναι πολύ μεγαλύτερη από όση χρειάζεται, όπως γίνεται με τα ζώα, για να επιβιώσει. Οι άνθρωποι επιδίδονται σε πολύ μεγαλύτερης γκάμας κινήσεις και δραστηριότητες, πολλές από τις οποίες δεν είναι διόλου απαραίτητες για την επιβίωσή τους.

Γιατί άραγε ο άνθρωπος προικίζεται από τη Φύση με τέτοια πολύ ανώτερη νοημοσύνη;