Τι είναι γνώση (σοφία ή αρχαϊστί “φρόνηση”);
Η γνώση μας όλη είναι πληροφόρηση μαζεμένη στον νου μας μέσω των γνωστικών αισθητηρίων οργάνων, ακοής, αφής κλπ. Αυτά τα γνωστικά όργανα μεταβιβάζουν εντυπώσεις στο μυαλό κι αυτές μετατρέπονται σε έννοιες και εικόνες που αξιολογούνται, διαχωρίζονται και κατατάσσονται σε κατηγορίες στην αποθήκη της μνήμης στον νου μας.
Στην παράδοση NYĀYA (= γνωσιολογία, επιστημολογία) της Αρχαίας Ινδίας δίνουν ως πηγές γνώσης pratyakṣa (“παρατήρηση, άμεση πρόσληψη εντυπώσεων”), anumāna (“συλλογιστική, λογική εξέταση”) και āpta vākya/śabda (“λόγια σοφών και ιερών παραδοσιακών κειμένων”). Μα η συλλογιστική είναι μια συνήθως σιωπηλή, γρήγορη νοητική διαδικασία με υλικά (= έννοιες, εικόνες, σκέψεις, διατυπώσεις) που ήδη υπάρχουν ενώ τα σοφά λόγια προσλαμβάνονται συνήθως μέσω ακοής ή όρασης (γραπτά κείμενα), οπότε κι αυτά εισέρχονται στον νου με παρατήρηση, δηλαδή μέσω των γνωστικών αισθήσεων.
Εδώ τώρα έχουμε μια δυσκολία. Διότι ορισμένοι φιλόσοφοι όπως ο Πλάτων και οι ακόλουθοί του βεβαιώνουν πως η γνώση είναι έμφυτη και η διαδικασία της είναι ένα είδος ανάμνησης αφυπνισμένης και αναγνώρισης, ενώ άλλοι, όπως ο Αριστοτέλης και η γραμμή των εμπειριστών (π.χ. Τζον Λοκ κλπ.) βεβαιώνουν πως ο νους του βρέφους είναι tabula rasa, Λατινικά για “άγραφος πίνακας” ή blank state (αγγλιστί), ο οποίος πίνακας γεμίζει με τις εισερχόμενες εντυπώσεις.
Υπάρχει έμφυτη γνώση που αφυπνίζεται ή ζωντανεύει με κάποιες κατάλληλες εντυπώσεις ή πρόκειται για άγραφο πίνακα που γεμίζει με πληροφορίες από εισερχόμενες αισθητήριες εντυπώσεις; Ας το αφήσουμε για την ώρα και ας εξετάσουμε μια πιο εύκολη άποψη: είναι πιο εύκολη διότι είναι πιο προσβάσιμη εμπειρικά και λογικά.
Ας πάρουμε την όραση που είναι η πιο εύχρηστη αίσθηση. Συνήθως, κανονικά, βλέπουμε μια γυναίκα ως γυναίκα κι έναν άντρα ως άντρα, έναν μαύρο σκύλο ως μαύρο σκύλο κι ένα λευκό περιστέρι ως λευκό περιστέρι. Μα ένας μεθυσμένος συχνά βλέπει διπλή τη μορφή της γυναίκας ή του σκύλου. Αν πάλι κάποιος καταπιεί κάποιες ουσίες που παράγουν ψευδαισθήσεις μπορεί να δει όχι μια γυναίκα μα έναν εξωγήινο ίσως και στη θέση του σκύλου ένα τέρας μυθολογικό!
Από την άλλη πλευρά, ο νους μπορεί να ησυχάσει και να έχει ξαφνικά μια παράξενη, ασυνήθιστη ενέργεια και τα πάντα γύρω, ακόμα και βρομιά στον δρόμο ή ένας ξεφτισμένος τοίχος, να ακτινοβολεί με φως, ομορφιά, άγνωστη δύναμη και μια αιώνια παρουσία.
Με άλλα λόγια, η συνηθισμένη, κανονική μας κατάσταση αφύπνισης δεν είναι αμετάβλητη μα έχει διακυμάνσεις. Αλλιώς βλέπουν τον κόσμο οι μεθυσμένοι, αλλιώς αυτοί που είναι υπό την επήρεια ψυχεδελικών ουσιών, αλλιώς οι υπνοβάτες, και αλλιώς οι μύστες και οι γιόγκηδες.
Γενικά θεωρούμε πως η γνώση, το σύνολο πληροφοριών που έχουμε αποθηκεύσει, είναι ίδιας κατηγορίας ή ποιότητας σε όλους τους ανθρώπους. Θεωρούμε πως όλοι και όλες προσλαμβάνουμε όμοιες εντυπώσεις διότι όλοι και όλες βρισκόμαστε συνεχώς στην ίδια αφυπνισμένη “κανονική” κατάσταση.
Μα γνωρίζουμε πέρα από κάθε αμφιβολία πως η ψυχολογική μας κατάσταση αλλάζει, διακυμαίνεται, και οι εντυπώσεις που προσλαμβάνουμε διαφέρουν σε ακρίβεια κι ένταση ανάλογα με τις διακυμάνσεις.
Βέβαια, μπορούμε να απορρίψουμε τις εντυπώσεις του μεθυσμένου και του μαστουρωμένου. Μα μπορούμε να απορρίψουμε το ίδιο εύκολα και τις εντυπώσεις του μύστη και του γιόγκη;
Οι καταστάσεις συνειδησίας του γιόγκη και του μύστη μπορεί να παρέχουν μια γνώση πολύ διαφορετική και αληθινότερη από την “κανονική”. Το ότι εμείς στην καθημερινή, συνηθισμένη μας κατάσταση δεν έχουμε, ή δεν θυμόμαστε να είχαμε τέτοιες εμπειρίες δεν σημαίνει πως άλλοι δεν τις είχαν. Εμείς δεν γνωρίζουμε τη γλώσσα των Εσκιμώων ή των αρχαίων Αιγυπτίων, μα άλλοι γνωρίζουν.
Βέβαια, κάποιοι θα πουν, πως κι εμείς μπορούμε να μάθουμε τη μια ή την άλλη γλώσσα. Ομοίως μύστες και γιόγκηδες λένε πως κι εμείς μπορούμε, αφού ακολουθήσουμε κάποιες πειθαρχίες, να φτάσουμε τη δική τους κατάσταση συνειδησίας κι έτσι να έχουμε τις δικές τους εμπειρίες!
