1. Αυτό το άρθρο ακολουθεί το 91. Ταυτότητα: Σπινόζα Μπαρούχ, το πρώτο για τον Σπινόζα.
Αρχικά ίσως να νομίσει κανείς πως ο Σπινόζα είναι σαν όλους τους άλλους μοντέρνους φιλόσοφους που γράφουν θεωρίες και αντικρούουν, ή συμφωνούν με τον ένα και τον άλλο φιλόσοφο. Στην πραγματικότητα, όλοι αυτοί δεν προσφέρουν κάτι ουσιαστικό – μόνο διανοητική δραστηριότητα που έχει κάποια χρησιμότητα για διανοητικούς τύπους.
Ο Σπινόζα διαφέρει σημαντικά. Καλό είναι να μην ξεκινήσει κανείς τη μελέτη του με τα Ηθικά που και θεωρητικά είναι, και δύσκολα στην αρχή, λόγω του τρόπου που ο Σπινόζα παρουσιάζει την εμπειρική κι ενορατική στόχαση του. Πιο πρόσφορο θα ήταν το Πραγματεία για τη Βελτίωση της Νόησης – Tractatus De Intellectus Emendatione.
Φαίνεται ο Σπινόζα να ισχυρίζεται πως γνωρίζει τους διάφορους τρόπους με τους οποίους κάποιος μπορεί να γνωρίσει κάτι και ο ίδιος να γνωρίζει με σιγουριά τι είναι το καθετί.
Οι πλείστοι φιλόσοφοι πιστεύουν πως η επιστημολογία (μέθοδος γνώρισης των όντων) του Σπινόζα ξεπερνά κατά πολύ τις δυνάμεις μας και ίσως να είναι απατηλή. Μα ακόμα και αν βρήκε στον ψυχικό του κόσμο μέσω ενόρασης την αλήθεια που προσφέρει, εμείς οι άλλοι δεν ξέρουμε πώς, ή δεν μπορούμε, να το κάνουμε.
Έχουν δίκιο σε μεγάλο βαθμό οι αντιρρησίες, διότι ο Σπινόζα δεν ασχολείται με διανοητική θεωρία μόνο. Απαιτεί πρακτική άσκηση.
2. Το κύριο έργο του Σπινόζα είναι τα Ηθικά γραμμένο στα Λατινικά (1661-1671) σε 5 μέρη. Το 1ο πραγματεύεται την οντολογία, δηλ. τι είναι το Ον, ποια είναι η Ουσία της πραγματικότητας: δηλ. ο Θεός που διαπνέει κι εμπεριέχει όλο το εκδηλωμένο σύμπαν σε όλη την πολλαπλότητα του. (Ο Σπινόζα ήταν αυστηρός μονιστής σαν τον Śaṅkara του Vedānta.) Το 2ο εξετάζει τον ανθρώπινο νου και πως η νόηση βελτιώνεται ώστε να γνωρίζει την Ουσία του και την Ουσία των πάντων καθώς και τις εκδηλωμένες ιδιότητες του Θεού. Το 3ο πραγματεύεται τις διαθέσεις (και τα πάθη). Το 4ο εκτείνεται στην ενδυνάμωση των θετικών λειτουργιών. Το 5ο ασχολείται με την ελευθερία και συνθέτει όλες τις προηγούμενες προσεγγίσεις για να δηλώσει απόλυτα την απέραντη και αιώνια Ουσία και τον καλύτερο τρόπο να τη συνειδητοποιήσουμε.
Στην περίοδο 1665-1670 έγραψε την Θεολογικο–πολιτική Πραγματεία.
Νωρίτερα, το 1660, είχε γράψει τη Σύντομη Πραγματεία για τον Θεό, τον Άνθρωπο και την Ευμάρειά του και το 1663 το Αρχές της Φιλοσοφίας του Ντεκάρτ.
Το 1661 έγραψε το ημιτελές Tractatus De Intellectus Emendatione “Πραγματεία για τη Βελτίωση της Κατανόησης (ή Διάνοιας)” όπου εξιστορεί τη δική του πνευματική ανάπτυξη.
3. Ανοίγει λοιπόν ο Σπινόζα την Πραγματεία για τη βελτίωση της Κατανόησης με την ακόλουθη παράγραφο (1.1).
«Μετά, αφού η εμπειρία με δίδαξε πως όλα τα συνήθη πλαίσια της κοινωνικής ζωής είναι ματαιόδοξα και μάταια και διαπιστώνοντας πως κανένα από τα αντικείμενα των φόβων μου δεν περιείχε τίποτα καθαυτό καλό ή κακό, εκτός από τον βαθμό που ο νους επηρεαζόταν από αυτά, αποφάσισα τελικά να ερευνήσω κατά πόσο θα μπορούσε να υπάρχει κάτι αληθινά καλό με τη δύναμη να δηλώνει την παρουσία του, κάτι που θα επηρέαζε τον νου μοναδικά, αποκλείοντας κάθε άλλη επίδραση: κατά πόσο θα υπήρχε πραγματικά κάτι που αν το ανακάλυπτα και το κατείχα θα με βοηθούσε να απολαμβάνω συνεχή, ύψιστη, ατελεύτητη ευτυχία.»
4. Και συνεχίζει ο φιλόσοφος (3.2):
«Τρία είναι τα πράγματα που συνήθως έχουν μεγάλη εκτίμηση στη ζωή των ανθρώπων (όπως καταδεικνύουν οι πράξεις τους) και θεωρούνται τα ανώτερα αγαθά: ο πλούτος, η φήμη και οι αισθητήριες απολαύσεις. Αυτά τόσο απορροφούν τον νου που έχει μόνο λιγοστό σθένος να σκεφθεί κάποιο άλλο αγαθό…»
Αφού εξηγεί τη σαγήνη των τριών κοινών έλξεων ο Σπινόζα γράφει (10. 1-2): «Εντούτοις, η αγάπη προς το αιώνιο και απεριόριστο τρέφει τον νου με αγνή αγαλλίαση και τον λυτρώνει από κάθε οδύνη. Γι’ αυτό πρέπει να αναζητήσουμε αυτό με όλη μας τη δύναμη… Παρόλο που αυτό το είδα καθαρά δεν μπορούσα άμεσα να παραμερίσω την επιθυμία μου για πλούτη, λαγνεία και φήμη.»
(11. 1-2): «Όμως ένα πράγμα ήταν καταφανές: καθόσον ο νους ήταν στραμμένος σε αυτήν την κατεύθυνση, ήταν αποσπασμένος από τα πρότερα αντικείμενα της επιθυμίας και ασχολιόταν σοβαρά με το νέο αγαθό. Αυτό ήταν μεγάλη παρηγοριά διότι κατάλαβα πως τα κακά εκείνα δεν ήταν αθεράπευτα. Παρότι αρχικά αυτά τα διαλείμματα ήταν αραιά και σύντομα, αργότερα το αληθινό αγαθό έγινε προφανέστερο και τα διαλείμματα έγιναν συχνότερα και διαρκέστερα.»
Το κακό λοιπόν δεν ήταν αθεράπευτο και ο Σπινόζα μπόρεσε να προχωρήσει στην ενορατική συνειδητοποίηση του αληθινού αγαθού.
