1. Σε προηγούμενα άρθρα (187. Φιλοσοφία: Μαρξισμός κι Ένγκελς, 193. Φιλοσοφία: Μαρξισμός κι Ένγκελς (2)) έγραψα για ορισμένες διαφοροποιήσεις στη σκέψη του Ένγκελς από τον Μαρξ και πως οι μεταγενέστεροι «μαρξιστές» μέχρι το 1930 (αρκετοί ακόμα και σήμερα, 2019) πήραν τον «μαρξισμό» τους από τον Ένγκελς, όχι από τα έργα του Μαρξ. Ο λόγος είναι απλός: εκτός από Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, Το Εβραϊκό Ζήτημα, Το Κεφάλαιο και Το Κριτική του Προγράμματος Γκότα, ελάχιστα έργα του είχαν κυκλοφορήσει. Επιπλέον, ως στενός φίλος, ευεργέτης και συνεργάτης του Μαρξ, ο Ένγκελς, που όντως προώθησε πλατιά τη μαρξική και τη δική του σκέψη, θεωρούνταν ως η μεγάλη αυθεντία για τον μαρξισμό.
Είναι από τα έργα του Ένγκελς (Eναντίον του Dühring, Επιστημονικός Σοσιαλισμός, L. Feuerbach…, Η Καταγωγή της Οικογένειας, Ατομική Ιδιοκτησία και το Kράτος) που οι περισσότεροι μαρξιστές, πριν το 1930 και χωρίς να παραγνωρίζουν εντελώς τα δημοσιευμένα έργα του Μαρξ, άντλησαν τον μαρξισμό τους και όρους όπως «ιστορικός υλισμός» κι «επιστημονικός σοσιαλισμός».
2. Στη μαρξιστική παράδοση διακρίνονται δύο διαφορετικές ιδέες για το κράτος. Η μια είναι του Μαρξ και διατυπώνει τη θεωρία πως το κράτος έχει μια ανεξαρτησία, κάποιο αυτοέλεγχο και αυτονομία. Η άλλη είναι του Ένγκελς και θέλει το κράτος να είναι σκέτο σύνεργο.
Η θεωρία του Ένγκελς δίνει σπουδαιότητα και προτεραιότητα στον εξαναγκασμό, στην ταξική καταπίεση: αυτή είναι η πεμπτουσία της κρατικής δύναμης την οποία διαχειρίζεται η άρχουσα τάξη (των μπουρζουά ή καπιταλιστών) για να καταδυναστεύει και να καταπιέζει όλες τις άλλες υπό εκμετάλλευση τάξεις και δυνάμεις.
Η Μαρξική θεωρία τονίζει τον εγωισμό, που αναφέρεται στο πρόσωπο και στην κάστα του, ο οποίος τον αποξενώνει από τη σύνολη κοινωνία συμπολιτών. Το κράτος εκπροσωπεί αυτή την αλλοτρίωση της κοινωνικής δύναμης κι έτσι γίνεται «παρασιτικό» το ίδιο και καταδυναστεύει κάθε άλλη κοινωνική δύναμη.
Όπως μπορείτε να μαντέψετε, ο Λένιν επέλεξε τη θεωρία του Ένγκελς (στο Σοσιαλισμός – Ουτοπικός κι Επιστημονικός) και διότι ο Ένγκελς ήταν ο μεγάλος ερμηνευτής και εκλαϊκευτής της Μαρξικής σκέψης μα και διότι δικαιολογούσε τη δική του ιδέα πως το νικητήριο προλεταριάτο που θα ανέτρεπε το καπιταλιστικό καθεστώς και θα οργάνωνε αμέσως τους δικούς του κρατικούς μηχανισμούς καταπίεσης.
3. Έτσι ο Ένγκελς, άθελά του, πάλι έδωσε βάση και δικαιολογία για τη δικτατορία των Μπολσεβίκων και άλλων επαναστατών.
Εδώ όμως πρέπει να διευκρινιστεί πως η «δικτατορία του προλεταριάτου» για την οποία γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς σε πολλά έργα τους δεν σημαίνει το αυταρχικό, καταπιεστικό καθεστώς που εγκαθίδρυσε ο Μπολσεβικισμός στη Ρωσία και άλλοι επαναστάτες αλλού.
Παρότι ο όρος αυτός περιέχει την έννοια «καθεστώς υπό στρατιωτικό νόμο με μια απολυταρχική κυβέρνηση πάνω από κάθε νόμο», οι Μαρξ και Ένγκελς τον χρησιμοποιούσαν με την έννοια εξουσίας, ισχύος ή δυναστείας και, φυσικά, διακυβέρνησης – όχι απολυταρχικής καταπίεσης.
Ο Ένγκελς γράφει στο Κριτική του Προσχεδίου του Σοσιαλδημοκρατικού Προγράμματος 1891 για τη «μορφή μιας δημοκρατικής Πολιτείας» η οποία είναι «μια ειδική μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου». Και μερικοί μεταγενέστεροι μαρξιστές έτσι θα εκλάβουν την έννοια της λέξης «δικτατορία» στην επίμαχη φράση – όπως ο Καρλ Κάουτσκι στο Die Diktatur der Proletariat, Βιέννη 1918.
4. Θα χρειαστεί ένα ολόκληρο άρθρο για να καταδειχθεί πόσο παραποίησε ο Λένιν την ιδέα της «δικτατορίας του προλεταριάτου» και πόσο λοξοδρόμησε από τον μαρξισμό και του Ένγκελς και του Μαρξ. Εδώ σκιαγραφώ μόνο τη γενική ιδέα.
Πουθενά ο Ένγκελς δεν γράφει για αυταρχικά καταπιεστικά μέτρα μετά την επανάσταση των προλετάριων και την κατάληψη της εξουσίας. Το κράτος, έγραψε, όπως και ο Μαρξ, θα σβήσει από μόνο του παρότι ενδέχεται να διαρκέσει για λίγο διάστημα μετά την κατάργηση των τάξεων και την κοινωνικοποίηση των παραγωγικών μέσων και δυνάμεων. Και αυτή η ενέργεια της κρατικοποίησης των παραγωγικών μέσων θα είναι και «η τελευταία του ανεξάρτητη πράξη ως κράτος». (Αυτό δεν σημαίνει πως το θεωρητικό σβήσιμο του κράτους θα ήταν αναπόφευκτο στην πράξη.)
