1. Υπήρχαν και υπάρχουν δύο «μαρξισμοί»: ο μαρξισμός του Μαρξ και ο μαρξισμός του Ένγκελς που πέρασε στους Λένιν, Τρότσκι και Στάλιν και άλλους. Υπήρχαν και υπάρχουν μερικές άλλες διακλαδώσεις καθώς διάφοροι διανοούμενοι «μαρξιστές» του ενός και του άλλου κλάδου ερμήνευσαν τον κλάδο της προτίμησής τους με τον δικό τους τρόπο.
Υπάρχει, φυσικά, και η «μαρξική» σκέψη που είναι η σκέψη του Μαρξ με τις αλλαγές που υπέστη και με τις αντιφάσεις και χοντρές κοτσάνες της, όπως γίνεται με τους περισσότερους στοχαστές. Υπάρχει και η «μαρξιστική» σκέψη που καλύπτει όλα τα άλλα μορφώματα, όλα εμβολιασμένα με τις ιδέες του Ένγκελς (και του Λένιν και άλλων).
Και οι μαρξικές και οι μαρξιστικές διακλαδώσεις είναι όλες σαχλαμάρες καθώς προσποιούνται πως είναι αυστηρά «επιστημονικές» ενώ αγνοούν τον ένα και βασικότατο παράγοντα – την ψυχολογία των ανθρώπων.
2. Το κλασικό μας παράδειγμα είναι η Επανάσταση στη Ρωσία 1917. Τότε η Ρωσία ήταν μια τεράστια χώρα αγροτών με βιομηχανία (και προλεταριάτο) σε βρεφική ηλικία: μια από τις οικονομικά πιο καθυστερημένες χώρες της Ευρώπης.
Ο Λένιν και οι σύντροφοι κατέλαβαν την εξουσία μάλλον τυχαία. Δεν υπήρξε καμιά επανάσταση σαν τη Γαλλική του 1789 ή του 1848 με ξεσηκωμό του λαού σύσσωμου. Οι υποστηρικτές ήταν στην μεγάλη πλειοψηφία τους λιποτάκτες στρατιώτες και αγρότες. Τα μέλη της κυβέρνησης του Κερένσκι είχαν καταληφθεί από τρομερή αδράνεια και ηττοπάθεια και είχαν διασκορπισθεί. Έτσι μπόρεσαν οι Μπολσεβίκοι σχεδόν αναίμακτα να καταλάβουν την εξουσία.
Δεν ήταν οι προλετάριοι που επαναστάτησαν εναντίον των μπουρζουάδων (=αστικής τάξης), όπως έλεγε ο επιστημονισμός της μαρξικής θεωρίας στα διάφορα βιβλία του Μαρξ. Ήταν ο Λένιν και οι σύντροφοι που ήθελαν την εξουσία. Το ίδιο και ο Μάο στην αγροκτηνοτροφική Κίνα. Το ίδιο ο Κάστρο στην Κούβα και τόσοι άλλοι επαναστάτες δικτάτορες σε διάφορες υποανάπτυκτες χώρες στην Αφρική, Ασία και Λατινική Αμερική.
3. Εξουσιολαγνεία ήταν το κίνητρο και όχι ο «επιστημονικός σοσιαλισμός».
Υπήρχε βέβαια η θεώρηση του Ένγκελς σε πολλά γραπτά του στα τελευταία 5 χρόνια του που συνιστούσε επιφυλακτικότητα σχετικά με δογματισμό και στενή προσκόλληση στον «ιστορικό υλισμό». Ο ίδιος όμως σε αυτά τα γραπτά (σ434-51 Basic Writings of Marx & Engels, 1984 (1959) L. S. Feuer, Λονδίνο) λοξοδρόμησε από τη μαρξική θεωρία πιστεύοντας πως αρκούσε η κατάργηση της «ελεύθερης αγοράς» και η επιβολή του κεντρικού σχεδιασμού μέσω δικτατορικού ολοκληρωτισμού για να επέλθει ο κομμουνισμός.
Σε αυτή τη γραμμή κινήθηκε ο Λένιν καταργώντας τις δημοκρατικές ελευθερίες (που ο Ένγκελς περιφρονούσε) κι επιβάλλοντας τη δική του δικτατορία. Ακόμα πιο έντονα στην ίδια γραμμή κινήθηκε αργότερα ο Στάλιν.
Ο Μαρξ επίσης περιφρονούσε την ατομική ελευθερία στο δημοκρατικό καθεστώς μα ο Ένγκελς τόνισε τον ολοκληρωτισμό πολύ περισσότερο με δυο τρόπους. Επινόησε τον «διαλεκτικό υλισμό» κι έτσι μετέτρεψε τη μαρξική οικονομολογική θεώρηση σε ένα φιλοσοφικό σύστημα που έδινε απαντήσεις (και λύσεις) σε κάθε ερώτημα (και πρόβλημα). Ερμήνευσε την ιδέα της ελευθερίας (που ο Μαρξ έβλεπε ως ύστατο σκοπό για τη σύνολη ανθρωπότητα στην ενουσία της) ως χοντρή κατανόηση της αναγκαιότητας.
4. Εδώ στο δεύτερο σημείο χρειάζεται προσοχή. Διότι προκύπτει μια πολύ επικίνδυνη άποψη: δεν είναι η σύλληψη της ελευθερίας καθαυτή ούτε η αναγκαιότητα (κοινωνική και ιστορική) μα η ερμηνεία της αναγκαιότητας που αφήνεται στη διάθεση του κάθε «μαρξιστή». Ο μαρξιστής επαναστάτης (όπως ο Λένιν, ας πούμε) συνειδητοποιεί την «αναγκαιότητα» και δρα σύμφωνα με τη δική του ερμηνεία – κάτι υποκειμενικό.
Κατά τον Ένγκελς οι ανεξέλεγκτες κοινωνικές δυνάμεις (=ελεύθερη αγορά) «λειτουργούν όπως οι δυνάμεις της φύσης – τυφλά, βίαια, καταστροφικά εφόσον δεν τις κατανοούμε». Μα μόλις τις κατανοήσουμε – «τη δράση, την κατεύθυνση και τα αποτελέσματα τους – μπορούμε να τις υποτάξουμε στη δική μας θέληση… οπότε γίνονται υπηρέτες μας» (σ145, Feuer).
Τέτοιες διατυπώσεις έδωσαν στους Μπολσεβίκους και άλλους επαναστάτες δικτάτορες την ελαστικότατη φόρμουλα με την οποία να δικαιολογούν κάθε πολιτική που ήθελαν να επιβάλουν ως «μόνοι γνώστες της ιστορικής αναγκαιότητας».
Καθυπόταξαν την κοινωνία, τη χώρας τους, και την μετέτρεψαν σε υπηρέτη, όχι του κομμουνιστικού σκοπού (π.χ. «από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητες του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του» – Μαρξ) αλλά του κόμματος της «πρωτοπορίας» (όπως κι αν αυτό λεγόταν) και φυσικά των επιθυμιών του ηγέτη.
5. Μπορούμε να είμαστε βέβαιοι πως οι Μαρξ και Ένγκελς, παρά την απεχθή αλαζονική αυτοπεποίθησή τους, δεν πίστευαν τους εαυτούς τους αλάθητους και, παρά τους ισχυρισμούς τους περί «επιστημονικού σοσιαλισμού», ούτε τις θεωρίες τους τέλειες. Ο Μαρξ σίγουρα δεχόταν τροποποιήσεις στη βασική θεωρία του περί πάλης των τάξεων.
Υπάρχει ο Πρόλογός του στην επανέκδοση του Κομουνιστικό Μανιφέστο 1882 (2η Ρωσική Έκδοση) που είναι και η τελευταία του δημοσίευση, όπου λέει ρητά πως «η παρούσα Ρωσική κοινοτική γαιοκτησία μπορεί να γίνει η αφετηρία για μια κομμουνιστική ανάπτυξη» (όχι επανάσταση)! Τα ίδια είχε γράψει στον Μιχαηλόφσκι το ίδιο έτος και τα ίδια στη Βέρα Ζασούλιτς ένα χρόνο νωρίτερα 1881.
Μια επανάσταση ήταν αναγκαία, έγραψε στη Ζασούλιτς αλλά «μόνο για να εξασφαλιστεί η «ελεύθερη ανάπτυξη της αγροτικής κομμούνας» – την οποία οι Μπολσεβίκοι κατέστρεψαν ολοσχερώς με την κολεκτιβοποίησή τους. Διότι ήταν οι «μόνοι γνώστες της ιστορικής αναγκαιότητας»!
Δυστυχώς ούτε ο Ένγκελς ούτε ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι του γνώριζαν αυτή την ιδέα του Μαρξ. Είναι απορίας άξιο γιατί οι Ζασούλιτς και Πλεχάνοφ (σύντροφοι στους Μενσεβίκους αντίπαλους του Λένιν) δεν δημοσιοποίησαν εκείνη την επιστολή.
Θα επανέλθω.
