1. Είναι ο μεγάλος Αϊνστάιν που είπε πως “ο Θεός δεν παίζει ζάρια με το σύμπαν”. Το είπε σε αντιδιαστολή με κάποιες αντιλήψεις πως κάποιες επιστημονικές απόψεις εκφράζουν αβεβαιότητα: ένας νόμος μπορεί να λειτουργήσει με έναν τρόπο ή με άλλο. Ο μεγάλος αυτός φυσικομαθηματικός τόνισε τότε τη δική του θεώρηση ότι το σύμπαν, εκτός από το ενιαίο πεδίο του, τον χωροχρόνο, διαθέτει θαυμαστή αρμονία, όπου τίποτα δεν είναι “τυχαίο” (ή φίφτι-φίφτι) και η δόμησή του είναι φτιαγμένη με ακρίβεια και σοφία.
Το περιβόητο “γράμμα του για τον Θεό” (Ιαν. 1954) ήταν βασικά μια απάντηση σε κάποιο Γερμανό ακαδημαϊκό φιλόσοφο, τον Έρικ Γκούντκιντ, εβραϊκής καταγωγής (όπως και ο Αϊνστάιν που όμως πήγε σε ρωμαιοκαθολικό σχολείο). Στο βιβλίο του “Επιλέξτε τη Ζωή …” ο Γκούντκιντ καλούσε τους Εβραίους (και άλλους) να εμπνευστούν από τον Ιουδαϊσμό. Ο Α. Αϊνστάιν έγραψε πως είναι ικανοποιημένος που είναι Εβραίος μα δεν βλέπει τίποτα το ιδιαίτερο στην Ιουδαϊκή θρησκεία ούτε και γιατί αυτοαποκαλούνται “εκλεκτός” λαός.
2. “ H λέξη ‘θεός’ για μένα δεν είναι τίποτα περισσότερο από την έκφραση και το αποκύημα της ανθρώπινης αδυναμίας και η Βίβλος είναι μια συλλογή από αξιότιμους μα πρωτόγονους θρύλους και μάλιστα παιδαριώδεις… Για μένα η Ιουδαϊκή θρησκεία, όπως κάθε άλλη θρησκεία, είναι μια ενσάρκωση πολύ παιδαριωδών προκαταλήψεων”.
Λέει και άλλα ο Α. Αϊνστάιν στην επιστολή του, η οποία πουλήθηκε το 2008 για 404.000 δολάρια, μα στις αρχές Δεκεμβρίου 2018 για 2,9 εκμ στη Νέα Υόρκη!
Στην τελευταία παράγραφο επισημαίνει πως σημασία δεν έχουν οι διανοητικές διαφορές αλλά το πώς συμπεριφερόμαστε μεταξύ μας.
Η ηθική συμπεριφορά ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της φιλοσοφίας του Α. Αϊνστάιν. Γι’ αυτό για πολλά χρόνια υποστήριζε την Κίνηση Ηθικού Πολιτισμού (Movement for Ethical Culture) και ήταν στη συμβουλευτική επιτροπή της Πρώτης Ουμανιστικής Εταιρείας της Νέας Υόρκης. Είπε “Δίχως ηθικό πολιτισμό (ή καλλιέργεια, culture) η ανθρωπότητα δεν έχει σωτηρία”.
“Η ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου πρέπει,” έγραψε, “να βασίζεται σε συμπάθεια, εκπαίδευση και κοινωνικές σχέσεις και ανάγκες… Η εσωτερική μας ισορροπία, ακόμα και η ίδια η ύπαρξή μας εξαρτώνται από την ηθική. Αυτή εκφρασμένη στις πράξεις δίνει ομορφιά και αξιοπρέπεια στη ζωή”.
3. Μερικοί αποδίδουν αθεϊσμό στον Α. Αϊνστάιν. Ο ίδιος είπε “Δεν είμαι άθεος”. Κι εξήγησε πως δεν μπορεί να εικονίσει έναν προσωπικό Θεό που άμεσα επηρεάζει τις δραστηριότητες των ανθρώπων και «κάθεται άμεσα να κρίνει αυτά τα πλάσματα που είναι δημιουργήματα του».
Στον Σοπενάουερ βρήκε, όπως πολλοί άλλοι, μεγάλη παρηγοριά και ανακούφιση σχετικά με τις δυσκολίες της ζωής, της δικής του και άλλων. Αλλά ήταν ο Ντέιβιντ Χιουμ και ο Καντ που τον επηρέασαν περισσότερο. Ο Philip Stamp έχει τον Α. Αϊνστάιν να συνοψίζει την επίδρασή τους ως εξής (Einstein’s Philosophical ideas): “Απορώ που τόσοι αξιόλογοι φιλόσοφοι μετά τον Hume έγραψαν τόσο σκοτεινά κείμενα… Ο Χιουμ είδε πως ιδέες που πρέπει να θεωρούμε ουσιαστικές, όπως η αιτιακή σύνδεση, δεν μπορούν να προέλθουν από υλικό που μας δίνουν οι αισθήσεις. Αυτή η κατανόηση τον οδήγησε σε σκεπτικισμό όσον αφορά βέβαιη γνώση κάθε είδους. Ο άνθρωπος έχει έντονη επιθυμία για βέβαιη γνώση. Έτσι το μήνυμα του Χιουμ είναι καταθλιπτικό. Το αισθητήριο υλικό είναι η μόνη πηγή γνώσης και αυτό μπορεί λόγω συνήθειας να μας οδηγεί σε πίστη και προσδοκία μα όχι σε γνώση καθαυτή και καθόλου στην κατανόηση νόμιμων σχέσεων. Μετά ο Καντ παρουσιάστηκε με μια ιδέα που… σηματοδότησε το βήμα για τη λύση του διλήμματος του Χιουμ: αν είναι να έχουμε καθορισμένη, βέβαιη γνώση, πρέπει αυτή να βασίζεται πλήρως στον λόγο”.
4. Λίγο πριν πεθάνει το 1955, απέρριψε τελεολογικά συμπεράσματα, ότι δηλαδή η Φύση έχει κάποιο σκοπό ή οτιδήποτε ανθρωπομορφικό. Προορισμός ή σκοπός υπάρχει μόνο στα ανθρώπινα δρώμενα, είπε στον Ugo Onufri.
H δομή και αρμονία στο φυσικό σύμπαν οφείλεται στην ενέργεια των νόμων που δεν επιτρέπουν ανεξήγητα φαινόμενα, παρότι πολλά είναι δυσεξήγητα. Σε αυτούς τους νόμους και την ενέργειά τους έβρισκε ο Α. Αϊνστάιν τη δύναμη και παρουσία του Θεού. Και γι’ αυτό ίσως δεχόταν σε μεγάλο βαθμό τον πανθεϊσμό του Ολλανδοεβραίου φιλόσοφου Μπάρουχ Σπινόζα (17ος αιώνας) για τον οποίο Θεός και Φύση ήταν σχεδόν ταυτόσημα.
“Με συνεπαίρνει ο πανθεϊσμός του Σπινόζα… Ο Σπινόζα είναι ο μεγαλύτερος των μοντέρνων φιλοσόφων”.
Μα ο Α. Αϊνστάιν δε πίστευε σε ζωή μετά θάνατο. Του έφτανε, είπε, η μια τωρινή ζωή!
