Η Φιλοσοφία μελετά τη φύση του ανθρώπου και του κόσμου. Αυτή η μελέτη έχει 4 κύριους κλάδους:
α) Οντολογία – η φύση και δομή κάθε πλάσματος και όντος.
β) Επιστημολογία (ή Γνωσιολογία) – η μέθοδος μέσω της οποίας γίνεται η μελέτη.
γ) Δεοντολογία ή Ηθική – ορθός τρόπος ηθικής συμπεριφοράς.
δ) Μεταφυσική – η φύση της πραγματικότητας: πνεύμα (ή νους) και ύλη· ουσία και ιδιότητες· παρούσα πραγματικότητα και δυνητικότητα· συνειδησία· ζωή και θάνατος· μεταθανάτια κατάσταση.
Αλλά «η αγάπη προς τη σοφία» σημαίνει επίσης μελέτη των αιτιών, της προέλευσης του όντος και της κατάληξής του – αφού σοφία είναι η γνώση των ύψιστων ή τελικών αιτιών. Έτσι η φιλοσοφία γίνεται και η μελέτη των σχέσεων του ανθρώπου με το Σύμπαν και την Πρωταρχή των πάντων.
Η θρησκεία είναι πολύ πιο περιορισμένη καθώς αποδέχεται και διακηρύττει εξ αποκαλύψεως την ύπαρξη ενός Υπέρτατου Όντος που είναι ο Θεός, ως Πρωταρχή των πάντων, και καθορίζει τη σχέση του ανθρώπου προς τον Θεό, πάλι εξ αποκαλύψεως, επιτάσσοντας δόγματα πίστεως και κανόνες συμπεριφοράς που συμπεριλαμβάνουν ιεροτελετές και μυστήρια (βάπτιση, θεία μετάληψη κ.λπ.)
Η θρησκεία επιτάσσει «Πίστευε και μη ερεύνα»!
Η φιλοσοφία επιτάσσει «Μην πιστεύεις κι ερεύνα συνεχώς»!
Η μυθολογία δεν επιτάσσει τίποτα. Ο μύθος είναι όχημα που μεταφέρει σε πιο ευχάριστη, εύσχημη και εύπεπτη μορφή μια ή άλλη άποψη της θρησκείας ή διδασκαλία φιλοσοφίας – όπως είδαμε στα δυο προηγούμενα άρθρα 696: Φιλοσοφία: Φιλοσοφία και Μυθολογία και Φιλ 697. Οι φυσικές δυνάμεις του σύμπαντος ή του ανθρώπινου ψυχισμού παρουσιάζονται εξωτερικευμένες σε θεούς, δαίμονες, ήρωες και τέρατα και άλλες μορφές που έχουν ασυνήθιστες, μαγικές ικανότητες. Υπάρχουν οι δυνάμεις «του καλού» και «του κακού», της τάξης και του χάους, της αρμονίας και της δυσαρμονίας και σύγχυσης. Ορισμένοι μύθοι αφηγούνται τη δημιουργία και την κατάλυση του σύμπαντος και την αναγέννηση του. Άλλοι εκφράζουν τις ηθικές αξίες της κοινωνίας και προβάλλουν πρότυπα καλής συμπεριφοράς. Έτσι ο μύθος παρουσιάζει σε πιο εύληπτη μορφή απόψεις της θρησκείας και φιλοσοφίας που στη θρησκευτική και φιλοσοφική διατύπωση δεν είναι τόσο ελκυστικές.
ΑΛΛΑ το βασικό μήνυμα μύθων, θρησκευτικών δοξασιών και φιλοσοφικών συστημάτων είναι η διεύρυνση της διανοητικής ικανότητας του ανθρώπου, η εκλέπτυνση της συναισθηματικής του ικανότητας και η ανύψωση του νου και του πνεύματός του, σε ένα ανώτερο επίπεδο συνειδησίας (ή επίγνωσης), οντότητας και κατανόησης κι ευτυχίας. Μπορεί αυτό να διατυπωθεί και με άλλα λόγια ως απελευθέρωση από δυστυχία και πόνο, ως λύτρωση από πλάνη και αυταπάτη.
