Φιλ158: Αυθορμητισμός

1. Κυκλοφορεί μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη πως οι άνθρωποι συμπεριφέρονται αυθόρμητα, δηλαδή από την ίδια την εγγενή φύση τους σε πολλές δραστηριότητες της ζωής.

Η αντίληψη αυτή δεν ευσταθεί στις πλείστες περιπτώσεις. Διότι η εγγενής φύση δεν έχει μείνει ανεπηρέαστη από τις εμπειρίες της καθημερινότητας μετά από την παιδική ηλικία, ας πούμε τα 11 ή 12 έτη: έτσι οι δραστηριότητες έχουν κάποιο κίνητρο παρωθούμενες από επίκτητα στοιχεία.

Μια επιθυμία για παγωτό ή σοκολάτα δεν μπορεί να είναι αυθόρμητη, αφού και το παγωτό και η σοκολάτα είναι προϊόντα της ανθρώπινης εργασίας και πρέπει να έχουν γίνει γνωστά προτού γίνουν επιθυμητά.

Ούτε μπορείς “αυθόρμητα” να δώσεις ελεημοσύνη σε ζητιάνο ή να χτυπήσεις κάποιον εχθρό που προσέβαλε εσένα ή στενό συγγενή σου. Κι εδώ πρέπει να υπάρχει γνώση του “ζητιάνου” και της ανάγκης του ή του “εχθρού” και της προσβολής.

Υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι “αυθόρμητα” δεν δίνουν ελεημοσύνη και στην άλλη περίπτωση συγχωρούν τον “εχθρό”!

2. Μια πολύ παράδοξη άποψη είναι η αντίληψη ότι ο λαός δρα μαζικά και αυθόρμητα!

Αυτή είναι μεγάλη ανοησία.

Πολλοί αριστεροί συγγραφείς γράφουν για “αυθόρμητες” εκδηλώσεις των μαζών, όπως μια διαδήλωση ή συγκέντρωση με πολιτικό σκοπό.

Δεν υπάρχει καμιά τεκμηρίωση ότι 30.000, ας πούμε, άνθρωποι με νέους, ηλικιωμένους και γυναικόπαιδα, συγκεντρώνονται “αυθόρμητα” σε μια πλατεία για να διαμαρτυρηθούν, να διεκδικήσουν ή να δηλώσουν κάτι.

Κάπου διάβασα για την κηδεία του Παλαμά, 17/2/1943, όπου τεράστιο πλήθος είχε μαζευτεί στη πομπή τραγουδώντας πατριωτικά άσματα και το συμβάν να περιγράφεται ως “αυθόρμητη ζύμωση”!

Κάπου αλλού, μια δράκα τραμπούκων επετέθησαν σε ένα ζευγάρι ηλικιωμένων και μερικοί περαστικοί επενέβησαν και τους απώθησαν “αυθόρμητα”!

Τέτοιες πράξεις δεν είναι αυθόρμητες.

3. Η χειρότερη παρανόηση απαντάται σε κείμενα αριστερών που περιγράφουν κάποιο φαινόμενο να αναπηδά από τη μάζα του λαού και να αναπτύσσεται “αυθόρμητα”.

Είναι πολύ παράξενη αυτή η ψύχωση που έχουν οι αριστεροί (μα και άλλοι) να νομίζουν πως καλά και ωραία πράγματα εκδηλώνονται αυθόρμητα από τον λαό, όπως κινήματα αλληλεγγύης, ισότητας, τέχνη κλπ.

Στην πραγματικότητα, τίποτα καλό και ωραίο δεν έχει ποτέ, ούτε και θα μπορέσει ποτέ να εκδηλωθεί αυθόρμητα από τον λαό. Μαζικά βέβαια οι άνθρωποι μιμούνται (εξού και η μόδα) και για καλό και για κακό.

Αλλιώς η παιδεία, οποιαδήποτε μορφή εκπαίδευσης, δεν θα χρειαζόταν. Τα παιδιά θα αφήνονταν να μεγαλώσουν απαίδευτα και το καλό και ωραίο θα εκδηλωνόταν “αυθόρμητα”. Αλλά όπως βλέπουμε στις χιλιετίες της γνωστής μας ιστορίας, ακόμα και με επίπονη εκπαίδευση τα πλήθη των ανθρώπων αδυνατούν να εκδηλώνουν πάντα το ορθό, το δίκαιο, το αληθινό. Παρότι δεν υπάρχουν εκπαιδευτήρια για το “κακό” (εκτός από μαφίες) το κακό, η απάτη, η κλοπή, το ψέμα, βρίσκονται σε συνεχή άνθηση και αφθονία.

Οι μάζες ανταποκρίνονται ή αντιδρούν ανάλογα με την εκμάθηση, τις εξαρτήσεις, και τις συνήθειές τους. Και ακολουθούν ή μιμούνται άλλους ή συναινούν σε μια ηγετική και οργανωτική δύναμη.

4. Οι άνθρωποι δεν είναι ίσοι ούτε οργανικά στο υλικό σώμα τους ούτε νοητικά στις αρετές και ικανότητές τους. Μπορούν να έχουν ισότητα ως προς τις ευκαιρίες για παιδεία κλπ. κι ενώπιον του νόμου.

Μερικοί γεννούνται χοντροί ή ψηλοί, άλλοι λιγνοί ή κοντοί, και άλλοι πάλι κληρονομούν χρόνιες παθήσεις. Μερικοί στρέφονται νωρίς στον χορό, στα σπορ, στη στρατιωτική ζωή, στο εμπόριο, άλλοι στην τεχνολογία ή στις θεωρητικές επιστήμες και άλλοι στις καλές τέχνες.

Ο Φρα Αντζέλικο αποκάλυψε νωρίς την ιδιοφυία του στη ζωγραφική, ο Μπλεζ Πασκάλ στα μαθηματικά, ο Μότσαρτ στη μουσική, ο Τζων Κητς στην ποίηση. Σε αυτές και όμοιες περιπτώσεις, ναι, έχουμε αυθορμητισμό.

Ας μην συγχέουμε και τα επίκτητα στοιχεία της προσωπικότητας, τις εκμαθήσεις και τις συνήθειές μας με τον αυθορμητισμό.

Για να έχουμε τον αυθορμητισμό της ίδιας της φύσης μας, που εκδηλώνεται στα μικράτα μας, πρέπει να ξαναγίνουμε, όπως λέει ο Ιησούς, σαν μικρά παιδιά. Πρέπει να ξεμάθουμε συνήθειες, εκμαθήσεις και τα επίκτητα και αυτό χρειάζεται ειδική μακρόχρονη εκπαίδευση. Δεν αποκτούμε κάτι καινούριο, επιπρόσθετο, μα αποβάλλουμε το παλιό επίκτητο που εντελώς λαθεμένα θεωρούμε “αυθόρμητο” επειδή λόγω μακρόχρονης συνήθειας ξεπετιέται πρώτο.