Είναι καταπληκτική η ομοιότητα φιλοσοφικής στόχασης μεταξύ των δυο αυτών δασκάλων, θεολόγων, μυστών, στη Βεδική Παράδοση ο πρώτος, στον Μεσαιωνικό Χριστιανισμό ο δεύτερος. Ο Shankara (Śaṅkara) έγραψε στα Σανσκριτικά (σχόλια στις Ουπανισάδες, στο Brahma Sūtra, βάση του Vedānta και στη Bhagavad Gīta) ο δε Έκχαρτ στα Λατινικά και Γερμανικά (πραγματείες, μελέτες, σχόλια και κηρύγματα).
Α) Αρχίζω με τον Shankara, με τη Chāndogya Ουπ. 6.2-1 και με διάφορα σχόλια του Shankara.
Ον (Ουσία, Οντότητα) μόνο, πράγματι ήταν στην αρχή αυτό [εδώ το σύμπαν] ένα [Ον] μόνο, δίχως-δεύτερο: sad eva idam agre āsit, ekam eva advitīyam.
Είχε όμως δηλώσει νωρίτερα, 3.14.1 –
Όντως, όλο αυτό [εδώ το σύμπαν] είναι brahman: sarvam khalu idam brahma.
Έτσι, λοιπόν, το Ον που είναι στην αρχή και είναι αυτό το σύμπαν είναι το Μπράχμαν. Και το Μπράχμαν, το πρωταρχικό Ον, είναι αδιαίρετο, απεριόριστο, ατελεύτητο, δίχως μέρη ή μέλη, περιορισμούς, ποιότητες ή μορφή, δίχως αρχίνημα ή τέλος (π.χ. Īśa, 8). Δεν έχει αρχίνημα (utpāda) ή εξέλιξη, γίγνεσθαι (sambhava).
Η πολλαπλότητα που εμπειρόμαστε οφείλεται στη δύναμη māyā– δύναμη εμφάνισης/προβολής μόνο, κι αυτή περιέχει και τη δύναμη vikāra «αλλαγή/μεταβολή».
Ο Εαυτός του ανθρώπου ātman είναι το Μπράχμαν ή αγνή γνώση (pra)jňāna ή αγνή συνειδησία cit ή caitanya. Prajňāna = νοημοσύνη, υπερ-γνώση επίσης, είναι το Μπράχμαν: prajñānam brahma.
Συνοπτικά, η αινιγματική māyā υπερεπιβάλλει (adhyāropa, upādhi) στο Ον που είναι η ενιαία κι αιώνια πραγματικότητα την απατηλή πολλαπλότητα των πολυποίκιλων φαινομένων (prapaňca) που είναι o κόσμος (ή κόσμοι) και ο ατομικός εαυτός (ātman, jīva) εμπλέκεται, λόγω άγνοιας (avidyā), στον saṃsāra, την αέναη επανάληψη κι εξέλιξη που αλλάζει ακατάπαυστα. Αλλά μέσω της ορθής φιλοσοφικής θεώρησης (samyag-darśana), υπό την καθοδήγηση ενός άξιου δασκάλου, με δοκιμασμένες πρακτικές, η άγνοια (avidyā = λάθος αντίληψη) εξαφανίζεται και μένει ο Εαυτός ātman που είναι η ενιαία πραγματικότητα brahman.
B) Στα Λατινικά κείμενα του Έκχαρτ –
Το Ένα Ον (ekam advitīyam) είναι esse και ens (Σανκρ. Sat).
Στην αρχή (agre) είναι In principio.
Αυτή όμως δεν είναι απλά και μόνο η απαρχή σε γραμμικό χρόνο ή σε χωρική έκταση: είναι αρχή ποιοτική και ουσιαστική σε μια καθοδική κλίμακα όπου η πρώτη απεριόριστη, απροσμέτρητη και απερινόητη, Ουσία (= Το Ον) συμπυκνώνεται και παρουσιάζεται σε βαθμίδες ως χοντρότερη, πυκνότερη, βαρύτερη, μετρήσιμη. Την ίδια έννοια έχει το Σανσκριτικό agre (= στην αρχή).
Deus est suum esse: O Θεός (deus) έχει τη δική του [πρωταρχική] οντότητα, πρωτουσία και ύπαρξη (esse).
Μα ο Έκχαρτ πάει ακόμα πιο πέρα.
Esse est Deus. Εδώ δεν εξηγεί ακριβώς τι είναι ο Θεός αλλά λέει μάλλον πως «To Ον, το Είναι [η πρωταρχική ουσία, ύπαρξη] είναι ο Θεός». Έτσι παρουσιάζει τον Θεό ως κατηγόρημα του Όντος/Είναι.
Esse absolutum simplisiter nullo addito: Το Ον/Είναι (sat η Πρωτουσία) είναι Απόλυτο, απλό, δίχως καμιά άλλη υπερεπιβολή, προσθήκη, επίμειξη (upādhi). To «είναι καθαυτό» (ipsum esse) δεν εξαρτάται από ούτε προστίθεται ως περιορισμός ή προσδιορισμός στα φαινόμενα.
Το είναι (esse) δεν προστίθεται στα πράγματα (rebus) σαν να έρχεται μετά από αυτά, αλλά είναι πριν από όλα (in principio, agre āsīt). Το είναι δεν επιδέχεται κάτι από κάτι άλλο ούτε ακολουθεί κάτι: είναι πριν από όλα (prius est omnium).
Παραμένει αδιαίρετο (manens indivisim): στο Ένα δεν υπάρχει απόσταση (nulla distantia) [όπως υπάρχει ανάμεσα στα διαφορετικά πράγματα]…
Όπως το λευκό υποδείχνει μόνο ποιότητα (= λευκότητα), έτσι το Ον ens υποδείχνει μόνο το Είναι esse.
Εκείνο που όντως είναι (quod est) δεν μεταγίνεται ή μπορεί να μεταγίνει non (fit nec fieri potest).
Όπως, λοιπόν, ο Shankara τοποθετεί στην αρχή των πάντων το Ον (sat), έτσι κάνει και ο Έκχαρτ με όμοιες παραθέσεις. Όπως τα πάντα είναι [στο] Μπράχμαν έτσι τα πάντα είναι στο Ον [που είναι ο Θεός] (in ipso esse sunt omia).
Όταν ξεφεύγεις από την πλάνη της πολλαπλότητας και βρίσκεσαι στην πραγματικότητα του Είναι και βλέπεις τα πάντα στην αρχή τους (in principio), στην προέλευσή τους, τότε τα βλέπεις όλα, αυτό και το άλλο (hic et nunc), στον Θεό, στην ατελεύτητη Ενότητα του Όντος.
Έπεται συνέχεια.
