Μέσω του βαθύ διαλογισμού επέρχεται η ένωση με τον Θεό – στο άμορφο και στο έρεβος…
Ο Γιαν φον Ρόισμπρουκ (1293-1381) ήταν ένας Βέλγος ιερέας (στα 24 του) που πολέμησε το Ελεύθερο Πνεύμα, μια αίρεση που δεν έδινε σημασία στην Ορθοδοξία. Μύστης ο ίδιος που έγραψε λαμπρά κείμενα με τις εμπειρίες του, στηλίτευσε πολλούς που στον 14ο αιώνα ισχυρίζονταν πως είχαν μυστικές εμπειρίες και στα νεανικά του χρόνια πίστευε πως «δεν διαθέτουν καμιά αρετή και είναι τόσο κενοί που δεν επιθυμούν ούτε να ευχαριστήσουν ούτε να εξυμνήσουν τον Θεό… και πρέπει να καούν στην πυρά». Έγινε πιο ήπιος αργότερα.
Το 1340 έγραψε το κύριο έργο του Πνευματικές Μνηστείες στα Ολλανδικά. Αυτό μεταφράστηκε γρήγορα στα Λατινικά και στα Γερμανικά (της εποχής) και στα Αγγλικά ως The Chastising of God’s Children. Έγραψε και άλλα έργα, ιδίως μετά το 1343 οπότε με έναν θείο του κι έναν τρίτο ιερέα εγκαταστάθηκαν στο πρώην ερημητήριο του Γκρένεντααλ (Groenendaal) για να εμβαθύνουν στην απομόνωση και τη λεπτότερη εμπειρία του μυστικισμού.
Μέσω του βαθύ διαλογισμού επέρχεται η ένωση με τον Θεό – στο άμορφο και στο έρεβος όπου περιπλανώνται ευτυχισμένοι όλοι όσοι διαλογίζονται… Στην άβυσσο αυτού του σκότους το αγαπημένο μας πνεύμα έχει πεθάνει στον κοινό εαυτό του και αρχίζει η αποκάλυψη του Θεού και της αιώνιας ζωής.
Στα ασκητικά του, οι προσφιλείς αρετές που εγκωμιάζει είναι απόσπαση, ταπεινοφροσύνη και αγάπη.
Παρότι, όπως αναφέρθηκε, ο ίδιος επέκρινε τον εύκολο, συναισθηματικό μυστικισμό (κυρίως γυναικών), ο ίδιος περιήλθε στην κατηγορία των ύποπτων και ανορθόδοξων ή αιρετικών, σύμφωνα με την κρίση ορισμένων θεολόγων. Διότι και ο ίδιος τόνισε την ενότητα με τον Θεό. Φρόντισε, βέβαια, σε πολλά κείμενα να δηλώσει τη διάκριση μεταξύ Θεού και πλάσματος: «Όπου δηλώνω πως είμαστε ένα με τον Θεό, το εννοώ ως ένα στην αγάπη, όχι στην ουσία ή στη φύση… διότι το πλάσμα δεν γίνεται Θεός ούτε καν θεϊκό πλάσμα».
Αλλού όμως έγραψε: «Έχοντας ο άνθρωπος εκπορευθεί από τον Θεό είναι το πεπρωμένο του να επιστρέψει και να γίνει ένα μ’ Εκείνον». Και στο 3ο Μέρος των Πνευματικών Μνηστειών έγραψε:
Το να κατανοήσεις και να καταλάβεις τον Θεό, πέρα απ’ όλες τις ομοιότητες, όπως είναι ουσιαστικά, σημαίνει να είσαι Θεός με τον Θεό, χωρίς ενδιάμεσες ιδιότητες ή άλλες ιδιαιτερότητες που μπορεί να δημιουργήσουν εμπόδια με τη διαμεσολάβηση.
Κι εδώ σίγουρα εννοείται απόλυτη ενότητα. Γι’ αυτό και ο μεγάλος θεολόγος του 14ου αιώνα, Ζαν Γκερσόν, πρύτανης του Πανεπιστημίου του Παρισιού ήθελε ν’ απορριφθεί ολόκληρο αυτό το 3ο Μέρος της κατά τ’ άλλα «ωφέλιμης και βαθυστόχαστης διδασκαλίας» του Ρόισμπρουκ στο Πνευματικές Μνηστείες.
Υπάρχουν, έγραψε, ο Ρόισμπρουκ τρία διαδοχικά στάδια στην πρόοδο της ψυχής προς την ένωση με τον Θεό: η κοινή ζωή δράσης· η εσωτερική, ψυχική ζωή· το στάδιο περισυλλογής και διαλογισμού όπου η ψυχή βρίσκει τον Θεό στον εαυτό της, που είναι μια τέταρτη κατάσταση. Γράφει:
Αυτή η τέταρτη κατάσταση είναι το Κενό. Εδώ συντελείται η συνένωση με τον Θεό σε γυμνή αγάπη και θεϊκό φως, που όμως είναι άδεια κι εντελώς ελεύθερη από κάθε ιδιότητα αγάπης, πέρα από κάθε ενέργεια. Είναι μια απλή, αγνή αγάπη που απορροφά και καταλύει μέσα της το ξεχωριστό πνεύμα του ανθρώπου έτσι που παύει να είναι ο γνωστός εαυτός του και δεν τον γνωρίζει πια μα ούτε και τον Θεό, ή άλλη ύπαρξη. Είναι μόνο η Αγάπη που γεμίζει, και φαίνεται να είναι, το Κενό. Νιώθει την ταυτότητα με την Αγάπη, απροσμέτρητη, πανταχού Παρούσα, να μένει πάντα ακατανόητη, δίχως αρχή και τέλος.
Κάθε αναγνώστης εξοικειωμένος με γνήσια κείμενα μυστικισμού αναγνωρίζει εδώ την ομοιότητα με τον Μάιστερ Έκχαρτ και τον λεγόμενο ψευδο-Διονύσιο Αρεοπαγίτη που εξετάσαμε στα άρθρα T331: (Ψευδο-)Διονύσιος Αρεοπαγίτης , Φιλ812: Μάιστερ Έκχαρτ, Φιλ827: Adi Shankara και Μάιστερ Έκχαρτ, Φιλ828: Adi Shankara και Μάιστερ Έκχαρτ (2).
Αν αντικαταστήσουμε τις λέξεις «Θεός» και «Αγάπη» με τις λέξεις «’Ατμαν» (ātman, Paramātman) και «Συνειδησία» αντίστοιχα, τότε έχουμε και την εμπειρία Ενότητας που παρουσιάζεται στη Φιλοσοφία Vedānta, στα κείμενα των Ουπανισάδων και άλλα.
