4. Η πρακτική μέθοδος.
Η βασική πρακτική μέθοδος είναι η διαδικασία διάκρισης και απόρριψης όλων των παρατηρούμενων ενεργειών, μορφών και φαινομένων στον νου με την απλή φόρμουλα ή συνειδητοποίηση na-iti = neti neti “όχι αυτό, όχι αυτό,” (Βṛhadāraṇyaka Ουπανισάδα 3.9.26 και 4.2.4). Η φόρμουλα είχε χρησιμοποιηθεί νωρίτερα στο ίδιο κείμενο (2.3.6) για το Απόλυτο, το Μπράχμαν, μα στα χωρία 3.9.26 και 4.2.4 χρησιμοποιείται για τον Εαυτό Άτμαν. Ο Άτμαν δεν πιάνεται (= με αφή ή με νου, δηλαδή “κατανοείται”), δεν καταλύεται, δεν προσκολλιέται κάπου ή κάτι δεν προσκολλιέται πάνω του, δεν ταράζεται, δεν πληγώνεται. Στη δε Bh–Gītā 2.20 ο Εαυτός λέγεται να είναι αγέννητος,(aja-) αιώνιος (nitya-) και να μην αφανίζεται όταν το σώμα αφανίζεται (na hanyate hanyamāne śarīre). Το ίδιο, λίγο διαφορετικά διατυπωμένο, βρίσκεται στην Kaṭha Ουπανισάδα 1.2.18. Σχολιάζοντας το κείμενο της Bh–G ο Σάνκαρα λέει πως ο Εαυτός εδώ παρουσιάζεται να μην έχει τις έξι τροποποιήσεις (δεν συλλαμβάνεται, γεννιέται, μεγαλώνει, ωριμάζει, παρακμάζει, πεθαίνει) που χαρακτηρίζουν όλα τ’ άλλα όντα του γνωστού μας κόσμου.
Με την καθοδήγηση του δασκάλου/καθοδηγητή του, ο οπαδός μαθαίνει να αποταυτίζεται από όσα παρατηρεί στο πεδίο της εμπειρίας με neti neti: δεν είμαι το σώμα που έχει κουραστεί ή πονάει. Δεν είμαι η επιθυμία για εξουσία που με υποκινεί, το αίσθημα οργής που με κατακλύζει, οι σκέψεις που κυκλοφέρνουν στο μυαλό, η φιγούρα που διεκδικεί παιδιά και προβιβασμό στη δουλειά, οι διαθέσεις οκνηρίας ή φιλοδοξίας, ή άλλα αισθήματα χαράς, θλίψης, ζήλιας, άγχους, γενναιοδωρίας, αλαζονείας κ.λπ. κ.λπ.
Αυτή η πρακτική μέθοδος ονομάζεται vyatireka “ξεσκαρτάρισμα, διαχωρισμός, αποσύνδεση”. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί και για τα πέντε κάλυπτρα kośa που περιγράφονται στην Taittirīya Ουπ.2.1-5:- Το anna-maya-kośa κάλυπτρο της τροφής, δηλ. το υλικό σώμα με το οποίο ταυτιζόμαστε νομίζοντας πως «εγώ είμαι άρρωστος» όταν αυτό αρρωσταίνει ή «εγώ είμαι καλά» όταν αυτό θεραπεύεται – ή ό,τι άλλο. Το prāṇa-maya-kośa της ζωτικής ενέργειας, δηλ. οι ενέργειες που κυκλοφορούν στον οργανισμό όπως ο αέρας της αναπνοής, το αίμα στις αρτηρίες, η θερμότητα του σώματος (νιώθω ζωντάνια ή ακεφιά) κλπ. Το mano-maya-kośa του μυαλού, δηλ. σκέψεις, διαθέσεις, συναισθήματα (σκέφτομαι, είμαι λυπημένος, ζηλεύω κλπ.). Το vijñāna-maya-kośa της γνώσης/διάκρισης, δηλ. “εγώ ξέρω καλά, είμαι οξυδερκής, σοφός” και παρόμοια. Και το ānanda-maya-kośa της ευδαιμονίας, δηλ. ¨εγώ είμαι ευτυχισμένος, πετυχημένος” και παρόμοια. Αυτά επίσης καλύπτουν τον Εαυτό και αναφέρονται και στο νεανικό, έμμετρο έργο του Σάνκαρα (έστω και αν πολλοί λόγιοι αμφισβητούν πως το έγραψε ο φιλόσοφος), το Viveka-cūḍāmaṇi Το κορυφαίο πετράδι της σοφίας, στροφή149 κι έπειτα.
Με αυτήν τη διαδικασία αποσύνδεσης και απόρριψης των υπερεπιβολών και καλύπτρων, μένεις τελικά με την ουσία και συνειδησία καθαυτή του Εαυτού, ως Ον αιώνιο και αμετάβλητο, ως θεατής ή γνώστης – απλή ύπαρξη, αγνή συνειδησία, ενιαία οντότητα.
Στο έργο του Upadeśa sāhasrī… (“Χίλιες διδαχές…”) στις στροφές 18.96 κι έπειτα ο Σάνκαρα αναφέρει και την αντίθετη διαδικασία anvaya “επικύρωση, σύνδεση” με την οποία αναγνωρίζονται οι μορφές των ταυτίσεων και καλύπτρων ως φυσιολογικές στον κόσμο μας της σχετικής πραγματικότητας όπου κυριαρχεί η ταύτιση με το αναληθινό.
Αυτή, λοιπόν είναι μια σύνοψη της μονιστικής φιλοσοφίας του Σάνκαρα Advaita Vedānta και η πρακτική μέθοδος. Στη μέθοδο χρειάζονται και οι δύο διαδικασίες – η αποφατική (vyatireka) που απορρίπτει το αναληθινό και η καταφατική (anvaya) που αποδέχεται δίχως άλλο σχόλιο το αναληθινό στη θέση του στον κόσμο της ψευδαίσθησης και αυταπάτης. Διότι όπως λέει η Chandogya Ουπ. 3.14.1, sarvam khalu–idam brahma “Όλος αυτός [ο κόσμος] είναι το Μπράχμαν, Πνεύμα Απόλυτο – εκδηλωμένο.
Σημειώσεις
*Τα βεδικά κείμενα είναι οι Ύμνοι στις Συλλογές (saṃhītā) Ṛg-veda, Sāma-veda, Yajur-veda και Atharva-veda. Μετά, τα κείμενα Brāhmaṇa που δίνουν εξηγήσεις για πολλά σημεία στους Ύμνους και για τις θυσίες. Ακολουθούν τα κείμενα āraṇyaka που σχετίζονται με αναχωρητές στο δάσος. Τελικά είναι οι Ουπανισάδες, που είναι προεκτάσεις των āraṇyaka και brāhmaṇa και μιλούν για την ενότητα.
** Η χρονολογία του Śaṅkara παρουσιάζει προβλήματα. Άλλοι τον θέλουν στον 8ο αιώνα ΚΕ, άλλοι στον 6ο. Αυτές είναι οι επικρατούσες απόψεις στους ακαδημαϊκούς. Μα υπάρχει και η παραδοσιακή άποψη σε ορισμένες έδρες των Śaṅkarācārya που τον τοποθετούν γύρω στο 500 ΠΚΕ (και τον Βούδα πολύ νωρίτερα). Εγώ αποδέχομαι αυτήν τη 2η εκδοχή – και διότι τα τεκμήρια για την κάθε άποψη είναι ισόβαρα και διότι βρήκα στις πολύχρονες έρευνές μου πως συχνά η παράδοση είναι ορθότερη των αντίστοιχων σύγχρονων αντιλήψεων. Να σημειωθεί εδώ πως ο Σάνκαρα πέθανε στα 32 του. Μα στη σύντομη ζωή του έγραψε ύμνους κι επεξηγηματικά έργα. Έγραψε και τα γνωστά Σχόλια στις 10 κύριες Ουπανισάδες, στο Brahmasūtra και τη Bhagavad Gītā, που, γνωστά ως prasthāna-traya, αποτελούν τα τρία θεμέλια της μονιστικής φιλοσοφίας Advaita (μη-δυιστικό) Vedānta.
Βιβλιογραφία
Alston A.J. 2000, “Śaṅkara in East and West today” στο B.J. Malkovsky (ed) New Perspectives in Advaita Vedānta… Leiden, Brill, 84-108.
Hirst J.G.S. 2005, Śaṅkara’s Advaita Vedānta Routledge Curzon, London, NY.
Αυτές οι δυο δημοσιεύσεις και οι εκτενείς βιβλιογραφίες τους (ιδίως της J.G. Suthren Hirst) παρέχουν πληροφορίες γι’ άλλες χρήσιμες δημοσιεύσεις που αναφέρονται στο κείμενο.
Χρήσιμη επίσης ήταν η μελέτη του τέως καθ. Pande για την ιστορική του προσέγγιση αλλά και τα κεφάλαια 7 και 8 για τη φιλοσοφία του Śaṅkara. Pande G.C., 1994 The Life and Thought of Śaṅkarācārya Motilal Banarsidass, N. Delhi
