Φιλ16: Άτομο και μάζες

1. Ο σοσιαλισμός και όλες οι εκδοχές του από τον απόλυτο κομμουνισμό ενός Στάλιν και τον αναρχοαριστερισμό ως τον απόλυτο φασισμό ενός Χίτλερ, βασίζονται και πρεσβεύουν την εξέλιξη και πρόοδο του λαού. Γι’αυτό και διεκδικούν τον όρο «προοδευτικός».

Αυτή είναι μια απίστευτη απάτη που ευδοκιμεί μόνο χάρη στην ονειρώδη κατάσταση που μας τυλίγει. Η μάζα του λαού δεν μπορεί ούτε να εξελιχτεί ούτε να προοδεύσει, με τη βασική έννοια αυτών των ρημάτων, σε τίποτα άλλο εκτός από βαθύτερη βαρβαρότητα. Είναι όπως μια επιδημία. Αυτή εύκολα και γρήγορα διαχέεται στη μάζα καθώς ένα πρόσωπο κολλά άλλα. Η θεραπεία, όμως, αν και όταν υπάρχει θεραπεία, γίνεται ατομικά: κάθε άτομο πρέπει να εμβολιαστεί ξεχωριστά ή να πάρει τα σχετικά φάρμακα και την όλη κούρα. Η ίαση ενός προσώπου δεν περνά αυτόματα σε άλλα – όπως έγινε με την ίωση, ας πούμε.

Μετά, εξετάζοντας την Ιστορία, βλέπουμε πως όλες οι εφευρέσεις, όλα τα μεγάλα έργα τέχνης, όλες οι επιστημονικές ανακαλύψεις, έγιναν από άτομα. Σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να δέχτηκαν βοήθεια από άλλα άτομα ή μια οργανωμένη ομάδα, αλλά πάντα είναι το άτομο που δίνει το αποτέλεσμα. Ο Τ. Σ. Έλιοτ στην ποίηση, ο Πικάσο στη ζωγραφική, ο Φλέμινγκ με την πενικιλίνη, ο Αϊνστάιν στην επιστήμη, ο Έντισον με τον λαμπτήρα κλπ. κλπ., για να αναφέρω λίγα πασίγνωστα πρόσωπα πρόσφατα στον 20ό αιώνα.

Οι μάζες αντίθετα ζουν εκτεταμένα σε όνειρα και μιμούνται πάντα το εύκολο και βολικό που δεν ενέχει μεγάλη προσπάθεια. Σε αντίθεση με τη δημιουργία, η καταστροφή είναι πολύ εύκολη. Γι’αυτό οι μάζες επιδίδονται στην καταστροφή πολύ εύκολα.

Και άτομα μπορούν να καταστρέψουν ή να οδηγήσουν σε βαθύτερη βαρβαρότητα. Συχνά μάλιστα οι μεγάλες καταστροφές γίνονται από μάζες που καθοδηγούνται από τη ψυχρή μανία εγκληματικών ή ψυχοπαθών ατόμων. Και συχνά οι μάζες εκλέγουν ως ηγέτες τους τέτοια άτομα (Μουσολίνι, Χίτλερ, Παπανδρέου, Τσίπρας κλπ).

2. Παρότι στην σύγχρονη κοινωνιολογία ή/και ανθρωπολογία η Ανθρωπότητα ή ένα έθνος δεν θεωρούνται οργανισμοί όπως ένας άνθρωπος ή ένα φυτό, εντούτοις η Ανθρωπότητα στο σύνολο της (οι άνθρωποι όλοι που υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρξουν) είναι ένας οργανισμός. Είναι μάλιστα ανάλογη με έναν άνθρωπο. Βέβαια, για μας είναι αδύνατο να συλλογιστούμε έναν τέτοιο οργανισμό.

Είναι όμως λάθος να νομίζουμε, όπως νομίζουν μερικοί, πως μια κοινότητα, μια φυλή, ένα έθνος ή μια Πολιτεία, είναι ομοίως ένας οργανισμός ανάλογος με έναν άνθρωπο. Μια φυλή, ένα έθνος, αντιστοιχεί όχι με τον πολυσύνθετο οργανισμό ενός ανθρώπου αλλά με αυτόν ενός μαλακίου ή θάμνου.

Σε σύγκριση με τον άνθρωπο, ένα έθνος βρίσκεται, ως οργανισμός σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο. Δεν έχει την ελευθερία κινήσεων και ικανότητα προσαρμογής που έχει ένας άνθρωπος. Αχινοί και πεταλίδες και, ακόμα περισσότερο, θάμνοι και αναρριχητικά φυτά έχουν κάποια μορφή μα είναι στατικά πλάσματα χωρίς εξειδικευμένα όργανα για τις λειτουργίες τους: μένουν κολλημένα ή ριζωμένα σε μια συγκεκριμένη θέση. Μερικά ξεπετούν όργανα σαν πλοκάμια ή κεραίες και με αυτά πιάνουν και τρώνε παρόμοια ή άλλα όντα. Δεν κάνουν τίποτα άλλο.

Έτσι συμπεριφέρονται και τα έθνη. Ριζωμένα στη θέση τους απλώνουν σε κάθε κατεύθυνση και, όποτε μπορούν, απορροφούν άλλα, πιο αδύναμα. Είναι σαν «ζωόφυτα».

Κάποτε ένας τέτοιος οργανισμός μεγαλώνει και απλώνεται ωσότου δεν μπορεί να διατηρηθεί στις διαστάσεις του και διαλύεται καθώς άλλα έθνη καταβροχθίζουν ένα κομμάτι εδώ ένα κομμάτι εκεί. Άλλοτε δύο γίγαντες (αυτοκρατορίες ή υπερδυνάμεις) συναντώνται, συγκρούονται και, ή ο ένας ή και οι δύο αφανίζονται ή αποδυναμώνονται. Η ιστορία όλη της ανθρωπότητας – η ένδοξη και ηρωική εξωτερικά ιστορία που μελετάμε – συνίσταται σε τέτοια αλληλοφαγώματα.

Τι σχέση έχει τέτοια συμπεριφορά με τον μεμονωμένο άνθρωπο ο οποίος μέσα σε όλη αυτήν την καταστροφική δραστηριότητα δημιουργεί στον ένα ή στον άλλο τομέα της ζωής και έτσι παράγει έργα πολιτισμού ;

3. Τα έθνη, οι λαοί, οι μάζες, δεν δημιουργούν ούτε ανελίσσονται. Μάλλον τείνουν να εχθρεύονται τον πραγματικό πολιτισμό και τελικά τον καταστρέφουν.

Το κράτος είναι μια έκφραση του λαού, είναι το «ζωόφυτο» που περιγράψαμε και είναι πολύ κατώτερος οργανισμός από τον άνθρωπο, το άτομο. Όλα τα έθνη, οι λαοί, τα κράτη που γνωρίζουμε στην Ιστορία έχουν ακολουθήσει την ίδια εξελικτική πορεία: τρώνε όσους γείτονες μπορούν, μεγαλώνουν, δυναμώνουν ως ένα σημείο γενικότερης κυριαρχίας, μετά εξασθενούν, διασπώνται και ή εξαφανίζονται ως ανεξάρτητα όντα ή ξεπέφτουν πίσω στις πρότερες διαστάσεις τους.

Το άτομο, το κύτταρο τέτοιων οργανισμών, ο στοχαστής, ερευνητής, δημιουργός ζει και εργάζεται μέσα στην πυκνή μάζα του κατώτερου αυτού όντος που απαιτεί εν ονόματι πατρίδας, θρησκείας, έθνους, δικαιοσύνης κλπ., την πλήρη υποταγή του. Με τρόπο τυφλά ενστικτώδη, το κράτος, ο κατώτερος αυτός οργανισμός, θέλει να ιδιοποιηθεί όλες τις λεπτές δημιουργικές δυνάμεις των κυττάρων του, να καρπωθεί τα παράγωγα τους και να τα χρησιμοποιεί για δικό του όφελος – για τη δική του επέκταση και ισχυροποίηση.

Οι μάζες των ατόμων υποκύπτουν, τα εκατομμύρια των ανθρώπων – κυττάρων υποδουλώνονται νομίζοντας πως πρέπει να υπηρετούν αυτούς τους «ανώτερους» οργανισμούς  και να προσφέρουν σε αυτούς ότι ζητούν. Κι έτσι μένουν σκλάβοι στην μεγάλη μάζα.

Αλλά οι ανώτερες εκδηλώσεις του ανθρώπινου πνεύματος, οι λεπτότερες εσωτερικές δραστηριότητες του ανθρώπου, είναι περιττές για τα ζωόφυτα κράτη που τις θεωρούν δυσάρεστες κι επικίνδυνες, αφού δεν μπορούν να τις ιδιοποιήσουν για όφελος τους. Αυτές οι ανώτερες λεπτότερες ενέργειες παροχετεύονται στην ανέλιξη του ατόμου του ίδιου, σε μια εσωτερική διαδικασία που μένει εντελώς ακατανόητη για τις μάζες και το κράτος. Αυτή η εσωτερική δραστηριότητα, όλες οι λεπτότερες, ανώτερες ενέργειες γίνονται σε πείσμα του ζωόφυτου οργανισμού και συχνά παρά κι ενάντια σε καταπίεση και διώξεις.

Σε σύγκριση με τις λεπτότερες δυνάμεις του ανθρώπινου πνεύματος, οι μάζες, οι ζωοφυτικοί οργανισμοί είναι τυφλοί και ανόητοι.

Τα πραγματικά έργα πολιτισμού είναι πάρεργα της νοημοσύνης και προσπάθειας ορισμένων ατόμων να ανελιχθούν μέσα στην αργόστροφη μάζα ενός ζωόφυτου.