Φιλ16: Άτομο και μάζες

Φιλ16: Άτομο και μάζες

- in Φιλοσοφία
6

1. Ο σοσιαλισμός και όλες οι εκδοχές του από τον απόλυτο κομμουνισμό ενός Στάλιν και τον αναρχοαριστερισμό ως τον απόλυτο φασισμό ενός Χίτλερ, βασίζονται και πρεσβεύουν την εξέλιξη και πρόοδο του λαού. Γι’αυτό και διεκδικούν τον όρο «προοδευτικός».

Αυτή είναι μια απίστευτη απάτη που ευδοκιμεί μόνο χάρη στην ονειρώδη κατάσταση που μας τυλίγει. Η μάζα του λαού δεν μπορεί ούτε να εξελιχτεί ούτε να προοδεύσει, με τη βασική έννοια αυτών των ρημάτων, σε τίποτα άλλο εκτός από βαθύτερη βαρβαρότητα. Είναι όπως μια επιδημία. Αυτή εύκολα και γρήγορα διαχέεται στη μάζα καθώς ένα πρόσωπο κολλά άλλα. Η θεραπεία, όμως, αν και όταν υπάρχει θεραπεία, γίνεται ατομικά: κάθε άτομο πρέπει να εμβολιαστεί ξεχωριστά ή να πάρει τα σχετικά φάρμακα και την όλη κούρα. Η ίαση ενός προσώπου δεν περνά αυτόματα σε άλλα – όπως έγινε με την ίωση, ας πούμε.

Μετά, εξετάζοντας την Ιστορία, βλέπουμε πως όλες οι εφευρέσεις, όλα τα μεγάλα έργα τέχνης, όλες οι επιστημονικές ανακαλύψεις, έγιναν από άτομα. Σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να δέχτηκαν βοήθεια από άλλα άτομα ή μια οργανωμένη ομάδα, αλλά πάντα είναι το άτομο που δίνει το αποτέλεσμα. Ο Τ. Σ. Έλιοτ στην ποίηση, ο Πικάσο στη ζωγραφική, ο Φλέμινγκ με την πενικιλίνη, ο Αϊνστάιν στην επιστήμη, ο Έντισον με τον λαμπτήρα κλπ. κλπ., για να αναφέρω λίγα πασίγνωστα πρόσωπα πρόσφατα στον 20ό αιώνα.

Οι μάζες αντίθετα ζουν εκτεταμένα σε όνειρα και μιμούνται πάντα το εύκολο και βολικό που δεν ενέχει μεγάλη προσπάθεια. Σε αντίθεση με τη δημιουργία, η καταστροφή είναι πολύ εύκολη. Γι’αυτό οι μάζες επιδίδονται στην καταστροφή πολύ εύκολα.

Και άτομα μπορούν να καταστρέψουν ή να οδηγήσουν σε βαθύτερη βαρβαρότητα. Συχνά μάλιστα οι μεγάλες καταστροφές γίνονται από μάζες που καθοδηγούνται από τη ψυχρή μανία εγκληματικών ή ψυχοπαθών ατόμων. Και συχνά οι μάζες εκλέγουν ως ηγέτες τους τέτοια άτομα (Μουσολίνι, Χίτλερ, Παπανδρέου, Τσίπρας κλπ).

2. Παρότι στην σύγχρονη κοινωνιολογία ή/και ανθρωπολογία η Ανθρωπότητα ή ένα έθνος δεν θεωρούνται οργανισμοί όπως ένας άνθρωπος ή ένα φυτό, εντούτοις η Ανθρωπότητα στο σύνολο της (οι άνθρωποι όλοι που υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρξουν) είναι ένας οργανισμός. Είναι μάλιστα ανάλογη με έναν άνθρωπο. Βέβαια, για μας είναι αδύνατο να συλλογιστούμε έναν τέτοιο οργανισμό.

Είναι όμως λάθος να νομίζουμε, όπως νομίζουν μερικοί, πως μια κοινότητα, μια φυλή, ένα έθνος ή μια Πολιτεία, είναι ομοίως ένας οργανισμός ανάλογος με έναν άνθρωπο. Μια φυλή, ένα έθνος, αντιστοιχεί όχι με τον πολυσύνθετο οργανισμό ενός ανθρώπου αλλά με αυτόν ενός μαλακίου ή θάμνου.

Σε σύγκριση με τον άνθρωπο, ένα έθνος βρίσκεται, ως οργανισμός σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο. Δεν έχει την ελευθερία κινήσεων και ικανότητα προσαρμογής που έχει ένας άνθρωπος. Αχινοί και πεταλίδες και, ακόμα περισσότερο, θάμνοι και αναρριχητικά φυτά έχουν κάποια μορφή μα είναι στατικά πλάσματα χωρίς εξειδικευμένα όργανα για τις λειτουργίες τους: μένουν κολλημένα ή ριζωμένα σε μια συγκεκριμένη θέση. Μερικά ξεπετούν όργανα σαν πλοκάμια ή κεραίες και με αυτά πιάνουν και τρώνε παρόμοια ή άλλα όντα. Δεν κάνουν τίποτα άλλο.

Έτσι συμπεριφέρονται και τα έθνη. Ριζωμένα στη θέση τους απλώνουν σε κάθε κατεύθυνση και, όποτε μπορούν, απορροφούν άλλα, πιο αδύναμα. Είναι σαν «ζωόφυτα».

Κάποτε ένας τέτοιος οργανισμός μεγαλώνει και απλώνεται ωσότου δεν μπορεί να διατηρηθεί στις διαστάσεις του και διαλύεται καθώς άλλα έθνη καταβροχθίζουν ένα κομμάτι εδώ ένα κομμάτι εκεί. Άλλοτε δύο γίγαντες (αυτοκρατορίες ή υπερδυνάμεις) συναντώνται, συγκρούονται και, ή ο ένας ή και οι δύο αφανίζονται ή αποδυναμώνονται. Η ιστορία όλη της ανθρωπότητας – η ένδοξη και ηρωική εξωτερικά ιστορία που μελετάμε – συνίσταται σε τέτοια αλληλοφαγώματα.

Τι σχέση έχει τέτοια συμπεριφορά με τον μεμονωμένο άνθρωπο ο οποίος μέσα σε όλη αυτήν την καταστροφική δραστηριότητα δημιουργεί στον ένα ή στον άλλο τομέα της ζωής και έτσι παράγει έργα πολιτισμού ;

3. Τα έθνη, οι λαοί, οι μάζες, δεν δημιουργούν ούτε ανελίσσονται. Μάλλον τείνουν να εχθρεύονται τον πραγματικό πολιτισμό και τελικά τον καταστρέφουν.

Το κράτος είναι μια έκφραση του λαού, είναι το «ζωόφυτο» που περιγράψαμε και είναι πολύ κατώτερος οργανισμός από τον άνθρωπο, το άτομο. Όλα τα έθνη, οι λαοί, τα κράτη που γνωρίζουμε στην Ιστορία έχουν ακολουθήσει την ίδια εξελικτική πορεία: τρώνε όσους γείτονες μπορούν, μεγαλώνουν, δυναμώνουν ως ένα σημείο γενικότερης κυριαρχίας, μετά εξασθενούν, διασπώνται και ή εξαφανίζονται ως ανεξάρτητα όντα ή ξεπέφτουν πίσω στις πρότερες διαστάσεις τους.

Το άτομο, το κύτταρο τέτοιων οργανισμών, ο στοχαστής, ερευνητής, δημιουργός ζει και εργάζεται μέσα στην πυκνή μάζα του κατώτερου αυτού όντος που απαιτεί εν ονόματι πατρίδας, θρησκείας, έθνους, δικαιοσύνης κλπ., την πλήρη υποταγή του. Με τρόπο τυφλά ενστικτώδη, το κράτος, ο κατώτερος αυτός οργανισμός, θέλει να ιδιοποιηθεί όλες τις λεπτές δημιουργικές δυνάμεις των κυττάρων του, να καρπωθεί τα παράγωγα τους και να τα χρησιμοποιεί για δικό του όφελος – για τη δική του επέκταση και ισχυροποίηση.

Οι μάζες των ατόμων υποκύπτουν, τα εκατομμύρια των ανθρώπων – κυττάρων υποδουλώνονται νομίζοντας πως πρέπει να υπηρετούν αυτούς τους «ανώτερους» οργανισμούς  και να προσφέρουν σε αυτούς ότι ζητούν. Κι έτσι μένουν σκλάβοι στην μεγάλη μάζα.

Αλλά οι ανώτερες εκδηλώσεις του ανθρώπινου πνεύματος, οι λεπτότερες εσωτερικές δραστηριότητες του ανθρώπου, είναι περιττές για τα ζωόφυτα κράτη που τις θεωρούν δυσάρεστες κι επικίνδυνες, αφού δεν μπορούν να τις ιδιοποιήσουν για όφελος τους. Αυτές οι ανώτερες λεπτότερες ενέργειες παροχετεύονται στην ανέλιξη του ατόμου του ίδιου, σε μια εσωτερική διαδικασία που μένει εντελώς ακατανόητη για τις μάζες και το κράτος. Αυτή η εσωτερική δραστηριότητα, όλες οι λεπτότερες, ανώτερες ενέργειες γίνονται σε πείσμα του ζωόφυτου οργανισμού και συχνά παρά κι ενάντια σε καταπίεση και διώξεις.

Σε σύγκριση με τις λεπτότερες δυνάμεις του ανθρώπινου πνεύματος, οι μάζες, οι ζωοφυτικοί οργανισμοί είναι τυφλοί και ανόητοι.

Τα πραγματικά έργα πολιτισμού είναι πάρεργα της νοημοσύνης και προσπάθειας ορισμένων ατόμων να ανελιχθούν μέσα στην αργόστροφη μάζα ενός ζωόφυτου.

6 Comments

  1. Κένταυρος

    Πραγματικά αξιόλογο το άρθρο σας,δίνει τροφή για σκέψη και ξεκαθαρίζει βασικές αρχές. Θα ήθελα να ρωτήσω το εξής, αφού αντιπαρέλθω το χιουμοριστικό παραλληλισμό Τσίπρα και Χίτλερ:
    Τα επιτεύγματα του Φλέμιγκ, τα γραπτά του Έλλιοτ, η μουσική του Μότσαρτ πόσο θα άντεχαν στο χρόνο αν δεν απολάμβαναν μιας ορισμένης μαζικότητας;
    Με άλλα λόγια, θα γνωρίζαμε σήμερα τον Πλάτωνα, αν στη διάρκεια των αιώνων,μεγάλοι αριθμοί ανθρώπων δεν είχαν ασχοληθεί με την μετάφραση, επανέκδοση, αγορά εκατοντάδων χιλιάδων αντιτύπων και ανάγνωσή τους;Θα είχαν κάποια αξία οι εργαστηριακές ανακαλύψεις του Έντισον αν στα σπίτια μας δεν είχαμε λάμπες κατασκευασμένες από εργοστάσια και αγορασμένες απο μας;
    Η υιοθέτηση, εφαρμογή και εκμετάλλευση των μεγάλων ιδεών και ανακαλύψεων,δεν προϋποθέτει ένα είδος μαζικότητας;
    με εκτίμηση

    1. Νικόδημος

      Αγαπητέ Κένταυρε,

      δεν είναι αστεία η αναφορά μου στον κ Τσίπρα: πρόκειται για έναν ψυχοπαθή εξουσιομανή που μόνο οι Θεσμοί τον εμπόδισαν από το να καταστρέψει τη χώρα μας. Η ασυναρτησία του είναι απροσμέτρητη…

      Δεν έγραψα πως η μάζα, ή το έθνος, δεν έχει χρησιμότητα για το σύμπαν ή για το (δημιουργικό) άτομο, ούτε το υπαινίχθηκα. Τα ζιζάνια και άλλα ανεπιθύμητα φυτά γύρω από τη ντοματιά μου γίνονται καλό λίπασμα, αν ξεριζωθούν πριν καρπίσουν ή ανθήσουν.

      Τα έργα των δημιουργικών ατόμων είναι βοηθητικά για τις μάζες ανεβάζοντας το επίπεδό τους υλικά ή πνευματικά και οι μάζες, τα πιο ευφυή μέρη τους, το αναγνωρίζουν.

      Οι πραγματικά μεγάλοι σαν τον Πλάτωνα μπορούν να ζήσουν δίχως τις μάζες, οι μάζες όχι δίχως τους μεγάλους: θα καταντούσαν κανίβαλοι. Αλλά τα πράγματα είναι διευθετημένα από μια ύψιστη Νοημοσύνη έτσι όπως είναι: και τα άτομα είναι απαραίτητα και οι μάζες χρειάζονται.

      Στο άρθρο μου απλώς σκιαγράφησα τον διαφορετικό χαρακτήρα των δύο τονίζοντας το άτομο.

  2. «Και άτομα μπορούν να καταστρέψουν ή να οδηγήσουν σε βαθύτερη βαρβαρότητα. Συχνά μάλιστα οι μεγάλες καταστροφές γίνονται από μάζες που καθοδηγούνται από τη ψυχρή μανία εγκληματικών ή ψυχοπαθών ατόμων. Και συχνά οι μάζες εκλέγουν ως ηγέτες τους τέτοια άτομα (Μουσολίνι, Χίτλερ, Παπανδρέου, Τσίπρας κλπ).»
    Αυτό κ. Νικόδημε δεν είναι φιλοσοφία, είναι παραπολιτικό σχόλιο χαμηλότατου επιπέδου..
    Πες ότι ψήφισες και είσαι στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας, δε θα εκπλαγούμε…
    Στην ουσία του κειμένου τώρα: Το άτομο δε φυτρώνει σε ένα λιβάδι, η κοινωνία ως σύνολο του δίνει τη ζωή, το φροντίζει, το διαπαιδαγωγεί, το εκπαιδεύει, του δίνει (στις καλές περιπτώσεις) την ελευθερία και το περιβάλλον να δημιουργήσει. Και η οικονομική και η επιστημονική, η όποια δραστηριότητα και επιτυχία του προϋποθέτει κοινωνικά αγαθά και ελευθερίες. Τίποτα δε δημιουργείται στο κενό. Διαφορετικά θα πρέπει να απορούμε για ποιο λόγο όλες οι εφευρέσεις έγιναν από Ευρωπαίους και Αμερικανούς. Για ποιο λόγο έγιναν τους τελευταίους αιώνες τόσα πολλά και όχι κατά τους προηγούμενους. Θεωρώ πως δεν πρέπει να θεοποιούμε το άτομο, ακόμα και το πιο ικανό και επιτυχημένο, γιατί έκανε αυτό ακριβώς: εκμεταλλεύτηκε το υπόβαθρο που του δόθηκε από το σύνολο.

    1. Νικόδημος

      Αγαπητέ κ. Frantzi,

      Σας ευχαριστώ για το σχόλιο.

      Όταν πρωτοδημοσιεύθηκε το άρθρο κάποιος νόμισε πως αστειευόμουν με την αναφορά στους Παπανδρέου και Τσίπρα. Όχι, δεν είναι αστείο.

      Απάντηση στο πρώτο σκέλος: η ψήφος είναι μυστική. Μα αν ρίξετε μια ματιά στο ιστολόγιό μας "Βίγλα", θα δείτε πως δεν τρέφω πολλή συμπάθεια ούτε για τη Νέα Δημοκρατία και τους ηγέτες της ούτε για τους πολιτικάντηδες γενικά.

      Στην ουσία τώρα. Συμφωνώ απόλυτα με όσα γράφετε. Δεν γράφω τίποτα που να αντιτίθεται στις απόψεις σας.

      Από μια μάλλον ασυνήθιστη σκοπιά περιγράφω τη φύση και συμπεριφορά του ατόμου και μιας ή άλλης μάζας, συχνά οργανωμένης σε κοινότητα – φιλάθλους, κουλτουριάρηδες, συντεχνία ή σύνδεσμο, εκκλησίασμα, και παρόμοια μέχρι κι το έθνος (ή την Πολιτεία).

      Δεν το λέω με πρόθεση να προσβάλω, μα το σχόλιό σας δεν μου φαίνεται να άπτεται του θέματος καθώς εκτείνεται σε πράγματα που δεν υπαινίσσομαι καν. Γράφω – τα άτομα “σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να δέχτηκαν βοήθεια από άλλα άτομα ή μια οργανωμένη ομάδα…” Επίσης – “Το άτομο, το κύτταρο τέτοιων οργανισμών, ο στοχαστής, ο ερευνητής, δημιουργός ζει και εργάζεται μέσα στην πυκνή μάζα…” Δεν υπαινίσσομαι πουθενά πως φυτρώνει σε έρημο λιβάδι ή πως οι πάμπολλες εφευρέσεις δεν έγιναν από Ευρωπαίους και Αμερικάνους τις τελευταίες εκατονταετίες. Οπότε, υποθέτω, κάτι άλλο μάλλον προκάλεσε την αντίδρασή σας.

      Κανονικά, προτού γράψετε όσα γράψατε, νομίζω θα έπρεπε να αναρωτηθείτε τι εννοώ με το ρήμα “ανελιχθούν” (στο τέλος) και, αν δεν έρχεται γρήγορη απάντηση, να ρωτήσετε τον γράφοντα να εξηγήσει.

      Με εκτίμηση

  3. Άγαπητέ Κε Νικόδημε,

    Τὰ σχὸλιὰ σας επὶ τῆς τρεχοὺσης πολιτικῆς ζωῆς τῆς Ἑλλᾶδος μοῦ εἶναι, κατὰ τὸ μᾶλλον ἤ ἧττον, ἀδιάφορα. Το βραχὺ πὸνημα Σας επι της σχέσεως Ατόμου και Μάζης θίγει ζὴτημα κορυφαῖον τῆς Φιλοσοφὶας τῆς Ἱστορίας (ἡ προσωπικότης καὶ ὁ ρὸλος της στὴν Ἱστορία, κατὰ βᾶσιν), τὸ ὁποῖον ἀσφαλῶς δὲν εἶναι, εἰσὲτι, λελυμὲνον -ὅπως, ὁλῖγον ἀλαζονικῶς, ὑποστηρίζετε- τασσὸμενος ὑπὲρ μιᾶς, ἔχω τὴν ἐντὺπωσιν, νιτσεϊκῆς ("ἐλιτιστικῆς") ἀντιλὴψεως, ὅπως αὕτη, ἰδὶᾳ, ἐξελήφθη (στρεβλῶς) ὑπὸ τῶν Γερμανῶν Έθνικο-σοσιαλιστῶν (ἡ μᾶζα ὡς "ζῳόφυτον" εἶναι χαρακτηριστικὴ ἔκφρασις ἥν χρησιμοποιεῖτε). Τὸ περιεχὸμενον δὲ τῶν ἀπαντὴσεών Σας εἰς τὰ σχὸλια τῶν ἀναγνωστῶν Σας μᾶλλον σὺγχυσιν προκαλεῖ, δεδομὲνου ὅτι ἀποπειρᾶσθε δι' αὐτῶν, τεχνηὲντως, ν' ἀνασκευάσητε μερικῶς τὰ ὑφ΄ Ὑμῶν λεχθέντα, ἀναγνωρίζων ἀξὶαν τινὰ εἰς τὴν συνδρομὴν ἥν, περιστασιακῶς, προσφέρουν εἰς τοὺς "ὁλίγους καὶ ἐκλεκτούς", τινές ἐκ τοῦ συλλογικοῦ ζῳοφύτου (κατὰ τὴν ἄποψίν Σας).

    Ἐν κατακλεῖδι: 1) Ἀποσαφηνίσατε ἐσωτερικῶς τὴν Θεωρίαν Σας καὶ ὑποστηρίξατε αὐτὴν μετὰ συνεπεὶας μὲχρι τέλους (ἵνα ἀντιληφθῶμεν τἰ άκριβῶς ὑποστηρίζετε, βρὲ άδελφέ)… 2) Ἡ Άθήνα γεννᾷ τὸν Πλάτωνα καὶ ὁ Πλάτων τὴν Ἀθήνα… Ἡ σχέσις μεταξὺ Ἀτὸμου καὶ Συλλογικῆς Ὀντότητος εἶναι ἀμφίδρομη καὶ πολυεπίπεδος, ὑποφέρει, δὲ, ὑπὸ τοιοὺτου εἴδους ὑπεραπλουστεύσεων, ὁλοκληρωτικῆς νοοτροπίας, ὡς αἱ ἐν τῷ άνωτὲρω πονήματι Ὑμῶν…

    Μετ' ἐκτιμήσεως
    Νᾶσος ΚΟΡΩΝΑΙΟΣ

    1. Νικόδημος

      Αγαπητέ κ. Κορωναίε,

      Σας ευχαριστώ για τα σχόλιά σας.

      Όπως καταλαβαίνετε οι προσεγγίσεις μας διαφέρουν αγεφύρωτα.

      Στην Πολιτική Οικονομία, που δεν σας πολυενδιαφέρει, είμαι φιλελεύθερος στην κλασική έννοια όπως οι Λοκ, Τζέφερσον, Χένρι Τζωρτζ και Μάρσαλ (και Τσώρτσιλ στη νεότητά του) – κάτι που δεν υπήρξε διόλου στη νεότερη Ελλάδα μας.

      Στη Φιλοσοφία ακολουθώ τον Πλατωνισμό (και Πλωτίνο), μα κυρίως την αρχαιότατη Βεδική Παράδοση των Ινδιών (απλουστευμένα, advaita vedanta).

      Υπάρχουν άλλα 125 άρθρα στη σειρά "Φιλοσοφία". Μα ούτε αυτά θα σας βοηθούσαν, νομίζω, διότι απαιτούν πολύωρη ανάγνωση και διότι μου δίνετε την εντύπωση πως δεν διαβάζετε πολύ προσεκτικά.

      Γράφετε δυο φορές πως η σχέση ατόμου και μάζας είναι αμφίδρομη προς διόρθωσή μου, ενώ το λέω ξεκάθαρα: “Σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να δέχτηκαν βοήθεια από άλλα άτομα ή μια οργανωμένη ομάδα” [δηλ και κοινωνία και μακραίωνη παράδοση]. Και, ναι, συμφωνώ πως η αλληλεπίδραση μπορεί να είναι πολυεπίπεδη, αλλά όχι με τη μάζα. Οι μεγάλοι δημιουργοί επηρεάστηκαν από άλλους μεγάλους. Ο Πλάτων έγραψε για τους συκοφάντες που καταδίκασαν τον Σωκράτη, μα στη στόχασή του δεν επηρεάστηκε ούτε στο ελάχιστο από αυτούς και ομοίους.

      Έχω διαβάσει τον Νίτσε και δη τον Ζαραθούστρα μα ο Νίτσε δεν έχει τίποτα το πρωτότυπο, άξιο υιοθέτησης (κατά την άποψή μου). Προσθέτω δε, πως μπορεί στην πανεπιστημιακή Φιλοσοφία, που τώρα έχει εξελιχθεί σε είδος Γλωσσολογίας, να υπάρχουν άλυτα προβλήματα, μα στην πρακτική ή Εσωτερική Φιλοσοφία όλα λύθηκαν πριν από πολλούς αιώνες. Απλά οι μάζες δεν κατανοούν, ενώ καθηγητές και διανοητές θέλουν να κάνουν τη φιγούρα τους και δεν θέλουν να καταβάλουν την αναγκαία προσπάθεια.

      Ο αληθινός Εαυτός κάθε ανθρώπου είναι ίδιος με τον Εαυτό του Σύμπαντος (Πρωταρχή και Πρωτουσία).

      Μην κάνετε στους άλλους ό,τι δεν θέλετε οι άλλοι να κάνουν σε σας.

      Αυτές οι δυο προτάσεις αρκούν για όλα.

      Με εκτίμηση.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *