1. Ο πολιτισμός της Δύσης, έτσι όπως τον εμπειρόμαστε σήμερα (2015) δύει σχεδόν ασυναίσθητα μα ραγδαία. Τα γνωρίσματα ήταν ευδιάκριτα από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και σήμερα είναι φανερά για όσους κοιτούν.
Στις αρχές του 20ού αιώνα ο Γερμανός Oswald Spengler έγραψε τη γνωστότατη πλέον μελέτη του Der Untergang des Abendlandes η οποία μεταφράστηκε στα Ελληνικά Η παρακμή της Δύσης και προκάλεσε σφοδρή αντίδραση στους πανεπιστημιακούς κύκλους και διανοούμενους γενικότερα που πίστευαν σε μια επιταχυνόμενη πρόοδο χάρη στις αναπτυσσόμενες επιστήμες και τεχνολογίες. Ο Σπένγκλερ παρουσίασε το ιστορικό γίγνεσθαι όχι ως ευθύγραμμη πρόοδο από μία περίοδο ή φάση σε άλλη, όπως ήταν το τρέχον δόγμα, αλλά ως περιοδικό και (ανα)κυκλικό. Κάθε πολιτισμός (Αιγυπτιακός, Ρωμαϊκός, Αραβικός κλπ.) είναι και μία οργανική οντότητα (όπως ένας άνθρωπος ή ζώο) κι έχει γέννηση, ωρίμανση, ακμή, παρακμή και θάνατο. Ας σημειωθεί πως από τους λίγους πανεπιστημιακούς που συμφώνησαν με τον Σπένγκλερ ήταν και ο Βρετανός Arnold Toynbee που έγραψε το πολύτομο Μία Μελέτη της Ιστορίας, A study of History.
O Σπένγκλερ είδε τον Δυτικό Πολιτισμό στο φθινόπωρο του, δηλαδή στην αρχή της παρακμής του. Επεσήμανε διάφορα γνωρίσματα όπως η θέληση για εξουσία, η αυξανόμενη δύναμη του χρήματος και η χρήση των μηχανών. Σημείωσε και την κυριαρχία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (εφημερίδα, περιοδικό και ράδιο στην εποχή του) και την έλλειψη αληθινών ηγετών, διανοούμενων και δημιουργών.
Και σίγουρα σήμερα εύκολα παρατηρούμε αυξανόμενο εκφυλισμό και εκχυδαϊσμό. Ακόμα και οι τζιχαντιστές, που είναι μια εντονότατη εκδήλωση της βαρβαρότητας του άλλοτε πολιτισμένου Ισλάμ, αποκαλούν εκφυλισμένους τους δυτικούς.
Αλλά ούτε οι μάζες, ούτε οι διανοούμενοι, ούτε οι πολιτικοί κι εκκλησιαστικοί ηγέτες της Δύσης, δίνουν σημασία ή προσοχή πέρα από τις στιγμές κάποιου συνταραχτικού γεγονότος, όπως ο εμφύλιος στη Συρία, η καταστροφή πολιτισμικών κληροδοτημάτων κλπ., στους τζιχαντιστές ή στον Σπένγκλερ. Αλλά κι αν όντως αντιληφθούν κάτι από την ολίσθηση στη βαρβαρότητα, όπως διαφαίνεται από αρκετά δημοσιεύματα, δεν γνωρίζουν κανένα ορθό τρόπο αποτροπής του φαινομένου.
2. Όπως έγραψα στο 11. Φιλοσοφία: Πολιτισμός και Βαρβαρότητα Δ’ , κάθε πολιτισμός εκφράζεται σε 4 ευρείς τομείς – φιλοσοφία, θρησκεία, επιστήμη και τέχνη. Και οι 4 κάποτε αποτελούσαν μια ενότητα όπως εξακολουθούν να είναι στον Εσώτερο κύκλο. Αλλά σε μας σήμερα υπάρχει αυτή η διαίρεση και μάλιστα μεγαλώνει.
Είναι κοινή εντύπωση στον κόσμο πως όλοι καταλαβαίνουμε το ίδιο πράγμα με τις 4 ονομασίες. Ξέρουμε φυσικά πως ο Χριστιανισμός έχει πολλές υποδιαιρέσεις, οι καλές τέχνες είναι πολλές κ.ο.κ Αλλά δεν κατανοούμε πως για έναν άνθρωπο του μεσαίου κύκλου η ζωγραφική, ας πούμε, είναι πολύ διαφορετική από αυτήν ανθρώπων του εξώτερου. Το ίδιο ισχύει για την ποίηση και κάθε άλλη τέχνη, για την θρησκεία, τη φιλοσοφία και την επιστήμη και τον οποιοδήποτε κλάδο τους.
Επειδή ο μεσαίος κύκλος και ο εξωτερικός έχει ο καθένας τρεις βαθμίδες (ή τρία επίπεδα), υπάρχουν 6 βαθμίδες φιλοσοφίας, θρησκείας, επιστήμης και τέχνης, με την ιδιαίτερη, ξεχωριστή της ποιότητα. Όλα αυτά είναι συγκεχυμένα στον εξωτερικό κύκλο και θεωρούνται ίδιου επιπέδου, παρότι αναγνωρίζεται, αμυδρά έστω, πως ίσως ένας πίνακας του Ντα Βίντσι ή του Ρέμπραντ είναι ανώτερος από κάποιο πίνακα, ας πούμε του δικού μας Φασιανού, Γαΐτη, Εγγονόπουλου κ.α. που γνώρισαν φήμη κι εμπορική επιτυχία.
Ένας πίνακας του Mark Rothko πουλήθηκε (αρχές Μαΐου 2015) για 46,5 εκ. ευρώ. Έχει ύψος σχεδόν 2 μέτρα και φάρδος 1.20. Είναι κίτρινος σαν κρόκος αυγού μα τα κάτω 2/5 είναι μπλε. Τίποτα άλλο!
Έτσι κινούνται τα πράγματα στον εξωτερικό κύκλο της σύγχυσης και ασυνεννοησίας. Δεν είναι μόνο η ζωγραφική. Όλες οι τέχνες κινούνται στο ίδιο επίπεδο περίπου – χαμηλό, συγκεχυμένο, μαζικό, δίχως έμπνευση, ουσιαστική δεξιότητα και λογική.
3. Για κάθε παρατηρητικό νου είναι φανερό πως στην εποχή μας (οπωσδήποτε από τα μισά του 19ου αιώνα) οι τομείς της γνήσιας φιλοσοφίας, θρησκείας, επιστήμης και τέχνης έχουν παραμεριστεί από υποκατάστατα, ή έχουν επικαλυφθεί πλήρως από μιασματικά στοιχεία βαρβαρότητας της κατώτερης βαθμίδας του εξωτερικού κύκλου.
Η θρησκεία ελάχιστη σχέση έχει πλέον με την αρχική διδασκαλία του ιδρυτή της. Έχει πάρει εκκλησιαστική μορφή με δόγματα, τελετουργικά και τον ισχυρισμό πως η καθεμιά μόνη κατέχει την αλήθεια και σώζει. Φθάνει να πιστέψεις και να μην ερευνάς.
Η επιστήμη έχει γίνει πολλές επιστήμες και όλες έχουν τα ταμπού τους, έχοντας αποσχιστεί από την φιλοσοφία, την θρησκεία και την τέχνη. Επειδή αρνείται να ανοίξει τα μάτια της στα ανεξήγητα φαινόμενα, όπως η τηλεπάθεια ή ο μυστικισμός, τον οποίο θεωρεί ‘ψυχική ανωμαλία’ (!), περιορίζεται στην εξέταση του υλικού κόσμου μόνο και περιστοιχίζεται από την αδιαπέραστη ορολογία της, έγινε αναξιόπιστη, στερημένη από πληρότητα και φωτεινότητα. Και τα τεχνολογικά ευρήματα της χρησιμοποιούνται για καταστροφή και κερδοσκοπία.
Η τέχνη επίσης αποσχίσθηκε από τη φιλοσοφία και τη θρησκεία. Δεν αποκαλύπτει πτυχές του μυστηρίου της ζωής, του Αγνώστου που μας περιβάλλει και μας καλεί να το γνωρίσουμε. Έχει γίνει πολύ προσωπική, κλειστή, στρυφνή και ακατάληπτη κι επομένως κίβδηλη. Παράγεται από απληστία (για πλούτο) και ματαιοδοξία (για αυτοπροβολή) χρησιμοποιώντας απομιμήσεις ή δανεισμό κι εντυπωσιασμό μέσω εξυπνακισμού.
Η φιλοσοφία έχει μετατραπεί σε σημασιολογία που ασχολείται ως επί το πλείστων με ορισμούς, και σε μια κριτική λογοτεχνία όπου ένας καθηγητής εξετάζει επικριτικά κυρίως απόψεις άλλου καθηγητή. Καμιά ενασχόληση πλέον με την αρετή και την ηθική.
Παντού έχει αναδυθεί ένας παράλογος εγωισμός, με προσωπικό συμφέρον, με επιθυμία για κάποιο κέρδος στη μορφή χρήματος, κοινωνικής αναρρίχησης, εξουσίας ή απόλαυσης. Και ευδοκιμεί, σε όλους τους χώρους, με όλα τα διαθέσιμα μέσα της τεχνολογίας.
Ελάχιστοι ενδιαφέρονται για τα γνήσια γνωρίσματα του πολιτισμού και οι κοινωνίες αποδέχονται μόνο τις πιο ακίνδυνες, ασθενικές μορφές τους.
Είμαστε βάρβαροι με λίγα στολίδια πολιτισμού.
