1. Ο “δαίμων” ήταν στην αρχαιότητα, πριν την έλευση του Χριστιανισμού, ένα συνήθως καλόβουλο πνεύμα που προστάτευε και καθοδηγούσε προς την αρετή τον άνθρωπο. Υπήρχαν και κακόβουλα “διαβολικά” πνεύματα πολλών ειδών, όχι μόνο στην Ελλάδα μα σε όλες τις τοτινές γνωστές κουλτούρες – Ρώμη, Ιουδαϊσμό, Αίγυπτο, Βαβυλωνία, Περσία, Ινδουισμό κλπ. Το θεϊκό δαιμόνιο που συμβούλευε τον Σωκράτη είναι πασίγνωστο!
Ο Χριστιανισμός, επειδή είναι μια αιρετική συνέχεια του Ιουδαϊσμού, παίρνει από την Παλαιά Διαθήκη τα κακόβουλα πνεύματα και τα επισημοποιεί ως δαίμονες ή δαιμόνια ή διαβόλους. Οι δαιμονικές οντότητες στην Παλαιά Διαθήκη της Χριστιανικής Βίβλου είναι δύο κατηγοριών: οι “σάτυροι” ή οι “τραγόμορφοι” όπως αναφέρεται στα Ησαΐας 13:21 , και 34:14 και οι “δαίμονες”. Ο όρος “δαίμονας/διάβολος” εμφανίζεται 63 φορές στην Καινή Διαθήκη, κυρίως, αν όχι όλοι, σχετικά με περιστατικά κατοχής ατόμων κι εξορκισμού από τον Ιησού Χριστό. Παρουσιάζονται ως ανεξάρτητα του ανθρώπου βασανιστικά, ακάθαρτα πνεύματα που προκαλούν σωματικές παθήσεις – σπασμούς, επιληψίες, πυρετούς κλπ. Π.χ. στο Λουκά, 4.41, θεραπεύονται πολλά άτομα καθώς “δαιμόνια εξέρχονται” από αυτά. Στο δε 8.26, τα δαιμόνια βγαίνουν από τον άνθρωπο που γυμνός ζούσε στο νεκροταφείο και μπήκαν σε 2.000 χοίρους που έπεσαν στη θάλασσα και πνίγηκαν – και οι χοιροβοσκοί έχασαν την περιουσία τους!
2. Στις εικόνες βλέπουμε μερικές από τις πολλές μορφές διαβόλων. Η 1η είναι σύγχρονη απεικόνιση. Η 2η είναι από μεσαιωνικό χειρόγραφο. Η τελευταία δεξιά είναι από μια γαλλική Ταπισερί Αποκάλυψης του1380 και τα πολυκέφαλα τέρατα συμβολίζουν τους ποικίλου πειρασμούς και τις μορφές του Σατανά (όπως στον μυστικό αριθμό 7).
3. Στις Επιστολές του Παύλου συναντούμε συχνά δαιμόνια, όπως στην Προς Κορινθίους Α΄ 10.19, ή Κορινθίους Β΄ 11.14-15, όπου ο Σατανάς μεταμφιέζεται σε άγγελο φωτός και οι βοηθοί του ως “διάκονοι δικαιοσύνης” κλπ. Στην Προς Εφεσίους 6.10 πρέπει οι πιστοί να ενδυθούν την πανοπλία του Θεού για να αντιμετωπίσουν τον διάβολο. Στην Αποκάλυψη του Ιωάννη βρίσκουμε, βέβαια, πολλές αναφορές ωσότου στο 20.10 “καὶ ὁ διάβολος ὁ πλανῶν αὐτοὺς ἐβλήθη εἰς τὴν λίμνην τοῦ πυρὸς καὶ τοῦ θείου, ὅπου καὶ τὸ θηρίον καὶ ὁ ψευδοπροφήτης, καὶ βασανισθήσονται ἡμέρας καὶ νυκτὸς εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων”.
Για μερικούς είναι παράξενο που η επίσημη θρησκεία διάλεξε αυτή την εκδοχή του δαιμονίου ή διαβόλου, μα γενικά η επίσημη θεολογία δεν μπορεί να ξεπεράσει τις εγγενείς, τρομακτικές αντιφάσεις της. Π.χ. δεν βλέπουν πως η περιγραφή της Αποκάλυψης δεν έχει ίχνος πνευματικής αλήθειας μα είναι καθαρά υλικού επιπέδου – Λίμνη, θειάφι, θηρίο, ψευδοπροφήτης βασανίζονται καιόμενοι στην αιωνιότητα!
4. Στις εικόνες ο Διάβολος και δαίμονες παρασύρουν όσους δεν φόρεσαν την πανοπλία του Θεού και μετά τον θάνατό τους βασανίζουν στο βασίλειό τους της Κόλασης. Υπάρχουν στη μακραίωνη χριστιανική εικονογραφία πολύ πιο βίαια και τρομακτικά βασανιστήρια όπου οι διάβολοι ξεκοιλιάζουν, ξεσκίζουν, σουβλίζουν, πριονίζουν, παλουκώνουν, καίνε, παγώνουν και κάνουν πολλά άλλα στους δύσμοιρους τιμωρημένους! Στα δεξιά η λίμνη με φωτιά και θειάφι!
Κι εδώ φαίνεται η εμμονή με τον σωματικό βασανισμό – που για τους αμόρφωτους χρησίμευε ως καθαρή προειδοποίηση αποτρέποντάς τους από “αμαρτίες”. Μα εντελώς ακατανόητη είναι η δεύτερη εμμονή με τον κολασμό στους αιώνες άπαντες: πού στην ευχή είναι το έλεος και η χάρη του πολυεύσπλαχνου Θεού-Πατέρα που εμφυσά το Πνεύμα του στον άνθρωπο; Και ακόμα μια απορία: αυτός ο πανταχού παρών Θεός απουσιάζει από την κόλαση; Αν δεν απουσιάζει από εκεί, είναι ο ίδιος βασανιστής ή βασανιζόμενος ή και τα δύο ή απλός θεατής;
5. Α, Όχι, απαντούν μερικοί σύγχρονοι θεολόγοι, μα κανένας παλαιός Πατέρας της Εκκλησίας. Τα βάσανα στην κόλαση δεν είναι “αιώνια”! Η κόλαση δεν είναι αιώνιος βασανισμός: σημαίνει οριστικός όλεθρος, αιώνια, ανεπανόρθωτη καταστροφή, σύμφωνα με του Παύλου την (κατά τους πλείστους ειδικούς, πλαστή) Επιστολή Προς Θεσσαλονικείς Β΄, 1.9 – “όλεθρον αιώνιον από προσώπου του Κυρίου“! Εδώ όμως αγνοούν θεληματικά τα λόγια του Ιησού στο Κατά Ματθαίο 25.46 πως οι ασεβείς θα πάνε σε “κόλασιν αιώνιον”! Και η 1η του Ιωάννη Επιστολή, 4.18, λέει “ο φόβος κόλασιν έχει”. Ελπίζω πως οι θεολόγοι δεν θα πουν πως εδώ η λέξη σημαίνει “όλεθρος, καταστροφή, ανυπαρξία“! Και αυτές είναι οι μόνες δύο φορές που η λέξη χρησιμοποιείται στην Καινή Διαθήκη. Αν ο Ιωάννης χρησιμοποιεί τη λέξη με ξεκάθαρη έννοια “βάσανο, παίδεμα, τιμωρία”, μάλλον αυτή είναι η έννοια και στον Ματθαίο – αιώνιο βάσανο, αιώνια τιμωρία!
Οι θεολόγοι επιχειρούν να πείσουν επίσης με αναφορά στην “αιώνια φωτιά”. Και αναφέρουν διάφορες περιπτώσεις όπως στα Σόδομα και Γόμορρα. Η “αιώνια φωτιά” έπεσε και τα έκαψε κι έγιναν στάχτη: μα δεν συνεχίζει να καίει! Πολύ σωστά! Ναι, οι πόλεις αποτεφρώθηκαν μα τι απέγιναν οι αμαρτωλοί κάτοικοι; Ναι, τα σώματά τους αποτεφρώθηκαν, μα τι απέγιναν οι ψυχές τους; Αποτεφρώθηκαν και αυτές; Αν ναι, πού ω θεολόγοι, λέγεται στην Παλαιά Διαθήκη πως οι ψυχές μπορούν να καούν στη Σεόλ (Sheol), τον Άδη των ορθόδοξων Ιουδαίων; Ναι, ο Μαλαχίας λέει στο 4.1, πως θα έρθει μια μέρα σαν φλεγόμενος κλίβανος και θα κατακάψει του ασεβείς και αμαρτωλούς σαν “καλάμη”(= άχυρο): εδώ έχουμε μια ποιητική μεταφορά όπου ξανά η φωτιά έρχεται και καταστρέφει. Μα δεν είναι η αιώνια της γέεννας φωτιά!
Η “γέεννα” ήταν αρχικά μια φωτιά που έκαιγε ακατάπαυστα έξω από την Ιερουσαλήμ όπου ρίχνονταν τα σκουπίδια. Στους Ευαγγελιστές η λέξη πήρε την έννοια της “κόλαση“. Π.χ. Ματθαίος 5.22,29, ο αμαρτωλός ρίπτεται εις την γέενναν· στο 10.28 σώμα και ψυχή χάνονται στη γέεννα· στο 18.9 πάλι ο αμαρτωλός θα ριφθεί στη “γέεννα του πυρός”. Αμέσως πριν, στο 18.8, θα ριφθεί στο “πυρ το αιώνιο”. Στον Μάρκο βρίσκουμε όμοιες αναφορές (9.43, 45, 47) και στον Λουκά (12.5). Μα είναι και το σκότος το εξώτερον όπου υπάρχει “κλαυθμός και τριγμός οδόντων” (Ματθ. 8.12· 22.13 κλπ· Λκ. 13.28).
6. Μα ούτε και ο “Άδης” στην Παλαιά ή Καινή Διαθήκη σημαίνει “απόλυτο όλεθρο/θάνατο“ ή “ανεπανόρθωτη καταστροφή/απώλεια“. Στον Λουκά 16.23 ο πλούσιος πεθαίνει και θάβεται, μα στον Άδη βλέπει τον Λάζαρο στην αγκάλη του Αβραάμ: η ψυχή του δεν καταστράφηκε αιώνια ή απόλυτα. Και όταν ζητάει ανακούφιση για το μαρτύριο της δίψας του, ο Αβραάμ του λέει πως τώρα είναι η σειρά του να βασανίζεται (συ οδυνάσαι) και υπάρχει αγεφύρωτο “χάσμα” μεταξύ τους! Και ο πλούσιος παρακαλεί να ειδοποιηθούν οι αδελφοί του ούτως ώστε να μην έρθουν και αυτοί στον “τόπον τούτον της βασάνου”!
Στον Ιώβ 11.8 μαθαίνουμε πως υπάρχουν πράγματα βαθύτερα του άδη. Ο Ψαλμός 85/86.13 μιλάει για “κατώτατον άδη”. Στον 15/16.10 ο Κύριος δεν εγκατέλειψε την ψυχή του Ψαλμωδού στον άδη. Στο Δευτερονόμιο ο Κύριος έχει βάλει από τον θυμό του πυρ στον άδη, κάτω! Μα στον Ιεζεκιήλ 21.15-17 ο Φαραώ πεθαίνει και πάει στον Άδη και τον ανακούφισαν “τα δέντρα της τρυφής” που πήγαν μαζί του κάτω! Και στον Ησαϊα 13.5-15 πάει στον άδη ο βασιλιάς της Βαβυλώνας όπως ο Εωσφόρος εξέπεσε από τον ουρανό. Και στο 57.9 ο λαός του, με την αύξηση των αμαρτιών του, ταπεινώθηκε “έως άδου”. Πουθενά δεν υπάρχει έννοια απολύτου ολέθρου!
Ό,τι και να μας πουν οι σύγχρονοι θεολόγοι δεν πρόκειται να γεφυρώσουν τις τρομερές αντιφάσεις που είναι τσιμεντωμένες τόσο στα ευαγγέλια όσο και στα δόγματά τους.
Οι δυο εικόνες είναι από τον Ελληνορθόξο Χριστιανισμό. Η 1η είναι από τον ναό της Αγ. Βαρβάρας στην Πάτρα. Για τη 2η δεν ξέρω ακριβώς. Μα λέει: Το Παράδοξο του Κακού: Η Ηθική της Κόλασης [ο πολυπληθής χώρος, κάτω] και της Αντι-κόλασης [ο ουράνιος χώρος με τον Ιησού].
Τα τμήματα §§ 5-6 πιο πάνω, είναι απαντήσεις στους θεολόγους που επιχειρούν με σοφιστείες και στρεβλωτικές ερμηνείες να δείξουν πως στα ποικίλα χριστιανικά συγγράμματα (Αγία Γραφή, δόγματα Πατέρων, αποφάσεις Οικουμενικών Συνόδων, κείμενα Αγίων, αρχαίων και σύγχρονων κλπ.) τελικά η κόλαση είναι όχι αιώνιος βασανισμός μα “απόλυτος όλεθρος/θάνατος, οριστική καταστροφή/ανυπαρξία” (χωρίς να εξηγούν, ανάμεσα στα άλλα, πώς η “αθάνατη ψυχή” του ανθρώπου που είναι σπίθα ή πνοή του Κυρίου, μπορεί να πεθάνει!)
7. Στην εποχή μας δεν είναι λίγοι όσοι βλέπουν δαίμονες/διαβόλους. Ο μοναχός “άγιος” Παΐσιος συνάντησε, λένε οι βιογράφοι του, κίτρινους δαίμονες έξω από το κελί του καθώς πήγαινε να μπει. Παπάδες και παπαδιές νιώθουν διαβόλους να τραβούν τα ρούχα τους ή τους ακούν να προτείνουν μικρές και μεγάλες παραβάσεις. Πολλοί “άγιοι” έπρεπε να τους πολεμήσουν, μαθαίνουμε.
Κι ενδιαφέρουσα είναι η ακόλουθη αφήγηση στο Ίντερνετ.
Στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης ήταν τον παλιό καιρό ένα ησυχαστήριο γυναικών. Κάποτε η προεστώσα έστειλε μια νέα μοναχή στην πόλη για υπηρεσία.
Εκείνη από συνεργεία διαβολική έπεσε σε βαρύ σφάλμα. Ύστερα, απελπισμένη από την πτώση της, δε γύρισε αμέσως στο ησυχαστήριο. Έμεινε στον κόσμο και παρασύρθηκε σ’ έκλυτη ζωή. Γρήγορα όμως αηδίασε την αμαρτία και, μετανοημένη ειλικρινά για το κατάντημα της, πήρε το δρόμο της επιστροφής. Δεν ξέρουμε όμως γιατί ο Θεός δεν επέτρεψε να πατήσει το πόδι της μέσα στον Παρθενώνα. Μόλις έφθασε στην εξώθυρα, έπεσε κάτω νεκρή.
Το γεγονός έκανε μεγάλη εντύπωση στις μοναχές και στους Πατέρες που ασκήτευαν εκεί γύρω. ΄Όλοι αμφέβαλλαν για τη σωτηρία της. Ένας Άγιος Ερημίτης όμως που έμενε σε μια σπηλιά στην κορυφή του βουνού διηγήθηκε αργότερα το δράμα που είδε, καθώς προσευχόταν, τη στιγμή ακριβώς που η μετανοημένη μοναχή έπεσε νεκρή.
Άγγελοι από τον Ουρανό κατέβαιναν να παραλάβουν την ψυχή της, αλλά και πλήθος πονηρά πνεύματα μαζεύονταν από παντού για να την αρπάξουν. Τότε έγινε μεγάλη φιλονικία ανάμεσα στα αγαθά και στα πονηρά πνεύματα. Οι δαίμονες απαιτούσαν την ταλαίπωρη ψυχή που τόσον καιρό δούλευε στην αμαρτία. Οι Άγιοι Άγγελοι βεβαίωναν πώς είχε μεταμεληθεί και γι’ αυτό ήταν άξια σωτηρίας.
Μπορεί και να είναι αλήθεια.
Εγώ βρίσκω πολύ πιο ενδιαφέρουσα την ακόλουθη, ρωσική νομίζω, ιστορία. Σε ένα μοναστήρι ο ηγούμενος κατά τύχη βρήκε έναν μοναχό να βράζει αυγά στο τζάκι του κελιού του την ημέρα της νηστείας. Τον κατσάδιασε όπως έπρεπε και ο μοναχός με τη δέουσα συντριβή ομολόγησε πως ο Διάβολος τον παρακίνησε. Μα μαζί με τα τελευταία λόγια του από το στόμα του, πετάχτηκε και ο Διάβολος, ένα μίζερο πλάσμα, καθόλου τρομακτικό, μα ούτε και πολύ ελκυστικό. “Βρε ψεύτη,” είπε με τσιριχτή φωνή παραπονεμένη, “εγώ από σένα έμαθα να βράζω αυγά μελάτα”!
Κι αυτή μπορεί να είναι αλήθεια. Συνήθως οι άνθρωποι, κοινοί λαϊκοί, επιστήμονες, ιερωμένοι, μοναχοί, βλέπουν μόνο ό,τι βρίσκεται μέσα στον νου τους ή φιλτράρεται από τον νου τους.
8. Τελειώνοντας είναι χρήσιμο μάλλον να υποδείξω πως η Βεδική Παράδοση διδάσκει ότι οι θεότητες και οι διάβολοι είναι στοιχεία μέσα στον άνθρωπο, στον ψυχισμό ή νου τους, και μάχονται μεταξύ τους. Είναι και οικουμενικές δυνάμεις ή ενέργειες της Φύσης. Ο αέρας είναι μια συμπαντική δύναμη μα είναι και μια λειτουργία στον άνθρωπο, η αναπνοή: λέγεται πράνας κι εκδηλώνεται σε πέντε ρεύματα. Ο ανθρώπινος νους έχει την κατώτερη λειτουργία που λέγεται μάνας (manas) και μια πολύ ανώτερη που λέγεται μπούντχι (buddhi). Μα στον νου υπάρχουν και στοιχεία όπως αλαζονεία, μίσος, φθόνος, οργή, κατάθλιψη, ματαιοδοξία και παρόμοιες διαθέσεις ή κακόβουλες επιθυμίες. Αυτά είναι διαβολικές ενέργειες και οδηγούν τον άνθρωπο που τα τρέφει σε εγωιστικές, κακόβουλες πράξεις. Αντίθετα, καλοσύνη, δικαιοσύνη, στοργή, συμπόνια και παρόμοιες τάσεις, τον οδηγούν σε καλή συμπεριφορά. Οι πρώτες θεωρούνται δαιμονικές και οι δεύτερες θεϊκές δυνάμεις. Ο νους αποφασίζει και ρυθμίζει καταστάσεις κι ενέργειες ανάλογα με την επιθυμία που επικρατεί.
Σε πολλά Γνωστικά κείμενα βρίσκουμε την ίδια θεώρηση. Οι δαίμονες είναι στον ψυχισμό του ανθρώπου. Μα ο Γνωστικισμός, που ήταν μια διαφορετική εκδοχή Χριστιανισμού και άνθισε τους πρώτους αιώνες, θεωρήθηκε από την επίσημη θρησκεία αίρεση και διώχθηκε αδυσώπητα όπως κάθε άλλη αίρεση – και ήταν πολλές αυτές. Επικράτησε η εκδοχή με τους ανεξάρτητους δαίμονες και τον Σατανά που με την άδεια ή βούληση του Θεού (βλ. το βιβλίο του Ιώβ στην Παλαιά Διαθήκη) βασανίζουν τους ανθρώπους – όχι μόνο όταν ζουν μα και όταν πεθαίνουν!
Από πολλές απόψεις η Δαιμονολογία είναι βασικά ζήτημα Ψυχολογίας.
