Φιλ446: Σελήνη και Άνθρωπος (3)

1. Ας ρίξουμε και μια ματιά στον Πλούταρχο, το δοκίμιο στα Ηθικά του «Περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της σελήνης» Αυτό γράφτηκε στη Ρώμη, ή πιο πιθανά, στην Αλεξάνδρεια μετά το 75 κ.ε. Κάποιος Λαμπρίας αφηγείται μια συνάντηση με άλλους μορφωμένους μα το τελευταίο μέρος (κεφ. 26 ή 945D ως το τέλος) το διηγείται ο Σύλλας και είναι μια ιστορία που του την είπε κάποιος ξένος ο οποίος μένει άγνωστος. (Μερικά άρθρα στο Διαδίκτυο δίνουν ως πηγή τα δοκίμια «Περί ειμαρμένης» και «Περί του Σωκράτους δαιμονίου»: αυτοί που τα έγραψαν είναι τελείως παραπληροφορημένοι.) Παραλείπω τη μακροσκελή εισαγωγή, τους διάφορους συνομιλητές, τα επιστημονικά στοιχεία της εποχής και τα μυθολογικά στοιχεία. Επικεντρώνομαι στην κύρια ιδέα πως η Σελήνη (δορυφόρος και θεά) είναι ο απαραίτητος ενδιάμεσος σταθμός για τις ψυχές των νεκρών, είτε αυτές που περνάνε στα Ηλύσια Πεδία, είτε αυτές που μένουν στη Σελήνη για μεγάλο διάστημα, είτε αυτές που επιστρέφουν στη Γη.

2. Σημαντική είναι η πληροφορία του Ξένου (που διδάχθηκε από τους υπηρέτες του Κρόνου στα νησιά δυτικά της Βρετανίας κεφ. 26) πως η Δήμητρα είναι της Γης ενώ η κόρη της είναι της Σελήνης, Φερσεφόνη (Περσεφόνη) και Κόρη, όπως του ματιού (κεφ. 27): αυτή η Κόρη θα έπρεπε να λατρεύεται ως κυρίαρχη δύναμη επί ζωής και θανάτου.

Ο θάνατός μας είναι διπλός: πεθαίνουμε στη Γη με τη Δήμητρα και το σώμα μας επιστρέφει στα στοιχεία της· μετά πεθαίνουμε στη Σελήνη όπου η Φερσεφόνη χωρίζει απαλά τον Νου από την Ψυχή. Ο ήλιος μας δίνει τον Νου, η Σελήνη την Ψυχή, η Γη το σώμα.

Αρχικά η Ψυχή, είτε με Νου είτε δίχως Νου, περιπλανάται στον μεσοχώρο Γης και Σελήνης. Οι αμαρτωλές, άδικες ψυχές τιμωρούνται για ορισμένο διάστημα ενώ οι δίκαιες καθαρίζονται από μικρά μιάσματα και νιώθουν σαν να ξαναγυρίζουν στην πατρίδα τους! Πολλές εξοστρακίζονται και καταποντίζονται μένοντας όμως στην έλξη της Σελήνης. Άλλες φθάνουν πάνω φωτεινές και χαρούμενες.

3. Υπάρχουν ήδη ψυχές εκεί. Όταν η Σελήνη έρχεται στη σκιά της Γης αυτές οι αγαθές ψυχές την παροτρύνουν φωναχτά να βγει γρήγορα από τη σκοτεινιά (= Στύγα) γιατί δεν ακούνε τη μουσική των ουράνιων σφαιρών. Μα και οι φαύλες ψυχές θρηνούν και ουρλιάζουν. Τις φοβίζει και η όψη της Σελήνης που μοιάζει τρομακτική με τις χαρακιές της. Αυτές όμως δεν είναι παρά κοιλώματα όπως κόλποι και κοιλάδες στη Γη. Το μεγαλύτερο λέγεται μυχός της Εκάτης, όπου τιμωρούνται ή παίρνουν εκδίκηση οι ψυχές για τις κακίες τους. Υπάρχουν και δυο μακρόστενα που λέγονται «Πύλες». Η μια βλέπει προς τη Γη, η άλλη προς τα ουράνια και λέγεται Ηλύσιο πεδίο.

Κάποιες από τις ψυχές, που τώρα ονομάζονται «δαίμονες», κατεβαίνουν στη Γη να φροντίζουν μαντεία και να συμμετέχουν στις ανώτερες οργιαστικές τελετές. Γίνονται τιμωροί και προστάτες και διασώστες ανθρώπων σε πολέμους και στη θάλασσα. Όσοι όμως δρουν όχι με δικαιοσύνη μα με οργή ή φθόνο τιμωρούνται και φυλακίζονται μέσα σε ανθρώπινα σώματα στον κόσμο. Δεν λυτρώνονται με τον δεύτερο θάνατο κι επαναλαμβάνουν την ενσάρκωση.

Στους δίκαιους ο Νους διαχωρίζεται από την Ψυχή χάρη στην αγάπη που τρέφει προς την εικόνα στον ήλιο, μέσω της οποίας λάμπει [ο δίσκος] κι έτσι γίνεται επιθυμητό το θεϊκό και μακάριο στοιχείο το οποίο λαχταρά κάθε φύση. Γι’ αυτό άλλωστε και η Σελήνη ερωτευμένη περιφέρεται και τον συναντά όσο μπορεί.

4. Η ουσιαστική φύση της Ψυχής μένει στη Σελήνη έχοντας κάποιες αναμνήσεις και όνειρα από τη ζωή της, όταν ο Νους έχει αποχωρήσει. Η αλήθεια είναι πως ο εαυτός μας δεν είναι θυμός ή φόβος ή επιθυμία όπως ούτε και οι σάρκες μας είναι ο Νους. Η δε ψυχή παίρνει το σχήμα της από τον Νου και με τη σειρά της δίνει σχήμα στο σώμα.

Οι ψυχές, τα αποτυπώματα του Νου, διαλύονται στη Σελήνη όπως οι σάρκες διαλύονται στη Γη, τα σώματα στο χώμα.

Έτσι μένουν οι Ψυχές στη Σελήνη. Και αν μερικές θέλουν, με τις αναμνήσεις που ζωντανεύουν, να επιστρέψουν στη Γη, εκείνη τις κρατά πίσω και τις θέλγει με γοητείες (σαν τον Ενδυμίωνα).

Άλλες όμως ξαναγυρίζουν θρασείς και καταστροφικές, δίχως λογισμό, γεμάτες πάθη εξαιτίας πλάνης. Μα και αυτές έλκονται πίσω κάποτε και τακτοποιούνται.

Κάποια ώρα, ο Ήλιος σπέρνει πάλι τη Σελήνη με Νου και αυτή παράγει νέες Ψυχές που εισέρχονται σε σώματα καθώς φτιάχνονται από τη Γη. Ειλειθυία λέγεται η δύναμη που συνθέτει και Άρτεμις εκείνη που διαιρεί.

Από τις τρεις Μοίρες η Άτροπος ενθρονισμένη στον Ήλιο ξεκινά τη γένεση, η Κλωθώ που κινείται στη Σελήνη συνδέει και δένει και η Λάχεση κάνει το τελείωμα στη Γη.

5. Ο Πλούταρχος μας δίνει την ιστορία σε 4ο χέρι. Εγείρεται φυσικά το ερώτημα – «Πού βρήκε αυτές τις πληροφορίες ο ίδιος;». Τέτοια πληροφόρηση δεν υπήρχε στην ελληνική κουλτούρα: πριν τον Πλούταρχο δεν υπάρχει ούτε ίχνος. Ούτε στη ρωμαϊκή. Ούτε, βέβαια, στην ιουδαϊκή. Απομένει η Αίγυπτος.

Η Σελήνη λατρεύεται και παίζει σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια της Αρχαίας Αιγύπτου  αν και όχι τόσο κυρίαρχο όσο ο Ήλιος Ρα. Σε έναν πάπυρο, Οι αναπνοές της Ίσιδας, αναφέρεται πως, όταν ο αδελφός και σύντροφός της Όσιρις πεθαίνει, η μεγάλη αυτή θεά προσεύχεται ώστε η ψυχή του να πάει στη Σελήνη. Ίσως να υπήρχε μια γενικότερη παράδοση σχετικά με τις ψυχές να πηγαίνουν στη Σελήνη και από κει να κατευθύνονται στον Ήλιο. Αλλά η μετενσάρκωση πίσω στη Γη λείπει από την αιγυπτιακή μεταφυσική.

Ο Πλούταρχος ως άρχων και πρέσβης ταξίδεψε αρκετά στην Ανατολική Μεσόγειο κι επισκέφθηκε την Αλεξάνδρεια. Εκεί ίσως να συνάντησε κάποιον Ινδό ιερέα από την ινδική παροικία που γνώριζε για το ταξίδι των ψυχών στη Σελήνη και να έμαθε και από αυτόν όπως και από Αιγύπτιους. Κάτι τέτοιο είναι πολύ πιθανό αφού ο ίδιος ήταν ιερέας επί 29 έτη στο Μαντείο των Δελφών.