1. Υπάρχουν γράφει ο Άιβορ Γουίντερς (Yvor Winters) τρεις γενικές θεωρίες στην ποίηση: διδακτική, ηδονιστική και ρομαντική. Ο ίδιος ξεχωρίζει μια τέταρτη την οποία ονομάζει μοραλιστική (moralistic, αλλά με ειδική έννοια, όχι απλά ‘ηθική/ηθικολογική’). Τις αναλύει ως εξής.
Η διδακτική λέει πως η ποίηση διδάσκει δίνοντας οδηγίες κι εντολές για ορθό, πλούσιο τρόπο ζωής. Και αυτό είναι καλό και σωστό σε κάποιο βαθμό, μα υπάρχουν άλλα είδη λογοτεχνίας που το κάνουν καλύτερα.
Η ηδονιστική βλέπει την ηδονή ή ευχαρίστηση ως σκοπό της ζωής και την ποίηση να παρέχει εντονότερη ευχαρίστηση ή μια ειδικότερη πιο εσωτερική ποικιλία ευχαρίστησης. Το ποίημα γίνεται τότε όχι μια δήλωση κάποιας ανθρώπινης εμπειρίας, αλλά αυτοσκοπός. Όμως η ευχαρίστηση είναι συνήθως ένα υποπροϊόν κάποιας άλλης δραστηριότητας, όπως η αναγνώριση της αλήθειας ή, πολύ συχνά, η εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού ή μελών του ή κάτι άλλο.
2. Πολλοί σμίγουν τα δύο όπως έκανε ο Οράτιος στη Ρώμη λέγοντας πως η ποίηση και διδάσκει και τέρπει συγχρόνως. Αυτό σημαίνει πως υπάρχει διανοητικό περιεχόμενο και κάτι άλλο, και η δύναμή του δεν εξηγείται πολύ εύκολα.
Η ρομαντική θεώρηση εξετάζει πιο σοβαρά τη δύναμη που η ποίηση (και λογοτεχνία γενικότερα) ασκεί πάνω στην ανθρώπινη φύση. Επικά ποιήματα όπως το Γκιλγκαμές της Μεσοποταμίας, η Οδύσσεια του Ομήρου, το Μαχαμπχαράτα των Ινδιών και δραματικά έργα, όπως του Σοφοκλή, του Σαιξπήρου. Είναι και πεζά έργα με μεγάλη ποιητική δύναμη, όπως οι διάλογοι του Πλάτωνα, τα τέσσερα χριστιανικά Ευαγγέλια και άλλα γραπτά που έδωσαν νέα κατεύθυνση στη ζωή πολλών εθνών. Και το Mein Kampf του Χίτλερ που σχεδόν ανέτρεψε την κατεύθυνση εκείνη. Όμως ο ρομαντισμός εξελίχτηκε στην ευτελιστική μορφή που γενικά δηλώνει ‘εκφράζω τον εαυτό μου’.
3. Ο ρομαντισμός είναι σχεδόν πάντα και σχετικιστής. Διότι αν κάθε άνθρωπος ακολουθεί τις παρορμήσεις του εκφράζοντας τον εαυτό του, είναι φυσικό, αφού όλοι είμαστε τόσο διαφορετικοί, πως θα εκφράζεται μια μεγάλη ποικιλία αρεσκειών και δυσαρεσκειών, κρίσεων, δράσεων και τάσεων συμπεριφοράς. Το ορθό για μένα είναι ότι ταιριάζει με την ιδιοσυγκρασία μου. Το ίδιο ισχύει για σένα και κάθε άλλο. Αυτό δίνει τελικά και μια απολυτότητα.
Ο ηδονιστής επίσης είναι σχετικιστής. Διότι αυτά που ευχαριστούν εμένα δυσαρεστούν άλλους και το αντίθετο. Στην ποίηση π.χ. γράφω όταν νιώθω πως θέλω να γράψω, για ό,τι θέλω και όπως θέλω – ή με ευχαριστεί. Αλλά και αυτό έχει τη δική του απολυτότητα. Εγώ θέλω!
Ο διδακτικός τείνει προς τον απολυταρχισμό. Υπάρχει η αλήθεια, υπάρχουν αξίες, υπάρχουν κανόνες. Δεν μπορείς να παίζεις. Από την άλλη, όμως, το τέλος (κάποτε, συχνά;) δικαιολογεί τα μέσα, οπότε εδώ βρίσκουμε κάποιο σχετικισμό.
4. Ο Γουίντερς υπερασπίζεται μια απολυταρχική θεώρηση την οποία, όπως ανέφερα στην αρχή, ονομάζει ‘μοραλιστική’. Πιστεύει πως το έργο της ποίησης (και λογοτεχνίας ευρύτερα) έχει αξία στον βαθμό που πετυχαίνει τη σύλληψη και μετάδοση κάποιας αντικειμενικής αλήθειας.
Επειδή αυτή η θεώρηση χρειάζεται κάποια ανάπτυξη, θα επανέλθω.
