1. Μπορεί να προφέρεται Λόιτερμπαχ ή Λάουτερμπαχ – δεν ξέρω. Εδώ θα την αναφέρω απλά ΑΛ. Είναι γνωστή Αμερικανίδα ποιήτρια, γεννημένη το 1942 με πολλές δημοσιεύσεις ποιημάτων μα και πεζών, δοκιμίων, κριτικών, βιβλίων.
Δεν θα ασχοληθώ με τα ποιήματά της διότι, όπως έχω ξαναγράψει, σπάνια μεταφράζονται ικανοποιητικά σε άλλη γλώσσα. Αλλά δίνω ένα δείγμα από μια από τις τελευταίες συλλογές της το οποίο εκφράζει και τον ‘πειραματισμό’ της :
‘A continue or entry’, No 5 (από Conjunctions 2009):
Intentional rupture of the flow,/ blurry, as in a Vermeer. You, who may/
not have seen such reproductions of the same,/
missed the optical illusion which, as it happens, is rhetoric at its best.
‘Η θεληματική ρήξη της ροής, θολή όπως σ’ ένα Βερμέρ. Εσείς που ίσως/
δεν έχετε δει τέτοιες ρεπροντιξιόν του ίδιου,/ χάσατε την ψευδαπάτη που τυχαίνει να είναι η ρητορεία στα καλύτερά της.’
Εδώ προσέχει κανείς το κόψιμο στη φράση may/ not και την αμφισημία στο ιδίωμα as it happens ‘επίσης/ παρεμπιπτόντως, καθώς γίνεται/ξετυλίγεται/ συμβαίνει’.
2. Τι είναι ποίηση; ‘Ποίηση’ εξήγησε η ΑΛ (Conversations with the American Avant-Garde), είναι το πώς η γλώσσα λειτουργεί όσο είναι για κάποιο δεδομένο θέμα. Οι σημασίες που αναδύονται σε ένα ποίημα συχνά βρίσκονται ακριβώς στις διασταυρώσεις ανάμεσα σε αυτά τα στοιχεία. (Η πρώτη πρόταση έχει κάποιο νόημα και μάλιστα πρακτικό και πιστευτό. Η δεύτερη έχει θολούρα – όπως στο ποίημά της άνωθεν.)
Επαινεί και αναλύει ποίηση που είναι experimental ‘πειραματική’ την οποία όπως λέει, γράφει και ή ίδια. (Τέτοια ποίηση ανήκει στο Μεταμοντέρνο ρεύμα.)
Η λέξη experiment ‘πείραμα’ εξηγεί, συγγενεύει φυσικά με την experience ‘εμπειρία, πείρα’ από το Λατινικό experiri ‘δοκιμάζω, προσπαθώ’, αλλά και με την periculum ‘προσπάθεια, κίνδυνος’ και την expert ‘ειδικός, που έχει πείρα’.
Στον ποιητικό κύκλο, λέει, το να ‘πειραματίζεσαι’ συχνά θεωρείται πως δείχνει αποστροφή προς μορφή (φόρμα) μάλλον παρά προς συμμόρφωση/ προσαρμογή.
3. Εμπειρία και πειραματισμός, συνεχίζει, εκφράζεται πολύ απλά με την ιδέα ότι ο καλύτερος τρόπος να κατανοήσεις κάτι είναι να το κάνεις.
Η διατύπωση αυτή σαφώς είναι ορθότατη: μόνο με την εμπειρία κατανοείς πρακτικά και βαθιά κάτι (δράση, κατάσταση, ουσία).
Η ιδέα ετούτη πάλι γίνεται βάση για μια ηθική θεώρηση με την οποία η προσωπική εμπλοκή εκτείνεται προς τα έξω και γύρω στην κοινωνική και δημόσια σφαίρα, καθώς τροφοδοτείται από πρακτική περιέργεια. Κι έτσι το άλλο, το ξένο, η διαφορετικότητα, δηλαδή το άγνωστο, εγείρει όχι φόβο μα περιέργεια, και προβληματικές καταστάσεις προκαλούν την επιθυμία να βρεθεί λύση. Σε αυτό το κλίμα παιδείας και μάθησης, τα πολιτισμικά προϊόντα, ιδίως έργα τέχνης, θεωρούνται αναγκαία και ουσιαστικά. Εδώ η αισθητική εμπειρία συνδέεται με ένα λεξιλόγιο κοινωνικής λογοδοσίας, ανταπόκρισης και αλλαγής.
Τέτοια συμπεραίνει η ΑΛ, είναι το πνεύμα και ο χώρος του πειραματισμού. Εδώ βέβαια εγείρεται μια αίσθηση ανασφάλειας, καθώς διανύεις την απόσταση ανάμεσα στην υποσχόμενη πρόθεση και το γεγονός της εκπλήρωσης.
4. Εδώ υπάρχει το ρίσκο, ο κίνδυνος της αποτυχίας, διότι το πείραμα με το έργο τέχνης, με το ποίημα πιο συγκεκριμένα, μπορεί να αποτύχει.
Και δυστυχώς στην εποχή μας, η ΑΛ θα πρέπει να νιώθει πως παντού σχεδόν, η απόσταση ανάμεσα στην πρόθεση και το γεγονός δεν γεφυρώνεται ικανοποιητικά.
Η ίδια δεν ομολογεί κάτι τέτοιο μα δεν μπορεί να μην το αντιλαμβάνεται αμυδρά έστω. Διότι λίγο αργότερα λέει: Για να αποφύγουν άγονο (arid) πειραματισμό οι καλλιτέχνες θα πρέπει να αντλούν τις ιδέες τους από ποικίλες πηγές, όχι από μια μόνο μορφή τέχνης και την παράδοσή της.
Λέει και άλλα ενδιαφέροντα πράγματα η ΑΛ, τα οποία θα εξετάσω στο επόμενο φύλλο μου. Τώρα όμως θα σταθώ σε ένα λάθος το οποίο μοιράζεται με πάρα πολύ κόσμο σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας, όχι μόνο στον καλλιτεχνικό τομέα.
5. Σίγουρα ο ποιητής (ή ο ζωγράφος, μουσικός κλπ) πρέπει να εκτείνεται προς τα έξω και γύρω στην κοινωνική και δημόσια σφαίρα’ (παρ. 3) και σίγουρα πρέπει να αντλεί ιδέες από ποικίλες τέχνες και παραδόσεις και μορφές στην ίδια τέχνη και παράδοση.
Και σίγουρα πολλοί το έχουν κάνει σε βαθμό υπερβολής (πχ. Milton, Browing, Eliot, Καβάφης, Σεφέρης, Ελύτης).
Όμως η στροφή αυτή προς την εξωτερική ποικιλία και την κοινωνία δεν επιφέρει πάντα μεγάλη ή έστω καλή ποίηση. Λίγα μόνο αποσπάσματα και λιγότερα ποιήματα του Milton, του Browing και του Eliot διαβάζονται ξανά και ξανά ως ωραία, αισθηματικά θρεπτική ποίηση. Το ίδιο ισχύει και για τους δικούς μας.
Αυτό που επίσης χρειάζεται είναι η στροφή προς τα μέσα, μα πολύ βαθύτερα, προς την ενότητα, και μια εμβάθυνση κι εκλέπτυνση οποιασδήποτε πηγής, οποιασδήποτε ιδέας, οποιασδήποτε μορφής μας έλκύσει.
Χρειάζεται η εμβάθυνση και εκλέπτυνση της ίδιας της εμπειρίας και κατανόησής μας.
