Πάσχος Μανδραβέλης
Μια παλιά γελοιογραφία έδειχνε έναν μαχαιρωμένο στον δρόμο και έναν παριστάμενο να ψιθυρίζει στο αυτί του θύματος: «Ναι, αλλά κατά βάθος είχε καλό σκοπό…». Κάπως έτσι εκτυλίσσεται η φιλολογία περί διαχωρισμού των εγκλημάτων του ναζισμού και του κομμουνισμού. Και ναι μεν θα μπορούσαμε να διαχωρίσουμε και πιθανώς να ιεραρχήσουμε τις προθέσεις, αλλά οι Πολωνοί, που έζησαν και τις δύο κατοχές, είναι πολύ θολωμένοι από τη μνήμη του αίματος για να το κάνουν. Για τις μάνες των 22.000 στρατιωτικών, διανοουμένων, δημοσιογράφων κ.λπ. που εκτέλεσαν οι μυστικές υπηρεσίες του Στάλιν στο Κατίν, έχει ελάχιστη διαφορά αν οι άνθρωποί τους δολοφονήθηκαν στο πλαίσιο της κοινωνικής ισότητας ή της φυλετικής ανωτερότητας. Αυτά είναι προβληματισμοί των Παρισίων της δεκαετίας του ’60, που παραμένουν σήμερα ζωντανοί μόνο στα Εξάρχεια.
Σε θεωρητικό επίπεδο, ο ναζιστικός ολοκληρωτισμός είναι διαφορετικός από τον κομμουνιστικό. Σε άλλες κοινωνικές συνθήκες δημιουργήθηκαν και άλλες θεωρίες τούς ενέπνευσαν. Αυτά όμως αποτελούν πτυχές της Ιστορίας που αφορούν τους μελετητές της, όπως πτυχή της Ιστορίας είναι η συνεργασία των ναζί με τους κομμουνιστές της ΕΣΣΔ, πολύ πριν το σύμφωνο Μολότοφ – Ρίμπεντροπ. Οσον αφορά την πολιτική –που πρέπει να είναι και εκπαιδευτική διαδικασία–, αυτό που μετράει είναι τα μέσα για την επίτευξη του σκοπού και όχι οι διακηρύξεις προθέσεων.
Οι δημοκρατίες εξ ορισμού δεν εξετάζουν τα φρονήματα, δεν κάνουν ελέγχους προθέσεων· άπαντες λένε ότι έχουν καλό σκοπό. Θέτουν, όμως, το πλαίσιο για την επίτευξή τους. Ολοι, για παράδειγμα, είναι ελεύθεροι να διακηρύσσουν τα πιστεύω τους, αλλά σε κανέναν δεν επιτρέπεται να δέρνει ή να σκοτώνει για να τους πετύχει. Αυτή είναι η θεμελιώδης παραδοχή του πολιτεύματος που ακόμη δεν έχουμε κατανοήσει στην Ελλάδα, γι’ αυτό ξεχωρίζουν κάποιοι δολοφόνοι από τους άλλους ως έχοντες «ένα ιδεώδες υπέρ του ανθρώπου».
Ο διαχωρισμός των θυτών, αναλόγως των προθέσεων που λένε ότι έχουν, δεν είναι απλώς ανόητος, είναι και επικίνδυνος. Μπορεί στο μέλλον να υπάρξει κάποια ιδεολογική κατασκευή που θα συναρπάσει τους πολίτες και να ξαναζήσουμε τη φρίκη, αφού έχουν διαβρωθεί επαρκώς τα θεμέλια της Δημοκρατίας. Κι αυτή η κατασκευή μπορεί να μην έχει στο επίκεντρο την ισότητα, αλλά τη φυλετική ανωτερότητα, μπορεί να μην φέρνει στο «ιδεώδες του ανθρώπου», αλλά του «λευκού ανθρώπου»· έτσι κι αλλιώς, από «ιδεώδη» να φάνε κι οι κότες.
Οσο για τις διακηρυγμένες προθέσεις, καλό είναι να ελέγχονται. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τους πρώτους που ξεπάστρεψε ο σ. Στάλιν ήταν οι πρωταγωνιστές του μπολσεβίκικου πραξικοπήματος τον Οκτώβριο του 1917. Τους πρωταγωνιστές της Ρωσικής Επανάστασης, που έγινε τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους, είχε προλάβει να τους ξεπαστρέψει ο σ. Λένιν.
Πηγή: Καθημερινή
