του Ιωσήφ Κόβρα και του Νεόφυτου Λοϊζίδη
Ολα τα δεδομένα των τελευταίων ετών δείχνουν ότι η ελληνική κοινή γνώμη προτιμά κυβερνήσεις συνεργασιών και ευρύτερες συναινέσεις για τη διαχείριση της κρίσης. Εντούτοις, κάτι τέτοιο όχι μόνο δεν έχει καταστεί εφικτό, αλλά η πόλωση όλο και εντείνεται. Αυτό είναι ένα ακόμη «ελληνικό παράδοξο». Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες που αντιμετώπισαν παρόμοιες προκλήσεις στη διαχείριση της οικονομικής κρίσης από το 2010, όπως στην Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία, δεν υπήρξε ούτε μία μη προγραμματισμένη αλλαγή κυβέρνησης ή πρόωρες εκλογές. Την ίδια περίοδο η Ελλάδα είχε πέντε διαφορετικούς πρωθυπουργούς, την άνοδο των ριζοσπαστικών δυνάμεων στη Βουλή, καθώς και δημοσιονομικό εκτροχιασμό ως αποτέλεσμα των τριών εκλογικών αναμετρήσεων. Ολα τα παραπάνω αποτελούν σαφείς ενδείξεις κυβερνητικής αστάθειας. Οι ρίζες της θα πρέπει μάλλον να αναζητηθούν στο πολιτικό σύστημα της χώρας, το οποίο πριμοδοτεί την πόλωση, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης.
Ας πάρουμε δύο αλληλένδετα παραδείγματα: τα κύματα «αποστασιών»-αποσκιρτήσεων βουλευτών και το μπόνους των 50 εδρών. Ενα από τα κύρια χαρακτηριστικά του πολιτικού συστήματος σε όλη την περίοδο της κρίσης ήταν τα κύματα αποστασιών βουλευτών, οι οποίοι σε κρίσιμες ψηφοφορίες προτίμησαν να ανεξαρτητοποιηθούν ή να αλλάξουν πολιτικό στρατόπεδο από το να ψηφίσουν οδυνηρά μέτρα. Μόνο κατά την πρώτη τριετία (2010-2012) μετρήσαμε 75 αποστασίες στο ελληνικό Κοινοβούλιο, σε αντίθεση με 8 στην Ιρλανδία και καμία σε Ισπανία και Πορτογαλία, παρά την ύπαρξη εξίσου επώδυνων μέτρων προς ψήφιση σε όλες τις χώρες. Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτή η ιδιαιτερότητα;
Αρχικά, οι δημοφιλείς τοπικοί βουλευτές γνωρίζουν ότι η επανεκλογή τους εξαρτάται κυρίως από την ικανότητά τους να ικανοποιούν πελατειακές ανάγκες. Στην προοπτική στήριξης οδυνηρών μέτρων, που ψαλιδίζουν τις πιθανότητες επανεκλογής τους, συχνά προτιμούν την αποσκίρτηση. Αλλωστε, τα κόμματα της αξιωματικής αντιπολίτευσης κάνοντας «δυνατές μεταγραφές» τοπικών πολιτευτών, όχι μόνο αυξάνουν την πιθανότητα να πάρουν τη σχετική πλειοψηφία –και κατά συνέπεια και τις 50 έδρες– αλλά ταυτόχρονα μπορούν να εγγυηθούν στους αποστάτες καλύτερες προοπτικές επανεκλογής, ακριβώς λόγω του εκλογικού μπόνους. Δεν είναι τυχαίο ότι στις κρίσιμες εκλογές του Μαΐου του 2012 οι δύο πιο δημοφιλείς σε σταυρούς βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ στη Β’ Αθηνών, η κ. Σακοράφα και ο κ. Κουρουμπλής, αποσκίρτησαν από το ΠΑΣΟΚ και τράβηξαν μαζί τους πάνω από 125.000 ψήφους.
Ο φαύλος κύκλος της αστάθειας θα συνεχιστεί όσο συντηρείται ένα σύστημα το οποίο υπονομεύει συνασπισμούς και κυβερνήσεις συνεργασίας με ουσιαστική λαϊκή πλειοψηφία. Εδώ και δεκαετίες ο κορυφαίος ακαδημαϊκός Arend Lijphart και οι συνεργάτες του –μεταξύ των οποίων και ο καθηγητής Νικηφόρος Διαμαντούρος– χαρακτήρισαν το ελληνικό εκλογικό σύστημα ως «εκκεντρικό». Ενώ καμιά ευρωπαϊκή δημοκρατία δεν πριμοδοτεί το πρώτο κόμμα με μπόνους εδρών, παραδόξως όλες έχουν επιδείξει περισσότερη σταθερότητα από την Ελλάδα. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες αναδυόμενα πολιτικά κόμματα αποκτούν πρώτα αναγκαίες εμπειρίες διακυβέρνησης είτε σε δικομματικές είτε ακόμη και σε πολυκομματικές συμμαχίες, όπως στη Φινλανδία, στην Ελβετία και στην Ολλανδία.
Το ελληνικό μπόνους όχι μόνο δεν ενίσχυσε την πολιτική σταθερότητα, αλλά αντίθετα οδήγησε σε κυβερνήσεις με μηδενική εμπειρία, έλλειμμα αντιπροσώπευσης και αναντιστοιχία προεκλογικών δεσμεύσεων και κυβερνητικών πράξεων. Ολα τα παραπάνω έχουν τεράστιο κόστος τόσο στα δημοσιονομικά δεδομένα όσο και στην καταβαράθρωση της εμπιστοσύνης του κόσμου στους πολιτικούς θεσμούς.
Η αρχή στην Ελλάδα πρέπει να γίνει με εκλογές απλής αναλογικής που θα οδηγήσουν τα κόμματα σε μια λογική αναζήτησης συμμάχων και σταθερών συνεργασιών. Σε ένα σύστημα απλής αναλογικής τα κόμματα τα οποία επενδύουν στην πόλωση κινδυνεύουν να μείνουν εκτός κυβερνητικών συμμαχιών, έστω και αν αποκτούν πρόσκαιρα εκλογικά οφέλη. Σε αντίθεση με το σύστημα του μπόνους, η απλή αναλογική ενισχύει τη μακροπρόθεσμη συνεννόηση και τη σταθερότητα. Οι συνθήκες για θεσμική αλλαγή είναι ώριμες, καθώς παραδοσιακά η Αριστερά έχει ταχθεί υπέρ αυτής της προοπτικής, ενώ τα μικρότερα κόμματα του κέντρου, που αποτελούν πιθανούς κυβερνητικούς εταίρους, όπως το Ποτάμι και το ΠΑΣΟΚ, έχουν ταχθεί ανοιχτά υπέρ. Τα άμεσα αποτελέσματα μιας κυβέρνησης με ισχυρή λαϊκή στήριξη θα είναι η απομείωση του χρέους σε μιαν αξιόπιστη διαπραγμάτευση σε ορίζοντα δεκαετίας, η στελέχωση των υπουργείων με τους πιο έμπειρους και ικανούς, όπως επίσης και η αποτελεσματική εφαρμογή των συμφωνημένων μεταρρυθμίσεων.
* Ο κ. Κόβρας είναι ερευνητικός εταίρος στο Πανεπιστήμιο Queen’s του Μπέλφαστ.
**Ο κ. Λοϊζίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κεντ.
Πηγή: Καθημερινή
