1. Κάπου κάποτε σε ένα δουκάτο στον 13ο αιώνα του μακρινού Μεσαίωνα τρεις άντρες πιάστηκαν να κλέβουν ένα πρωινό και σύμφωνα με τους αυστηρούς νόμους καταδικάστηκαν σε θάνατο. Ο Δούκας ήταν και πονόψυχος και οξυδερκής και διαβασμένος και αφού άκουσε για τις περιπτώσεις τους αποφάσισε να τους εξετάσει και ο ίδιος λέγοντας πως όποιος από τους τρεις έδινε τον πιο πειστικό λόγο να του χαριστεί η ζωή, θα αφηνόταν ελεύθερος. Οι άλλοι δυο θα εκτελούνταν όπως είχε ορίσει ο δικαστής. Έτσι τους δόθηκαν λίγα λεπτά να παρουσιάσουν την υπεράσπισή τους που θα έπρεπε να είναι σύντομη, διότι ο Δούκας είχε και άλλες υποθέσεις να εξετάσει.
2. Ο πρώτος υποκλίθηκε βαθιά και είπε: «Κύριε μου, κύριε μου, σπλαχνισθείτε με! Δεν είμαι ακόμα έτοιμος να πεθάνω. Ως άρχοντας του τόπου, ξέρω πως έχετε μεγάλη, φιλεύσπλαχνη καρδιά. Ζητώ ταπεινά έλεος!»
Ο δεύτερος πλησίασε και είπε: «Άρχοντά μου, ο λόγος που βρίσκομαι εδώ είναι γιατί προσπάθησα, φτωχός που είμαι, να κλέψω λίγο φάρμακο για τη γυναίκα μου που είναι κατάκοιτη: αρρώστησε όταν σας σέρβιρε τσάι στη χειμερινή εορτή σας. Αν μου δώσετε χάρη θα σώσετε δυο ζωές, Κύριε! Ορκίζομαι δε, να γίνουμε και οι δυο πιστοί σας υπηρέτες!»
Ο τρίτος πλησίασε και είπε τη δική του δικαιολογία: «Άρχοντά μου έχω τρεις μικρές όμορφες κόρες. Αν με σκοτώσετε θα μείνουν ορφανές δίχως πατέρα και όπως συχνά γίνεται θα διαφθαρούν εύκολα. Χαρίστε μου τη ζωή, Κύριε!»
3. Ο Δούκας δεν άργησε να πάρει απόφαση.
Κοίταξε τον πρώτο και τον τρίτο και είπε: «Πάρτε τους για εκτέλεση.»
Μετά είπε στον δεύτερο: «Εσύ μπορείς να φύγεις ελεύθερος. Δεν σε θέλω για υπηρέτη ούτε τη γυναίκα σου, γιατί έχω πολλούς ήδη. Μα πριν φύγεις πες μου αν όλα όσα είπες αληθεύουν. Θα ήθελα να ξέρω.»
Ο άντρας κοίταξε τον Δούκα κατάματα και απάντησε: «Όποιος λέει την αλήθεια, άρχοντά μου, δεν λέει ψέματα.» Κι έφυγε ψύχραιμα.
Οι αυλικοί έμειναν απορημένοι. Δεν μπορούσαν να καταλάβουν πώς ο Δούκας έφτασε στο συμπέρασμά του, παρότι γνώριζαν τις ικανότητές του.
Αν δεν γνωρίζεις τον Αριστοτέλη καλά ή δεν έχεις την οξυδέρκεια του Δούκα, κι εσύ αγαπητέ μου αναγνώστη (αναγνώστρια), θα απορείς.
4. Ο Δούκας τους εξήγησε:
«Ο πρώτος απευθύνθηκε στη μεγαλοψυχία μου χρησιμοποιώντας ήθος μονάχα: δηλαδή κολάκεψε τρόπον τινά το πρόσωπό μου, επισημαίνοντας την ευσπλαχνία μου.
Ο τρίτος χρησιμοποίησε και ήθος και πάθος. Και αυτός απευθύνθηκε στην ευσπλαχνία μου μα χρησιμοποίησε και συναίσθημα καθώς αναφέρθηκε στις τρεις κόρες του και την ορφάνια τους.
Ο δεύτερος χρησιμοποίησε ήθος, πάθος και λόγο, δηλαδή λογική. Μόνος αυτός εξήγησε γιατί έκανε αυτό που έκανε και κατά πανούργο τρόπο υπαινίχθηκε πως ήμουν κι εγώ ο ίδιος εν μέρει υπεύθυνος για τη γυναίκα του. Αυτά είναι τα τρία πειστικά μέσα του Αριστοτέλη.
