Συχνά άνθρωποι σε διαφορετικούς τομείς της ζωής που όμως εκφράζουν έντονη δημιουργικότητα, ζωγράφοι, λογοτέχνες, μουσικοσυνθέτες, μα και επιστήμονες, βρίσκουν έμπνευση σε καταστάσεις ησυχίας ή και νύστας, όταν το μυαλό που βουίζει όλη την ώρα στον ξύπνιο χαλαρώνει και γαληνεύει.
Το 1950 ο William Beveridge έγραψε το The Art of Scientific Investigation. Σε αυτό παρέθεσε πολλά παραδείγματα, όπου επιστήμονες είχαν έμπνευση κι έλυσαν προβλήματα ή ανέπτυξαν ολοκληρωτικά θεωρίες που τους απασχολούσαν, ενώ βυθίζονταν σε υπνηλία δίπλα στο αναμμένο τζάκι τους.
Ο Βρετανός ποιητής Coleridge έγραψε το Kublai Khan υπό τη χαλαρωτική επήρεια μιας ναρκωτικής ουσίας. Ο E.M.Foster (Πέρασμα στην Ινδία) βυθιζόταν σε απογευματινό ύπνο κάτω από ένα δέντρο, όταν ‘είδε’ μια ιστορία ολόκληρη, σαν να τον περίμενε, και αμέσως σηκώθηκε, πήγε στη βιβλιοθήκη του και την έγραψε!
Πολλοί κοινότατοι άνθρωποι δίχως σχέση με τις Τέχνες ή επιστημονική εργασία βρίσκουν λύση σε προβληματικές καταστάσεις είτε καθώς πάνε να βυθιστούν σε ύπνο είτε καθώς αφυπνίζονται αργόρρυθμα το πρωί. Κάποτε αυτό γίνεται και καθώς κάνουν ντους ή μπάνιο.
Οι ψυχολόγοι εξηγούν τέτοια φαινόμενα έμπνευσης ως μηνύματα από το “ασυνείδητο” ή “υποσυνείδητο” που θεωρείται να είναι το μεγάλο ρεζερβουάρ ενέργειας και γνώσης σε αντίθεση με το “συνειδητό” μυαλό μας που λειτουργεί όλη την ώρα στον ξύπνιο μας. Το παρομοιάζουν με παγόβουνο στον ωκεανό όπου η κορυφή που φαίνεται πάνω από την επιφάνεια είναι το γνωστό μας μυαλό και το μεγάλο σώμα κάτω από την επιφάνεια που δεν φαίνεται είναι το “α-/υπο-συνείδητο”.
Μα τόσο οι όροι “α-/υπο-συνείδητο” όσο και η παρομοίωση με το παγόβουνο μπορεί να παραπλανήσουν. Ναι, η αφυπνισμένη μας κατάσταση συνειδησίας είναι γεμάτη αυτοματισμούς, ανεξέλεγκτες ενέργειες (ροή σκέψεων, αλλαγή συναισθημάτων), μηχανικές αντιδράσεις, συνήθειες και παρόμοια. Γι’ αυτό πιο ορθά ονομάζεται και ‘ονειρική αφύπνιση’.
Όμως έχουμε συνειδησία ή επίγνωση όλη την ώρα, ακόμα και στον ύπνο με όνειρα ή τον βαθύ ύπνο όπου δεν υπάρχουν εμπειρίες και ο οργανισμός ολόκληρος αναπαύεται και φορτίζεται με ενέργεια. Θα έπρεπε, λοιπόν, να εικονίζουμε την κατάσταση με ένα λεπτό, ανώτερο φως από έναν αόρατο ήλιο στο νοητικό/πνευματικό μας επίπεδο το οποίο όμως ανακόπτεται από μια μόνιμη συννεφιά (πάλι στον νου μας), αλλά κατά καιρούς, ανάλογα με τις εξωτερικές κι εσωτερικές συνθήκες, επιτρέπει να περάσει μια λάμψη, μια αχτίδα φωτός μέσα από ένα άνοιγμα. Η ενέργεια έρχεται από κάτι ανώτερο, λεπτότερο, φωτεινότερο.
Κι έρχεται όταν εκείνο το ανώτερο και φωτεινότερο θέλει. Όπως το λέει ο Ιησούς στο Κατά Ιωάννη, κεφ. 3.8, «Το πνεύμα όπου θέλει πνει (= πνέει) και την φωνήν αυτού ακούεις αλλά ουκ οίδας (= δεν γνωρίζεις) πόθεν έρχεται…»
Η όλη διαδικασία και το δομικό πλαίσιο ήταν γνωστά στη Βεδική Παράδοση που περιγράφει 5 επίπεδα: υλικό σώμα, ζωτική δύναμη (prāṇa), κοινή διάνοια, ανώτερη νόηση (buddhi, citta) και μακαριότητα (ānanda) όπου εδράζει και ο αληθινός Εαυτός ο οποίος δίνει ζωή, ενέργεια και γνώση, στο σύνολο. Και οι αναλαμπές ή εκλάμψεις έμπνευσης που εκπέμπονται από τη δύναμη του Εαυτού και οδηγούν σε αποκάλυψη, επινόηση και δημιουργικότητα, λέγονται pratibhā.
