Στη Βεδική Παράδοση, στην φιλοσοφία Vedānta, ο άνθρωπος έχει 3 σώματα. Ο ίδιος ο άνθρωπος στον Εαυτό του είναι (ως 4ο συμπαντικό, αμετάβλητο σώμα) ο ātman (ή puruṣa), αγέννητος και αθάνατος, ίδιος σε όλους τους ανθρώπους και ίδιος με το brahman, Πνεύμα Απόλυτο, Εαυτό του σύμπαντος.
Στη Δύση, στη ψυχολογία και φιλοσοφία της, αυτές όλες οι έννοιες είναι ανύπαρκτες. Γι’ αυτό οι άνθρωποι στη Δύση έχουν μεγάλη δυσκολία να κατανοήσουν αυτά τα πράγματα και τον Εαυτό τους.
Το υλικό, οργανικό (ή παχυλό) σώμα μας είναι γνωστό και το εμπειρόμαστε όλη την ώρα εφόσον είναι σ’ επαφή με άλλα υλικά πράγματα ή νιώθει κάποια δυσχέρεια ή ένταση.
Υπάρχει όμως και το λεπτό σώμα του νου με το οποίο εμπειρόμαστε το χοντρό σάρκινο σώμα, τις επαφές και λειτουργίες ή δυσλειτουργίες. Στη Σανσκριτική λέγεται sūkṣma ή linga-śarīra ‘σώμα λεπτό’ ή ‘χαρακτηριστικό (του φύλου)’. Υπάρχει και το πνευματικό ή αιτιακό σώμα της Φύσης kāraṇa-śarīra με τις πανανθρώπινες ιδιότητες του Εαυτού. Μα σ’ αυτό το άρθρο θ’ ασχοληθώ μόνο με το δεύτερο, το νοητικό σώμα που λέγεται κι ‘εσώτερο όργανο’ antaḥkaraṇa.
Αυτήν τη στιγμή διαβάζετε αυτήν την πρόταση στην οθόνη μπροστά σας. Διαβάζει το μυαλό manas το κατώτερο όργανο, η χαμηλότερη συχνότητα του νου μας. Μ’ αυτό μιλάμε, εικονίζουμε, σχεδιάζουμε, υπολογίζουμε, διατυπώνουμε ανάγκες κι επιθυμίες και παρόμοια. Είναι το κοινό μυαλό, η κατώτερη διάνοια που λύνει σταυρόλεξα και σουντόκου και παίζει πολλά και διάφορα παιχνίδια ή ονειροπολεί, κάποτε θυμώνει, άλλοτε θλίβεται κ.λπ. Είναι αεικίνητο και θορυβώδες.
Αυτό αφού δεχτεί τις εντυπώσεις από τη ζώνη όρασης στον εγκέφαλο (που τροφοδοτείται από το οπτικό νεύρο που ξεκινά από το μάτι), τις μεταφέρει στην ανώτερη διάνοια buddhi που κατανοεί και γνωρίζει.
Αυτή με τη σειρά της τις καταχωρεί στη μνήμη.
Το μυαλό (χρησιμοποιώ τη λέξη ως όρο για να διαχωρίσω αυτήν την κατώτερη διάνοια από την ανώτερη) είναι ο συνδετικός νοηματικός κρίκος μεταξύ λεπτού σώματος και υλικού κόσμου, μέσω των αισθήσεων. Μεταφέρει εντυπώσεις προς τα πάνω και μηνύματα κι εντολές προς τα κάτω, στους σωματικούς μηχανισμούς.
Η buddhi είναι πολύ ταχύτερη και λεπτότερη στη λειτουργία της. Είναι η ευθυκρισία ή λογική διάκριση, αξιολόγηση και δημιουργική δύναμη. Δικές της είναι οι σιωπηλές εμπνεύσεις, ανακαλύψεις, επινοήσεις κι εκδηλώσεις αριστείας στις Τέχνες κι Επιστήμες. Λειτουργεί πάντα σιωπηλά παίρνοντας αποφάσεις η επιλέγοντας το καλύτερο και ωφελιμότερο, που όμως δεν εισακούεται πάντα από το μυαλό. Διότι συνήθως μπαίνει στη μέση ο εγωισμός.
Ο εγωισμός, στη Σανσκριτική λέγεται (σε αυτό το νοητικό πλαίσιο) και ahaṃkāra, είναι η συνηθισμένη ταυτότητα του ανθρώπου. Είναι αυτό που ο άνθρωπος (άντρας ή γυναίκα, παιδί ή γέρος) νομίζει πως είναι – όχι ο αληθινός Εαυτός. Ο αχανκάρας πολύ σπάνια λειτουργεί με τη λογική της μπούντχι. Έχει δικές του αρέσκειες και απέχθειες, προτιμήσεις και προκαταλήψεις, το μου-αρέσει δεν μου-αρέσει. Και αυτά επιβάλλει στο μυαλό, το μάνας.
Η δράση του αχανκάρα δημιουργεί μια δεύτερη φύση στην ουσία του τέταρτου οργάνου, που λέγεται citta (προφ. chitta) και είναι απλή συνειδησία ή επίγνωση. Τ’ άλλα όργανα αντλούν ενέργεια για τη λειτουργία τους από αυτό. Το τσίττα είναι η βάση της νόησης, αναγνώρισης και μνημοσύνης και η απλή φύση του ενσωματωμένου ανθρώπου. Αλλά η φυσική κατάσταση καλύπτεται υπό αυτήν τη δεύτερη φύση αρεσκειών και απεχθειών, συνηθειών, εγωιστικών διεκδικήσεων και προσωπικών επιθυμιών.
Θα επανέλθω.
