Όσοι επιδοθήκαμε σε μια πρακτική φιλοσοφία στην Οδό της Αυτογνωσίας, κάποια ώρα, κάποτε συχνά, αναρωτιόμαστε τι πρόοδο κάναμε. Είναι φυσικό. Μόνο που εδώ, σε αντίθεση με άλλες εκπαιδευτικές επιδιώξεις, δεν υπάρχουν τεστ κι εξετάσεις. Εμείς οι ίδιοι/ίδιες κάνουμε αυτοεξέταση όλη την ώρα.
Υπάρχει μια κλίμακα στον Εσωτερισμό και στη Βεδική Παράδοση (όπως και σε άλλες διδασκαλίες) με επτά ευδιάκριτα σκαλοπάτια (ή νότες, αν θέλουμε μουσική κλίμακα). Μα χρειάζεται πολλή εργασία προτού ο μαθητής φτάσει σε ένα επίπεδο όπου μπορεί να αξιολογήσει τη δική του πρόοδο και άλλων.
Στο μεταξύ, μπορεί να έχει υπόψη του ορισμένα στοιχεία.
1. Να μη νομίζει πως άλλαξε κάτι σοβαρό επειδή έπαψε π.χ. να οργίζεται με άλλους τόσο συχνά κι έντονα ή να φοβάται κάποιο φάντασμα στην ντουλάπα ή άλλους ανθρώπους και παρόμοια. Αυτά έχουν την παράξενη συνήθεια να επανέρχονται ακριβώς όταν νομίζεις πως πέρασαν ανεπιστρεπτί!
2. Δεν ψάχνει τόσο εντατικά σε διάφορες κατευθύνσεις και περιοχές που νομίζει πως οδηγούν σε πρόοδο γρηγορότερα. Συνεχίζει, φυσικά, να διαβάζει καλά βιβλία, μα είναι τώρα πολύ πιο εκλεκτικός και η περισσότερη λογοτεχνία δεν ενδιαφέρει καθόλου.
3. Δεν προσπαθεί να προσδιορίσει τον εαυτό του, τον τύπο του, τα ταλέντα ή τη φύση του. Το έκανε κάποτε, μα τώρα φτάνει.
4. Δεν ενδιαφέρεται πια να βρει σε ποιο στάδιο ή επίπεδο έχει φτάσει, τι έχει υλοποιήσει και τι όχι, τι έχει κατανοήσει κ.λπ. Παύει να νομίζει πως προοδεύει ή δεν προοδεύει ή πως είναι στάσιμος ή, ακόμα, παρά τις συνεχείς και σοβαρές προσπάθειές του, πως ολισθαίνει!
5. Δεν ψάχνει να έχει ανώτερες, πνευματικές εμπειρίες – κατανόηση, έμπνευση, φώτιση, ενότητα, σταθερότητα, δύναμη.
6. Δεν ψάχνει για μια θεώρηση, θέση, στάση, διάθεση, την οποία να υιοθετήσει μόνιμα για τη ζωή και τον κόσμο.
7. Είναι πιο υπομονετικός, πιο δεκτικός, μα δεν περηφανεύεται ή κομπάζει ούτε καν σιωπηλά στον εαυτό του.
8. Δεν παθιάζεται εύκολα με τίποτα. Αν το πάθος φούντωνε γοργά και συχνά, τώρα έχει ψυχραιμία σε κάθε περίσταση. Αν είχε ψυχρότητα ή σκληρότητα, τώρα είναι πιο ζεστός, πιο μαλακός, μα χωρίς να γίνεται συναισθηματικός.
9. Δεν προσκολλιέται σε πρόσωπα και πράγματα. Και δουλειά και οικογένεια και φίλους μπορεί να έχει και ορισμένες προτιμήσεις στις Τέχνες ή απέχθειες (όπως στην πολιτική), μα δεν προσκολλιέται και δεν διεκδικεί. Σε κάθε αναποδιά ή συμφορά βλέπει ένα καινούριο μάθημα. Καταλαβαίνει πως δεν φταίνε άλλοι για τα παθήματά του.
10. Ζει τη ζωή του σε φυσιολογικούς ρυθμούς. Κάνει τις πνευματικές πρακτικές του (διαλογισμό, προσευχή, υμνωδία κ.λπ.), μα δεν ψάχνεται για αποτελέσματα και ανώτερες συνειδησιακές καταστάσεις. Δεν προσποιείται πως είναι ανώτερος, πως καταλαβαίνει καλύτερα, πως είναι παντογνώστης. Δεν σαλπίζει τη γνώμη του για οτιδήποτε και μιλάει λίγο, όταν ρωτηθεί.
