1. Για τους αστούς, τους κατοίκους των μεγαλουπόλεων και δη της πρωτεύουσας (άντε και της “συμπρωτεύουσας”) οι επαρχιώτες, οι χωριάτες, αντιπροσωπεύουν συντηρητισμό, οπισθοδρόμηση, αμορφωσιά. Θεωρούν όμως εαυτούς λαμπαδηφόρους της διανόησης και διαφώτισης, της καινοτομίας και της προόδου. Σε κάποιο βαθμό αυτό είναι σωστό.
Μα επειδή οι χωριάτες ζουν πιο κοντά στην αμόλευτη φύση, στα χωράφια και τα δάση και ξέρουν από πρώτο χέρι πόσο η καλοζωία εξαρτάται από τον άνεμο και τη βροχή στον κατάλληλο καιρό και από τη δική τους ανταπόκριση σε αυτά τα φυσικά στοιχεία, δεν έχουν τις ψευδαισθήσεις μεγαλείων που τυφλώνουν τους γραμματισμένους κοσμοπολίτες. Είναι επιφυλακτικοί και καχύποπτοι, μα είναι και φιλόξενοι και αλληλέγγυοι και ξέρουν την εργατικότητα, την αφοσίωση, την ευγνωμοσύνη – αν και θα μπορούσαν εύκολα να τσακωθούν για δυο σπιθαμές εδάφους.
2. Στην άλλη άκρη της κοινωνικής κλίμακας είναι οι σοφοί, οι άνθρωποι της κατανόησης, που δεν αυτοπροβάλλονται, δεν διεκδικούν αξιώματα κι εξουσίες. Σαν τους χωρικούς, γνωρίζουν πως η Μεγάλη Φύση και οι νόμοι της κυβερνούν τη ζωή, τα στοιχεία, τις διαδικασίες και όλα τα φαινόμενά της. Γνωρίζουν όσα γνωρίζουν οι χωρικοί και ζουν εσωτερικά με τον ίδιο τρόπο – μόνο που δεν τσακώνονται ποτέ για τίποτα!
Δεν επιδιώκουν φήμη κι έτσι μόνο κατά τύχη θα γίνουν γνωστοί. Μα όλη την ώρα εργάζονται για τη βελτίωση και την πρόοδο των ανθρώπων, της κοινωνίας, του έθνους, γνωρίζοντας την ενότητα της ανθρώπινης φύσης που τους συνδέει όλους.
3. Ανάμεσα σε αυτά τα επίπεδα είναι όλοι οι άλλοι τύποι, διάφοροι επαγγελματίες, βιομήχανοι κι εργάτες, έμποροι και μεταπράτες, ναυτικοί και στρατιωτικοί, εκπαιδευτικοί και ιερείς, γιατροί και δικηγόροι, συγγραφείς, μουσικοί, καλλιτέχνες κάθε είδους και, βέβαια, οι πολιτικοί.
Κάνω αυτή την κατηγοριοποίηση για να καταλήξω σε ένα περιστατικό άξιο υπενθύμισης ή μνείας για όσους ξέρουν τέτοιου είδους περιστατικά.
Αυτό δείχνει την αρμονία στην οποία ζούσαν οι χωρικοί, Έλληνες και Τούρκοι, στην Ανατολία ή Μικρά Ασία. Δεν είναι ούτε ρομαντισμός ούτε φαντασίωση, διότι οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας που μεγάλωσαν σε κείνα τα μέρη θυμούνταν ζωντανά τις συνθήκες όταν ήρθαν πρόσφυγες μετά το 1922 και μας τα διηγήθηκαν.
4. Δεν είναι όλοι οι Τούρκοι άρπαγες και αιμοβόροι σαν τον Ερντογάν, όπως δεν όλοι οι Έλληνες καλοσυνάτοι και γενναιόδωροι.
Παίρνω την ιστορία από τη σελίδα 48 της δημοσίευσης του Οκτάβιου Μερλιέ (Octave Merlier, 1897-1976): Ο Τελευταίος Ελληνισμός της Μικράς Ασίας: Έκθεση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (1930-1973). (Και αγγλιστί The Last Greeks οf Asia Minor: A Report of the Work for the Centre οf Asia Minor Studies 1930-73).
Ο Μερλιέ ήταν Γάλλος φιλέλληνας που παντρεύτηκε τη Μέλπω Λογοθέτη, η οποία, μεταξύ άλλων, είχε μεγάλη συλλογή παραδοσιακών λαϊκών τραγουδιών. Μαζί ίδρυσαν το 1930 το Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο που μετεξελίχθηκε στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και μαζί με άλλες δραστηριότητες δημοσίευσε πολλές μελέτες. Ακολουθεί το αφήγημα:
“Ο Χρήστος Τουργούτης διηγόταν πως μετά τον θάνατο του πεθερού του, Έλληνα από την Αρτάκη, που πέθανε πρόσφυγας στη Μακεδονία, έλαβε από την Τουρκία ένα γράμμα που έλεγε: ‘Μάθαμε τον θάνατο του πεθερού σου. Ήταν τίμιος άνθρωπος και εργάστηκε σαν πιστός υπάλληλος στο χωριό μας. Χρόνια πολλά πάσχισε να φέρει εδώ το νερό από το γειτονικό βουνό. Τον είχαμε τότε γραμματέα της κοινότητας. Όταν υποχρεώθηκε να φύγει το 1922, τίποτα δεν είχε πραγματοποιηθεί. Εμείς τώρα κατορθώσαμε να φέρουμε το νερό. Σου στέλνομε με το γράμμα ένα μπουκάλι απ’ το νερό για να το χύσεις απάνω στον τάφο σα μαρτυρία της αγάπης και της ευγνωμοσύνης που κρατάμε στη μνήμη του.”
Να η ευγένεια της ανθρώπινης ψυχής Έλληνα και Τούρκου. Σε αυτό ας στραφεί η εκπαίδευση και όλα τα άλλα, ειρήνη, αρμονική συνύπαρξη και συνεργασία, θα ακολουθήσουν αυτόματα.
