Ακούμε ή διαβάζουμε κάτι. Πώς κρίνουμε την αλήθεια του; Πώς αξιολογούμε και διακρίνουμε; Υπάρχουν χρήσιμα κριτήρια;
Ένα πρώτο κριτήριο είναι η πηγή. Από πού προέρχεται; Ποιος το είπε ή το έγραψε; Είναι πάντα αξιόπιστο αυτό το πρόσωπο;
Όχι! Μπορεί το πρόσωπο να έχει δώσει αληθινή πληροφόρηση 99 φορές, τεκμηριωμένη και επαληθευμένη. Μα η 100ή μπορεί να είναι λάθος!
Οπότε, ναι, χρήσιμο είναι να γνωρίζουμε την πηγή μας αξιόπιστη, μα πρέπει να επαληθεύουμε και να χρησιμοποιούμε και άλλα κριτήρια. Πολλά θέματα κρίνονται με αντικειμενικότητα σε επιστημονικά εργαστήρια ή με συναφείς μεθόδους όπως όταν χρησιμοποιούμε ένα θερμόμετρο για να μετρήσουμε τη θερμοκρασία. Μα δεν είναι όλα τα ζητήματα τέτοια.
Στη Βεδική Παράδοση (σίγουρα και σε άλλες παραδόσεις) ο παλαιός σοφός Vasiṣṭha παρέχει την εξής συμβουλή:
Yuktiyuktam upādeyam vacanaṃ balakād api; anyaṃ tṛṇam iva tyājyaṃ apyuktaṃ padmajanmanā: “Κάθε δήλωση που είναι λογική κι έχει πρακτική χρησιμότητα πρέπει να γίνεται αποδεκτή ακόμα και αν προέρχεται από παιδάκι. Οτιδήποτε άλλο θα πρέπει να απορρίπτεται σαν άχυρο, ακόμα και αν προέρχεται από τον Δημιουργό Μπραχμά, γεννημένο από νούφαρο.”
Η λογική πρέπει να έχει ως βασική αφετηρία μία αδιαμφισβήτητη αρχή με αντιστοιχία στη γνωστή μας πραγματικότητα (ή τουλάχιστον μία σοβαρή πιθανότητα). Σε ένα παραμύθι δεχόμαστε την είσοδο μαγείας και θαύματος: τέτοιες είναι οι συμβατικές συνθήκες σε ένα παραμύθι. Σε ένα κείμενο επιστημονικής φαντασίας δεχόμαστε υποθετικά όντα, πράγματα ή περιστατικά που δεν αντιστοιχούν με την τρέχουσα πραγματικότητα των γνώσεων και της τεχνολογίας μας μα θα μπορούσαν να είναι πραγματικά στο απώτερο μέλλον. Αλλά στις συνθήκες γενικά της ζωής που βιώνουμε τα πράγματα πρέπει να είναι περίπου όπως τα ξέρουμε στην εμπειρία μας.
Παίρνω για παράδειγμα τις τελευταίες στιγμές του Χριστού πάνω στο σταυρό. Οι ευαγγελιστές Ματθαίος (27.39-50) και Μάρκος (15.22-37) τον παρουσιάζουν να βρίσκεται σε απελπισία και να κράζει “Θεέ μου γιατί με εγκατέλειψες;”. Οι άλλοι, ο Λουκάς (23.39-47) και ο Ιωάννης (19.25-30) τον παρουσιάζουν να διατηρεί την ψυχραιμία του και να συγχωρεί τους σταυρωτές και τον ληστή και να λέει στον μαθητή του να φροντίζει τη μητέρα του.
Ποια εκδοχή φαίνεται πιο αληθινή; Διότι δεν μπορούν τόσο αντίθετες περιγραφές να ισχύουν εξίσου.
Η απλή λογική είναι φανερή εδώ.
Μα υπάρχει και η απορία σχετικά με τους θεόπνευστους ευαγγελιστές. Πώς μπορεί δύο από αυτούς να κάνουν ένα τόσο σοβαρό λάθος στην περιγραφή αυτή; Διότι δεν μπορούν και οι δυο εκδοχές να είναι αληθινές. Οπότε, οι δυο από αυτούς δεν θα πρέπει να είναι θεόπνευστοι.
Κι εδώ η λογική δείχνει την κατεύθυνση!
