Εδώ αρχίζω να εξετάζω τη φιλοσοφία του Πρώτου Σάνκαρατσαρια. Και αρχίζω με τη βασική διαίρεση μεταξύ αντικειμένου και υποκειμένου και τον διαχωρισμό τους στην εμπειρία και λογική στόχαση.
Ξεκινώ με τον διαχωρισμό που γίνεται στη Bhagavat Gītā, κεφ. 13, μεταξύ kṣetra (= πεδίο, εξωτερικός αντικειμενικός κόσμος) και kṣetra-jña (= ο γνώστης, θεατής του πεδίου, που όμως παραμένει άγνωστος, αθέατος) – αντικείμενο και υποκείμενο αντίστοιχα. Δεν είναι μόνο το υλικό σώμα με τον περιβάλλοντα κόσμο το πεδίο. Είναι επίσης οι σκέψεις, διαθέσεις, φαντασίες, κι επιθυμίες, τα συναισθήματα, σχεδιάσματα, οράματα κλπ. του νου: αυτά όλα είναι πολύ λεπτότερα αντικείμενα από τα μέλη και όργανα του σώματος.
Ο Σάνκαρατσαρια σχολιάζει εκτενώς και τις 34 στροφές του κεφαλαίου. Υποδείχνει πως ο γνώστης/θεατής είναι ο αληθινός Εαυτός ενώ όλα τ’ άλλα στοιχεία του πεδίου, υλικά, σωματικά, νοητικά, βρίσκονται στη συνειδησία ή επίγνωσή του και, φυσικά, δεν είναι ο ίδιος – αφού εκείνος τα παρατηρεί χωρίς να παρατηρείται. Στο σχόλιο στη στροφή 26 χρησιμοποιεί ως ισότιμους όρους viṣaya (= kṣetra: αντικείμενο, πεδίο, έκταση/σφαίρα αντίληψης ή δράσης) και viṣayin (= kṣetra-jña: γνώστης/θεατής της έκτασης ή περιοχής αντικειμένων). Στα σχόλια του Brahmasūtra (ή Vedāntasūtra) χρησιμοποιεί κυρίως αυτούς τους όρους. Κάποτε χρησιμοποιεί ομοίως και τους όρους jñātṛ (γνώστης) και jñāta (γνωστό) ή jñeya (που πρέπει να γνωριστεί). Σε κάθε περίπτωση, ο γνώστης/θεατής είναι ο ātman (Άτμαν), ο αληθινός Εαυτός (ή puruṣa), ενώ όλα όσα βρίσκονται στο πεδίο της επίγνωσης, παρατήρησης, συνειδησίας του, είναι μη-Άτμαν, δηλ. άλλα ξεχωριστά από τον Εαυτό.
Οι μάζες των κοινών ανθρώπων (prākṛtā janāḥ) συγχέουν στον νου τους το πεδίο και τα περιεχόμενά του με τον Εαυτό. Το ίδιο και οι υλιστές ή lokāyatas. Ταυτίζονται με το κορμί τους λέγοντας «Είμαι ρωμαλέος, νέος, γέρος, αδύναμος» κλπ., αποδίδοντας στον Εαυτό ιδιότητες του κορμιού (ή του νου λέγοντας «είμαι συνετός, οξυδερκής, έξυπνος» κλπ.) Μα μπορούν (σχεδόν) όλοι να προχωρήσουν με λογική διάκριση στον διαχωρισμό των δυο απόψεων θεατή και θεάματος. Καθώς απορρίπτουν πρώτα θεωρητικά και μετά εμπειρικά με πλήρη κατανόηση όλα τα παρατηρούμενα και γνωστά που δεν είναι ο Εαυτός μα ξένα στρώματα, υπερεπιβολές στον Εαυτό, μένουν με τον αληθινό Εαυτό και είναι ο Εαυτός, μια άγνωστη, απροσμέτρητη δύναμη Συνειδησίας.
Πολλοί σύγχρονοι λόγιοι (π.χ. G.C. Pande: Life & Thought of Śaṅkarācārya, 2004 (1994) N. Delhi, Hirst J.G.S. Śaṅkara’s Advaita Vedānta, 2005, Routledge, London, NY) βρίσκουν πως ο Σάνκαρατσαρια έχει επηρεαστεί από τα συστήματα Yoga και Sāṅkhya και Βουδισμό. Μα, παρά τις μακροσκελείς μελέτες τους δεν παρουσιάζουν κάτι από αυτά τα άλλα συστήματα στο σύστημα Advaita του Σάνκαρατσαρια που δεν βρίσκεται ήδη στις Ουπανισάδες. Π.χ. η αποφατική προσέγγιση στον Εαυτό με την απόρριψη των ξένων επιστρωμάτων ξεκινά με τη γνωστή διατύπωση na-iti>neti, neti, «όχι αυτό», δηλ. δεν είμαι αυτό που παρατηρώ (ή γνωρίζω ή αισθάνομαι).
Ο Βουδισμός αρνείται την ύπαρξη του Εαυτού ātman. Το σύστημα Sāṅkhya πρεσβεύει εκατομμύρια ατομικούς εαυτούς (όλοι ίδιοι όμως!). Το σύστημα Yoga του Patañjali έχει ομοιότητες: λέει πως όταν καταπαύσουν πλήρως οι διακυμάνσεις του νου (citta) και η άγνοια διαλυθεί μένει μόνος ο Εαυτός (puruṣa), μια ενιαία ενότητα ή μοναχικότητα kaivalya – κάτι που λένε όλες οι Ουπανισάδες καθώς ταυτίζουν τον Άτμαν με το Μπράχμαν (= Εαυτός του σύμπαντος, Πρωταιτία και Πρωτουσία).
Στη Bṛhadāraṇyaka Ουπ λέγεται ahaṃ brahma-asmi «εγώ είμαι Μπράχμαν» (1.4.10), δηλαδή «εγώ, ο ενσωματωμένος Εαυτός είμαι ίδιος με τον συμπαντικό Εαυτό, το Μπράχμαν». Και το επαναλαμβάνει σε διαφορετική διατύπωση (2.5.11) ayam ātmā brahma «αυτός ο ενσωματωμένος Εαυτός είναι το Μπράχμαν».
Έτσι δεν χρειάζονται δάνεια ή επιδράσεις από τον Βουδισμό, Yoga ή Sāṅkhya. Διότι τα κείμενα των Ουπανισάδων είναι παλαιότερα από τα τρία συστήματα.
Στην πραγματικότητα, αν κρίνουμε από τα πανάρχαια κείμενα του Ṛgveda, Samaveda, Yajurveda και Atharvaveda, από τα επεξηγηματικά και σχολιαστικά κείμενα των Brāhmaṇa και Araṇyaka (με τις Ουπανισάδες στο τέλος τους), αρχικά πρέπει αυτά όλα τα φιλοσοφικά συστήματα να ήταν ένα και μάλιστα να έχει τις βασικές αρχές του συστήματος Vedānta, μα στη συνέχεια εξελίχθηκε σε διαφορετικά – ίσως επειδή ξεχάστηκαν ορισμένα στοιχεία ή για ν’ ανταποκρίνεται σε ανάγκες διαφορετικών τύπων ανθρώπων. Διότι αργότερα το σύστημα Βεδάντα ερμηνεύθηκε διαφορετικά κι εξελίχθηκε σε διαφορετικούς κλάδους γνώσης, λατρείας κλπ.
