1. Στη γνωστή μας Ιστορία από την εποχή των Σουμέριων και των Αιγυπτίων, των Ινδοαρίων, των Κινέζων και των Ελλήνων, εγέρθηκαν πολλές μεγάλες αυτοκρατορίες με τον πολιτισμό τους. Η καθεμιά είχε τη λάμψη και την ακτινοβολία της, κάποτε για πολλούς αιώνες επηρεάζοντας ποικιλότροπα την ανθρωπότητα, άλλες λίγο, άλλες πολύ.
Στη σύγχρονη εποχή μας, επίσης, υπήρξαν μερικές αυτοκρατορίες από τον 15ο αιώνα και δώθε. Πρώτη ξεκινά η Ισπανία (με τις Δυτικές Ινδίες, δηλ. την Αμερική και τις Φιλιππίνες) και από πίσω της η Πορτογαλία. Μετά ήρθε η Αγγλία, η Ολλανδία κλπ.
Η ονομασία “Μεγάλη Βρετανία” επισημοποιήθηκε το 1707 στην Act of Union που έδωσε την ενιαία πολιτική ενότητα της Αγγλίας, Σκωτίας και Ουαλίας.
Μα από την εποχή του Πτολεμαίου (2ος αιώνας κε) ήταν γνωστή η ονομασία στα Ελληνικά “Μεγάλη Βρετανία” – ενώ η Ιρλανδία ήταν η “μικρά Βρετανία”!
2. Την ίδια εποχή η κυριαρχία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας είχε ήδη εδραιωθεί στις θάλασσες με μεγάλο στόλο και με την κατοχή μεγάλου μέρους της Βορείου Αμερικής και εμπορικών σταθμών στην Ινδία. Αργότερα θα αποικούσαν την Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία κι άλλα νησιά στον Ειρηνικό και πολλές περιοχές στη Νότια Αφρική.
Οι Ισπανοί ηττήθηκαν τον Αυγ. 1588 όταν η τρομερή αρμάδα τους, που επιχείρησε να εισβάλει στη Βρετανία, καταστράφηκε από τον αγγλικό στόλο και, πολύ χειρότερα, από καταιγίδες στις ακτές της Ιρλανδίας.
Καμιά άλλη χώρα δεν αναπτύχθηκε τόσο γρήγορα και δυναμικά όσο η Μεγάλη Βρετανία (δηλ. Πορτογαλία, Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Ολλανδία). Και η Οθωμανική Αυτοκρατορία αποδυναμωνόταν έτσι που στα μέσα του 19ου αιώνα να ονομαστεί “ο άρρωστος άνθρωπος της Ευρώπης”.
Τρεις είναι οι βασικές αιτίες που η Βρετανία, παρά το μικρό μέγεθος τους χώρου και του πληθυσμού της υπερίσχυσε σε ανάπτυξη. Ο ισχυρός στόλος εμπίπτει σε μια από τις κατηγορίες.
3. Η πρώτη αιτία είναι η φυσική θέση της μεγάλης νήσου, δυτικά της ευρωπαϊκής ηπείρου. Είχε σχετικά καλό κλίμα, εύφορη γη και συγκριτικά καλό μέγεθος για να θρέψει αριθμητικά κατάλληλο πληθυσμό. Η Ιαπωνία επίσης έχει τη νήσο Honsu, κάπως μεγαλύτερη, μα με το μειονέκτημα των σεισμών.
Βέβαια μια χώρα σαν τη Γαλλία είχε τα ίδια πλεονεκτήματα και, μάλιστα, πολύ μεγαλύτερη γεωγραφική έκταση. Η Γερμανία έχει γενικά πιο κρύο κλίμα αλλά και αυτή υπερτερεί σε έκταση.
Και οι τρεις χώρες είχαν πλούσια δώρα από τη Φύση – όχι μόνο εύφορα εδάφη, μα δάση για ξυλεία κι άφθονα αποθέματα κάρβουνου, σχιστόλιθου και σιδήρου. Έτσι από αυτήν την άποψη η Βρετανία, αν μη τι άλλο, υστερούσε – τόσο σε έκταση όσο και πληθυσμό.
4. Από τον 16ο αιώνα στη Βρετανία, εκτός από την ανάπτυξη του στόλου, που άρχισε με τον Ερρίκο VII και συνεχίστηκε με τον Ερρίκο VIII και, μετά, με την ενθάρρυνση της Ελισάβετ Α΄, ξεκίνησε η πρώτη Επιστημονική Επανάσταση.
Μια επαναστατική πράξη είχε γίνει ήδη το 1485 από τον Κοπέρνικο που ανέτρεψε το πτολεμαϊκό γεωκεντρικό σύστημα με το ηλιοκεντρικό σύστημα των κοντινών μας πλανητών.
Αλλά στη Βρετανία αναπτύχθηκε γρηγορότερα κι ευρύτερα η “επιστημονική μέθοδος” στην έρευνα του υλικού κόσμου και του ανθρώπινου οργανισμού. Ήδη από τον 13ο αιώνα ο Roger Bacon προωθούσε τα Μαθηματικά κι ανακάλυψε μια μορφή πυρίτιδας ενώ ο William of Occam προωθούσε τον πειραματισμό – κι οι δυο φραγκισκανοί μοναχοί.
Μα στους 16ο και 17ο αιώνες χάρη στις έρευνες των William Gilbert (1544-1603), William Harvey (1578-1657), Francis Bacon (1561-1626), Isaac Newton (1642-1727), και άλλων, αναπτύχθηκαν οι μελέτες στη Βιολογία και Ιατρική, στα Οπτικά, στην Ηλεκτρο-μαγνητική, στη Χημεία και στη Φυσική, έτσι που να δώσουν τη βασική τεχνολογία στον 18ο αιώνα για τη Βιομηχανική Επανάσταση. (310. Φιλοσοφία: Επιστημονική επανάσταση (2).
Υπήρχε η ξυλεία, το κάρβουνο και ο σίδηρος (και χάλυβας) με τα οποία κατασκευάστηκαν οι αναγκαίες μηχανές (ατμομηχανή, μύλοι κλπ.).
5. Ο αποφασιστικός παράγων, όμως, ήταν μια σειρά από βασιλείς κι άρχοντες (και αργότερα πρωθυπουργούς) που επέτρεψαν ή ενθάρρυναν τους νομικούς τους να θεσπίσουν κώδικες νόμων που θεμελίωσαν το Κράτος Δικαίου διατυπώνοντας τα καθήκοντα όλων κι έτσι προστατεύοντας τις ελευθερίες των πολιτών όπως της έκφρασης, μετακίνησης και συνάθροισης, την ιδιωτική περιουσία και την πνευματική, την υπόληψη, και φυσικά, τη σωματική ακεραιότητα.
Παράλληλα αναπτύχθηκε ο ισχυρός στόλος που όχι μόνο προστάτευε τη χώρα ή επέκτεινε την επικυριαρχία της σε άλλες μακρινές περιοχές προστατεύοντας την Αυτοκρατορία, μα εξασφάλισε ειρήνη σε πολλές θάλασσες κυνηγώντας και καταστρέφοντας την πειρατεία και το δουλεμπόριο (19ος αιώνας).
Υπήρχαν, φυσικά, ορισμένες περιοχές όπου η πειρατεία και το δουλεμπόριο συνεχίζονταν μα οι θάλασσες γενικά ήταν στον 19ο αιώνα ελεύθερες από ανθρώπινες απειλές ώστε να υλοποιηθεί σε κάποιο βαθμό και το ελεύθερο εμπόριο.
6. Έτσι στον 19ο αιώνα η Βρετανία έγινε πολύ πλούσια και πολύ ισχυρή – χάρη κυρίως στον στόλο και την αυτοκρατορία της. Σε αυτό βοήθησαν οι συνταγματικές ελευθερίες που απολάμβαναν οι ανώτερες τάξεις των αριστοκρατών και γαιοκτημόνων μα και η νέα αναπτυσσόμενη Μεσαία Τάξη βιομηχάνων, εμπόρων και πανεπιστημιακών.
Το εύκρατο κλίμα είναι στη Βρετανία, υγρό με νέφη και συχνές βροχοπτώσεις. Αυτό ανάγκαζε τους κατοίκους να μένουν στα σπίτια τους περισσότερο και να μελετούν και να γράφουν. Έτσι δημιουργήθηκε η μορφωμένη μεσαία τάξη και ξεκίνησε η συγγραφή μυθιστορημάτων με τους Daniel Defoe (Ροβινσών Κρούσος) και Jonathan Swift (Γκιούλιβερ) και τις κυρίες Aphra Behn, Jane Austin, George Eliot κλπ.
Ένα από τα μεγαλύτερα κληροδοτήματα της Μεγάλης Βρετανίας στην ανθρωπότητα είναι η Αγγλική γλώσσα (με την Αμερικάνικη εκδοχή) που έχει γίνει πια διεθνής (ανεπίσημη στην Ευρωπαϊκή Ένωση) ως και στις απόμακρες γωνιές της Ασίας – για επιστήμες, νομικά (ιδίως Δίκαιο Θαλάσσης), πολιτικά, διπλωματία.
