ΠΟ5Γ7: Μια άλλη απαρχή

1. Το πρώτο έγκλημα σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη έγινε από τον Κάιν που διέπραξε αδελφοκτονία σκοτώνοντας τον Άβελ. Έτσι πιστεύουν πολλοί λόγιοι και συγγραφείς.

Στην απαρχή του Νέου Χρόνου 2013 ας στραφούμε σε ένα πανάρχαιο ξεκίνημα. Θα είναι μια ευχάριστη αλλαγή από τα πολυσυζητημένα και μάλλον βαρετά πλέον θέματα που αναγκαστικά μας απασχολούν.

Η Παλαιά Διαθήκη αποτελεί βασικό κείμενο τόσο για τους Εβραίους όσο και για τους χριστιανούς. Ανάλογα με τα πιστεύω και τους σκοπούς τους, άλλοι διαβλέπουν τον Λόγο του Θεού και θρησκευτικές ιδέες να διαπνέουν αυτό το παλαιό κείμενο, άλλοι γεγονότα ιστορίας, άλλοι μύθους, άλλοι το ένα σε ορισμένα τμήματα κι άλλοι κάτι άλλο σε άλλο. Ας είναι. Εμείς εδώ θα ψάξουμε μόνο για το πολιτικο-οικονομικό ζήτημα, ελπίζοντας να βρούμε κάποια αλήθεια.

Τα πρώτα κεφάλαια του πρώτου βιβλίου στην Παλαιά Διαθήκη, δηλαδή της Γένεσης, έχουν μεγάλο ενδιαφέρον καθώς παρουσιάζουν τη δημιουργία των κόσμων συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου. Αυτά δεν μπορούν να θεωρηθούν καθόλου ιστορικά. Δεν έχει ανακαλυφθεί ανατολικά της Ιουδαίας κανένας Παράδεισος (=Εδέμ) με το δέντρο της ζωής και το δέντρο της γνώσεως του καλού και του κακού και με αγγελικά χερουβείμ να φυλάνε τον τόπο αυτό με πύρινη ρομφαία. Η εξορία των πρωτόπλαστων Αδάμ και Εύας από τον Παράδεισο έχει οπωσδήποτε θρησκευτική σημασία (όχι κυριολεκτικά ιστορική) αλλά μόνο μέσα σε, ή από, ένα πλαίσιο μύθου. Διότι το θέμα μας, η εκδίωξη δύο ανθρώπων, πραγματικών όντων, όπως παρουσιάζονται, από ένα μη-πραγματικό τόπο, του οποίου η φύλαξη ανατίθεται σε υπερφυσικά και άγνωστα όντα όπως τα χερουβείμ, παραπέμπει σε μύθο. Συμφωνώ με τον Π. Ουσπένσκυ, τον αποκρυφιστή, φιλόσοφο και ψυχολόγο όταν γράφει πως η πτώση των πρωτοπλάστων από την παραδείσια κατάστασή τους συμβολίζει μυθολογικά την πτώση του Ανθρώπου από τον πρώτο και σχεδόν τέλειο πολιτισμό του (Ουσπένσκυ, 1997: 59-67).

2. Το πρώτο ατόπημα είναι, στην πραγματικότητα, η ανυπακοή του ζεύγους στην ανώτερη δύναμη που τους έπλασε. Ο θρήσκος μπορεί να διατηρήσει εδώ την πίστη του στον Ύψιστο και ο υλιστής άθεος  μπορεί να διατηρήσει τη δική του πίστη στην ύλη, τη φυσική επιλογή, και όλες τις άλλες ενέργειες που δημιούργησαν τον άνθρωπο. Αυτά αντιπροσωπεύουν μια ανώτερη δύναμη.

Η ανώτερη δύναμη έδωσε μια εντολή, να μη φάνε από το δέντρο της Γνώσεως την οποία οι πρωτόπλαστοι, με την προτροπή του παράξενου Όφι, αγνόησαν. Το επιθύμησαν κι έφαγαν τον απαγορευμένο καρπό.

Μέχρι τότε, η ζωή στον Κήπο της Εδέμ, με τη λιτή περιγραφή της, δείχνει πως οι άνθρωποι ζούσαν σε ενότητα με τις δυνάμεις της Φύσης, γνώριζαν τις εσωτερικές ιδιότητες των πραγμάτων και πλασμάτων κι έτσι έδιναν (ορθά) ονόματα σε όλα. Επικοινωνούσαν με την ανώτερη δύναμη και όλα τα όντα τους υπάκουαν. Αλλά με τον Όφι έκαναν λάθος να νομίζουν πως γνώριζαν καλύτερα κι επιθύμησαν κάτι που η ανώτερη δύναμη της Φύσης τους είχε απαγορεύσει. Έτσι ο άνθρωπος τότε αποκόπηκε από την ενότητα στην οποία ζούσε και την αδιάκοπη επικοινωνία με τις δυνάμεις της Φύσης.

Εδώ βλέπουμε την τριαδική αιτία της πτώσης που, δυστυχώς, λειτουργεί αδιάλειπτα και στις μέρες μας: άγνοια – της βούλησης της Φύσης και της ενότητας• αλαζονεία – νομίζοντας πως είμαστε ανώτεροι και ξέρουμε καλύτερα• απληστία – ή επιθυμία για κάτι περισσότερο. Όπως έγινε με την προτροπή του Όφι έτσι περίπου γίνεται και σήμερα με τη διαφήμιση: αρκεί το ότι κάτι διαβάζουν οι άνθρωποι σε κάποιο έντυπο, ή ακούνε στο ράδιο, ή βλέπουν στην τηλεόραση, και το πιστεύουν και το επιθυμούν, έστω κι αν δεν τον χρειάζονται.

3. Πώς θα ερμηνεύσουμε τώρα την αδελφοκτονία;

Μετά την πτώση, την έξοδο από τον Κήπο και την ιδανική ζωή, ο μύθος κάνει ένα άλμα. Αναφέρει το ζεύγος αλλά μόνο ως γονείς των γιων τους, Κάιν και Άβελ. Αυτοί δείχνουν να είναι ήδη διαιρεμένοι, Ο Κάιν είναι ο πρωτότοκος και στραμμένος στη γεωργία ενώ ο μικρότερος Άβελ επιδίδεται στη βοσκή προβάτων. Και οι δυο κάνουν προσφορές στον Κύριο: ο Κάιν από τους καρπούς της καλλιέργειάς του και ο Άβελ από τα ζωντανά του. Ο Θεός δέχεται με ευμένεια την προσφορά του Άβελ, όχι όμως του Κάιν. Κατηφής, ο Κάιν αγανάκτησε και ο Κύριος του λέει: «Αν εσύ πράττεις καλώς, και η δική σου προσφορά θα είναι ευπρόσδεκτη• αν όμως δεν πράττεις καλώς τότε αμαρτάνεις.»

Στη συνέχεια ο Κάιν σκοτώνει τον Άβελ. Όταν ο Θεός τον ρωτά τι έκανε τον αδελφό του, ο Κάιν στην αρχή προσποιείται άγνοια («Είμαι φύλακας του αδελφού μου εγώ;») Όταν όμως ο Θεός υποδείχνει τη φρίκη και το μέγεθος του εγκλήματός του και τον καταριέται να περιπλανιέται σε άγονη γη, ο Κάιν αναγνωρίζει την αμαρτία του κι ελπίζει να τιμωρηθεί. Αλλά ο Θεός τον σημάδεψε έτσι που κανείς να μην τον φονεύσει αλλά να συνεχίσει την περιπλάνηση και την σκληρή άκαρπη εργασία του στη γη. Και ο Κάιν έφυγε από την παρουσία του Κυρίου και, αργότερα, με τη γυναίκα και τον γιο του έκτισαν μια πόλη δίνοντάς της το όνομα του γιου του, Ενώχ.

4. Τι έκανε ο Κάιν ώστε να μη βρίσκει εύνοια από τον Θεό, από την ανώτερη δύναμη της Φύσης;

Ο μύθος δεν μας λέει. Πώς θα ερμηνεύσουμε τον μύθο;

Οπωσδήποτε υπάρχει μια ανθρωπολογική άποψη που δείχνει την ανάπτυξη της ανθρωπότητας από το στάδιο της συγκομιδής και του κυνηγιού της τροφής στη γεωργία και στην έγερση της πόλης. Διότι μπορεί η βιβλική διήγηση να μιλά για τους πρωτόπλαστους και τους δύο γιους τους αλλά αναφέρει την ύπαρξη και άλλων ανθρώπων. Έτσι ο μεν Κάιν μάλλον συμβολίζει μια νέα κατάσταση, έξω από την παραδείσια ενότητα, τη μόνιμη εποίκιση ενός τόπου με βασικό τρόπο ζωής τη γεωργία και ύστερα την εγκατάσταση στην πόλη: έχουμε δηλαδή την εξέλιξη του πολιτισμού έτσι όπως τον ξέρουμε, αφού τώρα μπορούσε, αν οι κλιματικές συνθήκες το ευνοούσαν, να παραχθεί πλεόνασμα για εμπόριο και αποθήκευση.

Ο Άβελ, από την άλλη μεριά, συμβολίζει, ίσως έναν απόηχο της πρότερης ζωής στον Κήπο της Εδέμ, όπου ο άνθρωπος δεν χρειαζόταν να δουλεύει τη γη για να ικανοποιεί τις ανάγκες του• ακολουθεί τη νομαδική ζωή με τη συγκομιδή καρπών και κτηνοτροφία. Συμβολίζει ίσως και μια τάση επιστροφής στην πρότερη κατάσταση (γι’ αυτό αποδέχεται  τις προσφορές του ο Θεός;) με αμεριμνησία και σχετική ελευθερία.

Ο Κάιν σκότωσε τον Άβελ. Ο τρόπος ζωής του Κάιν υπερίσχυσε, παρά την αμαρτία που διέπραττε και παρά τη δυσαρέσκεια του Κυρίου. Είναι και αυτό ένα από τα πολλά παράδοξα της Παλαιάς Διαθήκης.

5. Το Χόλιγουντ έχει φτιάξει πολλές ταινίες γουέστερν όπου οι γελαδάρηδες βοσκοί – νομάδες συχνά – συγκρούονται με εγκατεστημένους γεωργούς που έχουν περιφράξει με συρματόπλεγμα τα κτήματά τους. Οι μεν νομάδες θέλουν τη γη να είναι κοινή ώστε να βόσκουν ελεύθερα, οι δε κτηματίες (συχνά εκτρέφουν κι αυτοί ζώα) έχουν ιδιωτικοποιήσει τα εδάφη τους και δεν υποχωρούν με τίποτα.

Η γη αυτή είναι δική μου. Κανείς άλλος δεν έχει δικαίωμα εδώ. Αυτή είναι η διεκδίκηση του κτηματία. Και μιλάμε για τη γη στη φυσική της κατάσταση. Διότι, όπως είναι ολοφάνερο στις ταινίες του είδους, τα κτήματα είναι τεράστια –  συχνά με καταρράκτη, ποταμό ή λίμνη.  Ένας ιστορικός μας λέει πως ο Ιρλανδο-Αμερικανός W. Scully συσσώρευσε περί τα 250.000 άκρα (1 άκρο = 4 στρέμματα), ο W. Chapman είχε περί τα 650.000 κλπ• γράφει ακόμα πως «ένας στιβαρός άνδρας πάνω σε άλογο δεν μπορούσε να διασχίσει καλπάζοντας μια μέρα ένα από τα μεγαλύτερα κτήματα στην Καλιφόρνια» (Shannon, 1961: 51)

Εύλογο ερώτημα: τι θα τα έκανε τόσα στρέμματα ένας γαιοκτήμονας; Εύλογη απάντηση: τα κατακρατούσε για να τα πουλήσει αργότερα με μεγάλο κέρδος, καθώς ο πληθυσμός αυξανόταν, η κοινότητα διογκωνόταν, φτιάχνονταν δρόμοι, σχολεία και νοσοκομεία, αναπτύσσονταν δημόσιες υπηρεσίες όπως φωτοδότηση, υδροδότηση, αποχέτευση κλπ, κι έτσι μεγάλωνε η ζήτηση για γη, ιδιαίτερα για πλεονεκτικές τοποθεσίες. Αλλά στο μεταξύ, χιλιάδες άνθρωποι έμεναν χωρίς πρόσβαση στη γη εκτός κι αν πλήρωναν όλο και πιο ακριβά. Και οι γαιοκτήμονες πλούτιζαν … στον ύπνο τους!

Άγνοια των αναγκών των συνανθρώπων τους• αλαζονεία στην εμμονή πως είναι ή θα είναι ισχυρότεροι, καλύτεροι από τους άλλους• απληστία για πολύ περισσότερα από όσα χρειάζεται κάποιος.

6. Να ήταν άραγε αυτή η αμαρτία του Κάιν που δυσαρεστούσε τον Κύριο;… Το βιβλίο Γένεση δεν μας λέει. Τι άλλο θα μπορούσε όμως να είναι σε κείνες τις συνθήκες;

Βλέπετε, δεν ήταν μόνο στις ΗΠΑ στον 19ο αιώνα που διαπραττόταν αυτή η «αμαρτία» – η εξαπάτηση και κλοπή. Στον Καναδά και στην Αυστραλία οι λευκοί άποικοι άρπαξαν με τη βία ή απάτη τις γαίες των αυτοχθόνων και τους στρίμωξαν σε ζώνες και καταυλισμούς καταστρέφοντας την κουλτούρα τους και οδηγώντας τους σε αργόρυθμο αφανισμό. Στη Νότια Αμερική οι ιθαγενείς Νούκακ Μάκου (πρωτο-εντοπίστηκαν το 1988) εκδιώχθηκαν από αντάρτες που ζητούσαν καταφύγιο στα βάθη της ζούγκλας του Αμαζονίου• νομάδες κι αυτοί βρίσκονται τώρα στα πρόθυρα αφανισμού καθώς περικλείστηκαν σε μια στενή περιοχή που δεν μπορεί να τους συντηρήσει. Παρόμοια κατάσταση στην περιοχή Καλαχάρι της Νότιας Αφρικής, όπου οι γηγενείς δίνουν αγώνα στα συνταγματικά δικαστήρια διότι η κυβέρνηση της Μποτσουάνα έχει πάρει τα πατροπαράδοτα εδάφη τους για να εκμεταλλεύεται τα διαμάντια στο υπέδαφος της ερήμου.

Σε όλες τις χώρες σε όλες τις περιόδους της γνωστής ιστορίας μας, συναντάμε το ίδιο φαινόμενο. Άπληστοι άνθρωποι αρπάζουν με βία ή δόλο εδάφη που ανήκαν ως κοινοτικές εκτάσεις στους ιθαγενείς, τους οποίους υποδουλώνουν ή φανερά ως σκλάβους και δουλοπάροικους, ή ύπουλα ως ακτήμονες που πουλούν την ενέργειά τους στην αγορά εργασίας. Εγωμανείς, ανεύθυνοι, ασυνείδητοι, θέλουν εξουσία, δύναμη, πλούτο για να ικανοποιήσουν τα δικά τους καπρίτσια, αγνοώντας τις απλές ανάγκες των άλλων.

7. Στο Λευιτικόν της Παλαιάς Διαθήκης, για να επανέλθουμε στην Ιουδαϊκή παράδοση, ο Θεός λέει στον Μωυσή «Και η γη δεν θα απαλλοτριώνεται και πωλείται• διότι η γη είναι δική Μου κι εσείς είστε ξένοι και περαστικοί» (κεφ 25, 23). Η γη, λοιπόν, με όλους τους φυσικούς πόρους της, ανήκει στον Κύριο και διαρκεί ενώ οι άνθρωποι είναι περαστικοί. Η γη δίνεται για όλους, όχι για ορισμένους μόνον. Κι έτσι, κάθε πεντηκοστό έτος, το Έτος της Άφεσης, ηχεί σάλπιγγα σε όλη τη χώρα, και όλοι όσοι πούλησαν τη γη τους ή τον εαυτό τους ως δουλοπάροικο, ξαναβρίσκουν την ελευθερία τους κι παίρνουν πίσω πάλι τη γη τους, που στην πραγματικότητα είχε μισθωθεί μέχρι εκείνο το Έτος της Άφεσης. Ούτε ο άνθρωπος ούτε η γη πουλιόταν σε μονιμότητα.

Αυτή ήταν η λύση τότε.

Στην εποχή του Κάιν οι κτηματίες μάλλον αγνοούσαν τις ανάγκες των άλλων και κατακρατούσαν γαίες και προϊόντα. Έτσι άρχισε, υποθέτω, η πρώτη εγκληματική διαίρεση ανάμεσα σε πλούσιους προύχοντες και φτωχούς ακτήμονες. Και αυτή επήλθε ως αποτέλεσμα της τριάδας άγνοια-αλαζονεία-απληστία που είχε ήδη προκαλέσει την πτώση από την παραδείσια κατάσταση της ενότητας με τη Φύση. Παρότι η ενότητα εκείνη είναι δυνητικά πάντα παρούσα, επεκράτησαν οι συνθήκες του εγκλήματος και της εξαπάτησης. Ο Θεός, η ανώτερη δύναμη της Φύσης, το επέτρεψε κι έτσι αναπτύχθηκε ο πολιτισμός του Κάιν, στηριγμένος στο έγκλημα. Αλλά υπήρχε και το Έτος της Άφεσης για να δίνεται η ευκαιρία για νέο υγιές ξεκίνημα.

Η ανθρώπινη ιστορία εξελίσσεται στη γραμμή εγκλημάτων που χάραξαν οι πρωτόπλαστοι και ο Κάιν. Πολύ αμφιβάλλω αν πολλοί καταλαβαίνουμε πως η Ιστορία που μαθαίνουμε είτε στα σχολεία είτε με προσωπική μελέτη είναι μια Ιστορία εγκλημάτων από ανθρώπους ενάντια σε άλλους. Τα εγκλήματα πολλαπλασιάζονται ακατάπαυστα καθώς οι επιτήδειοι εξαπατούν κι εκμεταλλεύονται τους ανίδεους. Αλλά και σήμερα υπάρχει σανίδα σωτηρίας στην κοινωνική τρικυμία.

Σήμερα δεν είναι απαραίτητο πλέον το Έτος της Άφεσης, ή ανακατονομή εδαφών. Σήμερα μεγάλη αξία έχουν οι πλεονεκτικές τοποθεσίες στο κέντρο στις μεγαλουπόλεις και αυτές με φυσικούς πόρους: αυτές τώρα δίνουν μεγάλο πλεόνασμα, πλούτο και ισχύ, όχι τα γεωργικά και κτηνοτροφικά εδάφη. Επομένως, στις τωρινές συνθήκες αρκεί το μέτρο της Γεωφορολόγησης με το οποίο το Δημόσιο παίρνει πίσω το πλεόνασμα (ή την πρόσοδο) που το ίδιο δημιουργεί (με την ύπαρξη της κοινότητας και την ανάπτυξη των ποικιλόμορφων δημοσίων υπηρεσιών). Όπως δηλώνουν ο J. Stiglitz κι ο A. Atkinson «Ο φόρος επί των αξιών της γης δεν είναι στρεβλωτικός και συνιστά τον ένα μοναδικό φόρο που θα χρηματοδοτεί το Κράτος Προνοίας» (Atkinson & Stiglitz 1980: 525). Το 2010 ο Stiglitz τόνισε ξανά στην Ουάσιγκτον πως αυτός ο φόρος θα πρέπει να είναι κοντά στο 100% της ολικής αξίας (Harrison 2012: 185).

Καλή χρονιά!

Σημ.: Η Γεωφορολόγηση είναι πολύ διαφορετικός φόρος από τον ΕΝΦΙΑ ή τον Φόρο επί (Μεγάλης) Περιουσίας. Για περισσότερες πληροφορίες δείτε επίσης Φορολογική Μεταρρύθμιση και ΕΝΦΙΑ και Γεωφορολόγηση.

Βιβλιογραφία
Atkinson A. & Stiglitz J. 1980, Lectures on Public Finance London, Mc Graw Hill
Harrison F. 2012, The Traumatised Society  London, Shepheard Walwyn.
Ουσπένσκυ Π., 1997, Ένα Νέο Πρότυπο του Σύμπαντος (μετφ: Χ. Γαλανόπουλος) Αθήνα, Πύρινος Κόσμος.
Shannon F. 1961, The Farmer’s Last Frontier, New York.