ΠΟ711γΑΔ28: Οικονομία της Αγοράς Α

1. Στον καταστατικό χάρτη του (Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου=) ΠΟΕ διαβάζουμε τον σκοπό της ίδρυσής του από τα πλούσια κράτη:

Η ανύψωση του βιοτικού επιπέδου˙ πλήρης απασχόληση˙ μεγάλο και συνεχώς αυξανόμενο μέγεθος πραγματικού εισοδήματος και ουσιαστικής ζήτησης˙ διεύρυνση της παραγωγής και εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών˙ η καλύτερη χρήση των φυσικών πόρων σύμφωνα με τον στόχο μιας παρατεινόμενης ανάπτυξης˙ η επιδίωξη της προάσπισης και συντήρησης του περιβάλλοντος…

κλπ. Παρόμοιες ευσεβείς διατυπώσεις βρίσκονται στις εξαγγελίες του (Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου =) ΔΝΤ και της (Παγκόσμιας Τράπεζας =) ΠΤ («ο κύριος σκοπός μας είναι η μείωση της φτώχειας»: βλ σ 176 D.Harvey 2005 Neoliberalism Oxford University Press).

Στην πραγματικότητα, όπως έχουν δείξει πολλές μελέτες (βλ Κάπηλος Καπιταλισμός και Ν. Κλάιν 2007/2010 Το Δόγμα του Σοκ), αυτοί οι διεθνείς οργανισμοί συνεργάζονται στενά με το Υπ. Οικονομικών των μεγάλων δυνάμεων, ΗΠΑ και Βρετανία κυρίως, όχι για την ανόρθωση φτωχών και καταχρεωμένων χωρών αλλά στις πλείστες περιπτώσεις για να βοηθήσουν δυτικές πολυεθνικές εταιρείες, βιομηχανικές, εμπορικές, τηλεπικοινωνιακές και χρηματοπιστωτικές, να λεηλατήσουν τους εθνικούς πόρους (και τις οικονομίες γενικά) αυτών των χωρών εξαγοράζοντάς τους πάμφθηνα. Ας πάρουμε για παράδειγμα τι έγραψε ο J. Stiglitz, οικονομικός σύμβουλος του Προέδρου Κλίντον, για την κρίση σε χώρες της Ασίας στη δεκαετία 1990. «Το ΔΝΤ πρώτα είπε στις χώρες της Ασίας να ανοίξουν τις αγορές τους σε ζεστό χρηματικό κεφάλαιο. Οι χώρες το έκαναν και το χρήμα πλημμύρισε, μόνο που σύντομα έφυγε πάλι. Το ΔΝΤ είπε τότε πως θα έπρεπε να υψωθούν τα επιτόκια και έτσι να επέλθει βαθιά ύφεση. Οι αξίες περιουσιακών στοιχείων κατρακύλησαν, οπότε το ΔΝΤ παρότρυνε τις χώρες να πουλήσουν περιουσίες κι επιχειρήσεις ακόμα και στις χαμηλότερες τιμές… Τις πωλήσεις τις διαχειρίστηκαν οι ίδιες χρηματοπιστωτικές εταιρείες που είχαν στείλει τα κεφάλαια τους και τα είχαν αποσύρει προκαλώντας την κρίση! Αυτές οι εταιρείες τώρα πήραν τεράστιες προμήθειες από τις πωλήσεις…» (Σ129-130 Globalisation and Its Discontents 2002, New York.)

2. Πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον πλανήτη μας ζούνε με ένα δολάριο ή και λιγότερο τη μέρα, ενώ μερικοί (W. Buffet, R. Branson, G. Soros) αποθησαυρίζουν δεκάδες εκατομμύρια το έτος, μερικοί μάλιστα έως και 2 δις! Η κα Λαγκάρντ, Πρόεδρος του ΔΝΤ, πληρώνεται πάνω από €400.000 το χρόνο αφορολόγητα, ταξιδεύει δωρεάν σε όλα τα μέρη του κόσμου και απολαμβάνει τιμές και δόξα όπου πάει στις συνεδριάσεις πολιτικών στις ΗΠΑ ή στην Ευρώπη. Δεν ανήκει στη νέα τάξη των πάμπλουτων αλλά ούτε στο δισεκατομμύριο των στερημένων. Ο οργανισμός όπου προεδρεύει, το ΔΝΤ, ιδρύθηκε δήθεν για να βοηθήσει φτωχά και αδύναμα έθνη αλλά τώρα εκκολάπτει οικονομικά σχέδια και τα επιβάλλει έτσι που οι φτωχοί να γίνονται φτωχότεροι και οι πλούσιοι πλουσιότεροι. Τα σχέδια και τα οικονομικά μέτρα τους ανήκουν στον «νεοφιλελευθερισμό» που ορθότερα θα έπρεπε να ονομάζεται «νεοσυντηρητισμός».

Αυτός ο νεοσυντηρητισμός είναι η οικονομία της αγοράς. Ονομάζεται παραπλανητικά «νεοφιλελευθερισμός» για δύο λόγους. Πρώτον, διότι εντελώς αυθαίρετα συσχετίστηκε με τον κλασικό φιλελευθερισμό που ήθελε μια ελεύθερη οικονομία με ελεύθερους ανθρώπους σε ελεύθερη γη. Το τελευταίο πράγμα που ενδιαφέρει τον νεοσυντηρητισμό είναι ελεύθεροι άνθρωποι σε ελεύθερη γη. Δεύτερον, διότι αυτό το οικονομικό σύστημα υποτίθεται πως αυτορρυθμίζεται από τις τιμές που αυτόματα προκύπτουν στην αγορά καθώς η προσφορά αγαθών και υπηρεσιών συναντά τη ζήτηση «ελεύθερα», δίχως παρεμβάσεις από εξωγενείς δυνάμεις όπως το κράτος, η εκκλησία κλπ. Υποτίθεται πως σε αυτό το σύστημα οι ανταγωνιστές που πωλούν και αυτοί που αγοράζουν έχουν πλήρη πληροφόρηση κι έτσι ο ανταγωνισμός είναι υγιέστατος και οδηγεί στην εξάλειψη της φτώχειας.

Μόνο που τέτοιοι ισχυρισμοί συνιστούν μια πελώρια απάτη διότι ούτε θεωρητικά στέκουν ούτε πρακτικά. Στη μελέτη του Neoliberalism ο Harvey γράφει:

«Η νεοφιλελεύθερη υπόθεση τέλειας πληροφόρησης κι ένα ισοσταθμισμένο γήπεδο ανταγωνισμού φαίνεται ή ως κάτι αθώα ουτοπικό ή ως θεληματική συσκότιση διαδικασιών που οδηγούν στη συγκέντρωση πλούτου κι επομένως στην αποκατάσταση ταξικής δύναμης» (σ 68).

3. Αυτός ο νεοσυντηρητισμός της δήθεν «ελεύθερης αγοράς» έχει εφαρμοσθεί από τη δεκαετία του 1970 στη Χιλή, μετά στη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Έχουμε δηλαδή πρακτική εμπειρία της λειτουργίας του εδώ και 35 χρόνια και μπορούμε να εξάγουμε αξιόπιστα συμπεράσματα. Η Ναόμι Κλάιν ίσως να φαίνεται υπερβολική και σε ορισμένα σημεία οπωσδήποτε άδικη όταν ταυτίζει τον Μ. Φρίντμαν με ολοκληρωτικά καθεστώτα και οικονομικές θεραπείες σοκ. Ευτυχώς υπάρχουν κι άλλοι, έγκριτοι οικονομολόγοι. Είδαμε στo §1, τι γράφει ο Stiglitz. Μετά, είναι ο D. Harvey που έγραψε το 2005, επί προεδρίας Bush στις ΗΠΑ:

«Τριάντα έτη νεοφιλελεύθερων  ελευθεριών έχουν τελικά αποκαταστήσει δύναμη σε  μια στενά καθορισμένη τάξη καπιταλιστών. Έχουν επίσης παραγάγει τεράστιες συγκεντρώσεις επιχειρηματικής (corporate) εξουσίας στους τομείς ενέργειας, μίντια, φαρμάκων, μεταφορών, ακόμα και λιανικών πωλήσεων. Η ελευθερία της αγοράς την οποία πρεσβεύει ο Bush ως αποκορύφωση της ανθρώπινης επιδίωξης αποδεικνύεται τίποτα περισσότερο από ένα εύχρηστο μέσο για την εξάπλωση παντού της δύναμης του μονοπωλιακού κορπορατισμού και της κόκα-κόλα δίχως συγκράτηση.» (σ 38).

Αλλού συνοψίζει πιο λακωνικά το ίδιο συμπέρασμα.

«Η αγορά που απεικονίζεται ιδεολογικά ως τρόπος να καλλιεργηθεί ανταγωνισμός και καινοτομία μετετράπη σε όχημα για την παγίωση μονοπωλιακής εξουσίας» (σ 26).

Όπως η Κλάιν, και ο Χάρβεϊ δίνει αναλυτικά πολλά παραδείγματα χωρών όπου εφαρμόστηκε αυτό το σύστημα για να ακολουθήσει αποκατάσταση κάποιας ευνοούμενης καπιταλιστικής τάξης ή μονοπωλιακής δύναμης. Π.χ. γράφει για τις νεοσυντηρητικές πολιτικές του Ρέιγκαν όπου εφαρμόστηκε περικοπή φόρου στα υψηλότερα εισοδήματα από 28% ως και 78% ενώ πολλές επιχειρήσεις (corporations) δεν πλήρωναν κανένα φόρο! Εξετάζει επίσης τις περιπτώσεις όπου το ΔΝΤ επέβαλε νεοσυντηρητικές φόρμουλες (ελεύθερο εμπόριο, μείωση μισθών για ανταγωνιστικότητα κλπ) σε χώρες όπως οι Μπανγκλαντές, Κορέα, Ινδονησία, Μεξικό, Βραζιλία, Αργεντινή κλπ με ολέθριες κρίσεις (Μεξικό 1995, Βραζιλία 1998, Αργεντινή 2001 κλπ) όπου υπήρξε εντονότατη εκμετάλλευση κι εξαθλίωση των εργαζομένων (σ 72-4, 87-118. Επίσης, σ 57,127-130 κλπ, Stiglitz J. 2002).

4. Αυτά σχετικά με την πρακτική εφαρμογή και την εμπειρική δοκιμασία. Μπορούμε όμως να κοιτάξουμε και τις θεωρητικές βάσεις αυτού του συστήματος οπότε θα διαπιστώσουμε πως πρόκειται για μια πελώρια απάτη. Το σύστημα λοιπόν θα μπορούσε να παραμεριστεί αλλά εφαρμόστηκε κι εφαρμόζεται, κάποτε από απλή άγνοια, αλλά συνηθέστερα από ιδιοτέλεια για την εδραίωση μιας νέας καπιταλιστικής τάξης με μονοπωλιακή/ολιγοπωλιακή δύναμη. Σε κάποιο μελλοντικό άρθρο θα εξετάσω τις απαρχές του συστήματος που ξεφύτρωσε στη Βρετανία στη δεκαετία 1830. Για την ώρα ας αρκεστούμε σε αυτά.

Η οικονομία της αγοράς είναι το οικονομικό σύστημα που ρυθμίζεται (εγείρεται, λειτουργεί, κατευθύνεται κι ελέγχεται) από τις αγορές μόνον. Η διάταξη στην παραγωγή και διανομή των αγαθών και υπηρεσιών αποτίθεται με πίστη στον αυτορρυθμιζόμενο μηχανισμό των αγορών.

Ο στόχος είναι το μέγιστο κέρδος.

Αυτό το οικονομικό σύστημα προϋποθέτει την ύπαρξη και ευρεία κυκλοφορία νομίσματος/χρήματος: αυτό έχει στα χέρια του κατόχου του αγοραστική δύναμη. Επίσης, την προσφορά εμπορευμάτων (= αγαθών και υπηρεσιών) διαθέσιμων σε μια ορισμένη τιμή που θα απαντήσει τη ζήτηση ικανοποιητικά. Η παραγωγή θα λειτουργεί σύμφωνα με τις τιμές. Διότι το κέρδος των παραγωγών θα εξαρτάται από αυτές˙ η διανομή των αγαθών επίσης θα εξαρτάται από αυτές αφού η πληρωμή των διανομέων θα προέρχεται από την είσπραξη αυτών των τιμών. Έτσι η διάταξη στην παραγωγή και διανομή των εμπορευμάτων θα ρυθμίζεται από τις τιμές.

Δεν πρέπει τίποτα να εμποδίζει τον σχηματισμό αγορών, ούτε να υπάρχει εισόδημα που δεν προέρχεται από τις πωλήσεις. Έτσι το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει με οποιονδήποτε τρόπο δημιουργώντας δικές του εταιρείες, δίνοντας επιδόματα, επεμβαίνοντας στις τιμές οποιουδήποτε οικονομικού στοιχείου, ελέγχοντας επιτόκια ή ό,τι άλλο. Τα μόνα επιτρεπτά μέτρα για την κυβέρνηση είναι μόνον εκείνα που διασφαλίζουν την αυτορρύθμιση της αγοράς στις δικές της ουδέτερες οικονομικές συνθήκες.

Η αυτορρύθμιση υπονοεί πως η σύνολη παραγωγή διατίθεται στην αγορά και όλα τα εισοδήματα προέρχονται από τις πωλήσεις. Έτσι το κέρδος είναι η πληρωμή της επιχειρηματικής υπηρεσίας ή η διαφορά μεταξύ της τιμής πώλησης του εμπορεύματος και του κόστους όλων των στοιχείων στην παραγωγή (και διανομή) του. Ο τόκος είναι το εισόδημα από την πώληση (ή μίσθωση) του χρήματος που χρειάζεται ο επιχειρηματίας για την παραγωγή προτού εισπράξει χρήματα από την πώληση του προϊόντος. Μίσθωση (ή πρόσοδος) είναι η τιμή για τη χρήση της γης που πηγαίνει σε όποιον την προμηθεύει. Απολαβές (αποδοχές ή μισθοί) είναι η τιμή για τη χρήση εργατικής δύναμης και είναι το εισόδημα για αυτούς που την προσφέρουν.

Όλα αυτά τα εισοδήματα προέρχονται από την πώληση των προϊόντων που αποτελεί και το τελικό στάδιο στον Κύκλο της Παραγωγής (Αρχές Διακυβέρνησης Νο 26).

5. Υπάρχουν λοιπόν τέσσερα εισοδήματα για τα τέσσερα στοιχεία που πωλούνται στην αγορά. Υπάρχει κι ένα πέμπτο, οι φόροι που παίρνει το κράτος για να διασφαλίζει ομαλές συνθήκες στην ολοκλήρωση του παραγωγικού κύκλου: αυτοί είναι άμεσοι (επί εισοδημάτων, κερδών κλπ) κι έμμεσοι (ΦΑΠ, ΦΠΑ κλπ).

Οι φόροι αποτελούν μια πρώτη δύναμη που διαταράζει την αυτορρυθμιστική ικανότητα ή τάση – αν όντως υπάρχει – της αγοράς. Μόνο ένας μεγάλος βλάκας ή κάποιος που εθελοτυφλεί δεν το βλέπει αυτό. Κάθε φόρος είναι καταπιεστικός, περιορίζει την παραγωγική και διανεμητική δραστηριότητα και προκαλεί πληθωρισμό. (Όλοι οι οικονομολόγοι συμφωνούν πως μόνο η αποκόμιση της δημόσιας αξίας, ή ο φόρος επί των αξιών της γης ή, απλά, η Γεωφορολόγηση, δεν προκαλεί καμιά στρέβλωση στην οικονομία). Ανάλογα με την νοοτροπία και τις προτιμήσεις της κυβέρνησης, η φορολογία θα ευνοήσει ή θα καταπιέσει έναν ή άλλο συντελεστή στην παραγωγή, μια ή άλλη τάξη πολιτών.

Ο Bush, υπέρμαχος της ανθρώπινης ελευθερίας, του ελεύθερου εμπορίου και της ελεύθερης οικονομίας (της αγοράς) επέβαλε ταρίφες στην εισαγωγή χάλυβα για να στηρίξει (τεχνητά) τη βιομηχανία στην Πολιτεία Οχάιο και, όπως όντως έγινε, για να κερδίσει ψήφους εκεί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πάλι προωθεί ελεύθερο εμπόριο για όλα τα προϊόντα – εκτός από τα αγροτικά τα οποία προστατεύει με δασμούς! ( Στo §3 είδαμε τη φορολογική πολιτική του Ρέιγκαν που με τις μειώσεις φόρων ευνόησε τα υψηλότερα εισοδήματα!)

Είναι συνεπώς όχι μόνο ανέντιμο να μιλάμε για «αυτορρυθμιζόμενη αγορά» αλλά και παντελώς ανόητο.

6. Αλλά δεν είναι μόνο οι φόροι που προδίδουν την κακοστημένη απάτη της δήθεν «αυτορρυθμιζόμενης αγοράς». Το σύνολο θεωρητικό σύστημα στηρίζεται όχι σε πραγματικότητες αλλά στα εικονικά μεγέθη μιας άπληστης φαντασίας.

Στo §4 σκιαγραφήσαμε τα τέσσερα εισοδήματα που προέρχονται από την πώληση των προϊόντων στην αγορά. Δεν είναι μόνο προϊόντα της παραγωγής που πωλούνται αλλά και εξωγενή στοιχεία, δηλαδή οι ίδιοι οι συντελεστές της παραγωγής – γη, εργασία και χρήμα.

Ας δεχθούμε πως το χρήμα είναι κι αυτό προϊόν παραγωγής κι έχει εξειδικευμένους αγοραστές. Δεν πουλιέται όπως ή πατάτα ή το παντελόνι. Και σε πολλές περιπτώσεις ο επιχειρηματίας δεν δανείζεται, ενώ αν η οικονομία λειτουργούσε φυσικά και χωρίς τους τωρινούς περιορισμούς, κανείς δεν θα χρειαζόταν να δανείζεται από τοκογλύφους και τράπεζες. Ας δεχθούμε όμως ότι όντως υπάρχει μια «αγορά» χρήματος.

Αλλά η εργασία των ανθρώπων και η γη σίγουρα δεν είναι εμπορεύσιμα είδη. Πουθενά δεν παράγεται η εργασία – όπως η πατάτα ή το παντελόνι ή το χρήμα! Γη και ανθρώπινη εργασία είναι πρωταρχικοί συντελεστές στην παραγωγή προϊόντων.

Εδώ όπως πάντα σε όλα τα άρθρα μου ξεχωρίζω τη γη από τα οικοδομήματα πάνω της, ή άλλα εγγειοβελτιωτικά έργα.

Μόνο η απληστία με θεληματική άγνοια επέφερε αυτή την τεράστια διαστροφή όπου οι πρωταρχικοί συντελεστές έγιναν εμπορεύματα στην «αγορά εργασίας» (;!) και στην «αγορά ακινήτων»!

Η διδασκαλία της ίδιας της Οικονομολογίας διαστρεβλώθηκε από Αμερικανούς οικονομολόγους σε πανεπιστήμια που χρηματοδοτούνταν από πάμπλουτους γαιοκτήμονες και επιχειρηματίες στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, όπως είδαμε στο Αρχές Διακυβέρνησης 18 Στρέβλωση της Οικονομολογίας. Δεν επρόκειτο για κάποια ατυχή σύμπτωση, για κάποια παράβλεψη. Ήταν μια θεληματική, επιτήδεια κι επιτυχημένη προσπάθεια εξαπάτησης. Και χάρη στην ηλιθιότητα των ανθρώπων αυτή συνεχίζεται.

Με παρόμοιο τρόπο η ανθρώπινη εργασία έγινε εμπορεύσιμο είδος. Ο πρωταρχικός συντελεστής μετετράπη σε εμπόρευμα στην «αγορά εργασίας». Παραδόξως αυτό έγινε στη Βρετανία: οι εργαζόμενοι έγιναν σχεδόν σκλάβοι στο μεγάλο παζάρι εργασίας, εξαρτώμενοι για την επιβίωσή τους από τα καπρίτσια των πλούσιων γαιοκτημόνων και επιχειρηματιών και τα σκαμπανεβάσματα του Οικονομικού Κύκλου (βλ άρθρο Aρχές Διακυβέρνησης 16).

Το παράδοξο είναι πως οι εργαζόμενοι υπεισήλθαν επίσημα στην ύπουλη σκλαβιά στην «αγορά εργασίας» γύρω στο 1835, δύο χρόνια μετά αφού η δουλεία καταργήθηκε (1833) σε όλη τη Βρετανία και τις αποικίες της με το τεράστιο ποσό των £ 20 εκ που πλήρωσαν οι φορολογούμενοι στους δουλοκτήτες ως αποζημίωση.

Το πώς οι Βρετανοί πολίτες, αγρότες, κτηνοτρόφοι, οικοδόμοι, σιδεράδες, υφαντουργοί κλπ, τόσο υπερήφανοι για τις ελευθερίες τους, έγιναν αιχμάλωτοι στο νέο συγκαλυμμένο σκλαβοπάζαρο εργασίας πρέπει να αφεθεί για μελλοντικό άρθρο.