1. Σε αυτή τη σειρά άρθρων στο 12, Παραγωγή: Τρεις Συντελεστές εξετάστηκαν οι πρωταρχικοί συντελεστές στην παραγωγή του κόσμου του ανθρώπου (= χώρες, πόλεις, δρόμοι κλπ) και πιο συγκεκριμένα του πλούτου (= αγαθά και υπηρεσίες) που περικλείονται στον κύκλο στο τρίγωνο (Δγρ. 1).
Ο Άνθρωπος είναι βέβαια μια μονάδα, ένα μέρος του Σύμπαντος, αλλά είναι η μονάδα που μας ενδιαφέρει πρωτίστως. Ο άνθρωπος έχει να αντιμετωπίσει όλες τις άλλες απόψεις του σύμπαντος. Καθώς δέχεται όλη την ώρα τις συμπαντικές ενέργειες (ηλιακό φως, αλληλεπίδραση με τη σελήνη και τους άλλους πλανήτες, υπεριώδεις ακτίνες κλπ), εργάζεται πάνω στη Γη πάντα σε ορισμένες συνθήκες κι έτσι δημιουργεί τον κόσμο στον οποίο ζει και τον πλούτο που ικανοποιεί τις ανάγκες κι επιθυμίες του.
Οι συνθήκες είναι αφενός οι εξωτερικές συνθήκες του φυσικού περιβάλλοντος, όπως η ζέστη και ξεραΐλα της Σαχάρας, οι εύφορες πεδιάδες της Ευρώπης, οι άγονες παγωμένες εκτάσεις του αρκτικού κύκλου και οι πολιτειακές συνθήκες όπως οι νόμοι, οι παραδόσεις και τα έθιμα μιας χώρας.
Η εργασία είναι η σύνολη προσπάθεια του ανθρώπου, νοητική και σωματική, σχεδόν πάντα με διάφορα τεχνητά σύνεργα, με την οποία παράγονται όλα τα αγαθά και οι υπηρεσίες που κάνουν τη ζωή μας βιώσιμη, άνετη κι ευχάριστη. Η «Γη» αναφέρεται στον πλανήτη ολόκληρο αλλά και στην στέρεη, ξηρά επιφάνεια όπου ως επί το πλείστον διαβιώνουμε κι εργαζόμαστε. Ο κύκλος είναι ο κύκλος της παραγωγής.
2. Όλα τα αγαθά που απολαμβάνουμε, τρόφιμα, ρούχα, κτίρια, σκεύη, εργαλεία, οχήματα – όλα ήταν κάποτε απλά ή σύνθετα στοιχεία μέσα στο σώμα της Γης. Όλες αυτές οι μορφές πλούτου, από καρφίτσα και κάλτσες μέχρι πολυτελή αυτοκίνητα και αεροπλανοφόρα, θα έμεναν εκεί, μέσα στη Γη, αν οι άνθρωποι δεν ανακάλυπταν πως αυτά τα στοιχεία μπορούσαν να τα εξάγουν από τη φυσική τους θέση, να τα επεξεργασθούν, να τα μεταποιήσουν κι έτσι να ικανοποιήσουν τις ανάγκες και επιθυμίες τους. Από τη στιγμή που οι άνθρωποι ανακαλύπτουν πως ορισμένα στοιχεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ικανοποιήσουν ανθρώπινες επιθυμίες, αυτά τα στοιχεία γίνονται Φυσικοί Πόροι.
Αρχαιολόγοι και ιστορικοί μιλούν για την παλαιολιθική εποχή, την εποχή του χαλκού, μετά του σιδήρου και την τωρινή εποχή της ατομικής ενέργειας. Αλλά, όπως καταλαβαίνουμε, ο χαλκός και ο σίδηρος και ραδιενεργά στοιχεία, όπως το ουράνιο και το πλουτώνιο, υπήρχαν και στην παλαιολιθική εποχή και πριν από 200.000 χρόνια. Όμως οι άνθρωποι δεν τα γνώριζαν ή δεν γνώριζαν τη χρήση τους. Αυτά τα στοιχεία υπήρχαν αλλά για τους ανθρώπους ήταν – γη!
Τα υλικά στοιχεία παύουν να είναι απλώς «γη» και γίνονται Φυσικοί Πόροι, αφού οι άνθρωποι ανακαλύψουν τις ιδιότητές τους κι επινοήσουν πρακτικές εφαρμογές για τη χρήση τους.
Η διαδικασία της παραγωγής αρχίζει με την εργασία του ανθρώπου πάνω στην αποθήκη της γης στη μορφή ανακάλυψης Φυσικών Πόρων. Αυτό είναι το πρώτο στάδιο της παραγωγής. Οι Φυσικοί Πόροι γεννιούνται από την επιθυμία, τη γνώση και την τέχνη του ανθρώπου.
3. Το δεύτερο στάδιο είναι η Άντληση. Αυτό σημαίνει την ανακάλυψη των Φυσικών Πόρων, την προσέγγιση και την εξαγωγή τους από το φυσικό περιβάλλον τους. Οι φυσικοί πόροι παραμένουν άχρηστοι μέσα στο σώμα της γης, αν οι άνθρωποι δεν έρθουν σε άμεση επαφή μαζί τους, δεν τους μετακινήσουν από τη φυσική θέση τους και δεν έχουν την ευκαιρία να τους επεξεργαστούν και να τους χρησιμοποιήσουν.
Ένα ώριμο πορτοκάλι είναι φυσικός πόρος πάνω στην πορτοκαλιά και μόνο αφού κοπεί και μετακινηθεί και ξεφλουδιστεί, έτοιμο για φάγωμα, γίνεται πλούτος. Το ίδιο ισχύει για το βαμβάκι: η λευκή τούφα πάνω στο φυτό είναι φυσικός πόρος· όταν ο άνθρωπος το μαζέψει, το μετακινήσει και το μετατρέψει σε κλωστή, τότε γίνεται πλούτος – που κι αυτή η μορφή με πρόσθετη επεξεργασία γίνεται ύφασμα και μετά πουκάμισο ή μπλούζα.
Εδώ και πολλά χρόνια είναι γνωστό πως υπάρχουν αποθέματα πετρελαίου στο υπέδαφος του Ιονίου και Αιγαίου πελάγους. Προς το παρόν (καλοκαίρι 2012) δεν έχουμε πρόσβαση κι έτσι αυτά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην παραγωγή. Τον 18ο αιώνα, στην Αφρική και σε άλλα μέρη, υπήρχαν άφθονοι πόροι ξυλείας, ορυκτών και μετάλλων, αλλά οι ιθαγενείς, που είχαν τη γη υπό τον έλεγχό τους, δεν γνώριζαν οι ίδιοι πώς να χρησιμοποιήσουν αυτά τα πράγματα και δεν επέτρεπαν την άντλησή τους από άλλους.
Όπως καταλαβαίνουμε, η Άντληση ως στάδιο παραγωγής, συμπεριλαμβάνει δραστηριότητες όπως η εξερεύνηση, η εξόρυξη και η μεταφορά.
4. Από τη στιγμή που ένας φυσικός πόρος αποσπάται από τη φυσική του θέση και μετακινείται, αρχίζει ένα τρίτο στάδιο παραγωγής – η Επεξεργασία.
Π.χ. το δέντρο ή το βαμβάκι κόβονται, το κάρβουνο ή ο σίδηρος εξορύσσονται κι έτσι αυτοί οι φυσικοί πόροι αποσπούνται από τη φυσική τους θέση, μετακινούνται από το άμεσο περιβάλλον τους. Με την Επεξεργασία αυτοί οι φυσικοί πόροι μετατρέπονται σε πρώτες ύλες. Ο κορμός του δέντρου με την μετακίνηση γίνεται πρώτη ύλη για σανίδες και με την κατάλληλη επεξεργασία οι σανίδες μετατρέπονται σε πρώτη ύλη για τραπέζια ή πατώματα σπιτιών. Ομοίως, η λευκή τούφα βαμβάκι με την μετακίνηση γίνεται πρώτη ύλη για κλωστή και μετά η κλωστή στον αργαλειό γίνεται πρώτη ύλη για ύφασμα. Με την επεξεργασία οι πρώτες ύλες μετατρέπονται σε αγαθά που θα ικανοποιήσουν τις ανθρώπινες επιθυμίες.
5. Σε αυτό το στάδιο της Επεξεργασίας, το τρίτο στάδιο της παραγωγής, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την τεχνολογία της εποχής με τα σύνεργα και τις μεθόδους που έχουν επινοήσει. Εδώ υπεισέρχεται το κεφάλαιο, δηλαδή συσσωρευμένος πλούτος, που χρησιμοποιείται για την παραγωγή πρόσθετου πλούτου.
Αρχικά, ο άνθρωπος είχε ως σύνεργά του τον νου και το σώμα του, κυρίως τα χέρια του. Στην προϊστορική περίοδο, με τα χέρια του ο άνθρωπος μάζευε την τροφή του, έσπαγε κλώνους, μετακινούσε χώμα ή πέτρες. Μετά χρησιμοποίησε τους κλώνους και τις πέτρες και τα κόκκαλα των ζώων ή ψαριών που έπιανε. Εκείνα τα πρώτα σύνεργά του ήταν προεκτάσεις των χεριών του.
Μετά ανακαλύφθηκαν τα μέταλλα. Με την πάροδο πολλών χιλιετιών φθάσαμε στην εποχή μας όπου το κεφάλαιο συνίσταται σε υπολογιστές, ηλεκτρονικά μικροσκόπια, τεράστιους εκσκαφείς, γιγάντια δεξαμενόπλοια και τα πάμπολλα άλλα θαυμαστά σύνεργα της σύγχρονης τεχνολογίας.
Ακόμα και σήμερα η επεξεργασία μπορεί να είναι πρωτόγονη, όπως σε φυλές της Αμαζονίας ή τους Εσκιμώους, ή πολύ ανεπτυγμένη, όπως στις εκβιομηχανισμένες κοινωνίες της Δύσης. Αυτό είναι αποτέλεσμα της τεχνογνωσίας και των συνθηκών του τόπου.
Συλλογιστείτε την ατομική ενέργεια. Το ράδιο και το ουράνιο υπήρχαν σαν υλικά στη γη εδώ κι εκατομμύρια χρόνια. Έγιναν φυσικοί πόροι τον 19ο αιώνα και προς το τέλος του αιώνα οι επιστήμονες τα εξόρυξαν και άρχισαν να πειραματίζονται. Μέθοδοι επεξεργασίας σε μεγάλη κλίμακα επινοήθηκαν τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ενώ η ευρύτερη πρακτική εφαρμογή στη βιομηχανία άρχισε μετά το 1945.
6. Στην επεξεργασία και χρήση κεφαλαίου σπουδαίο ρόλο παίζει η πίστωση. Συχνά, ένας άνθρωπος, ή μια ομάδα ανθρώπων, έχει τη γνώση, την ενέργεια και τη βούληση να προχωρήσει σε κάποια διαδικασία παραγωγής αλλά χρειάζεται πρώτες ύλες και κεφάλαιο. Σήμερα, η όλη κατάσταση μοιάζει δύσκολη ή περίπλοκη. Αν όμως εικονίσουμε τις απλούστερες συνθήκες σε παλαιότερες εποχές, βλέπουμε, πως εφόσον ο άνθρωπος είχε καλή φήμη, εύκολα θα έβρισκε τις αναγκαίες πρώτες ύλες (ας πούμε ξυλεία ή μαλλί από εγχώριους προμηθευτές) και τα σύνεργα (σφυρί, πριόνι, πλάνη κλπ ή αργαλειό) για να ξεκινήσει και με τα πρώτα προϊόντα της παραγωγής του θα εξοφλούσε τους πιστωτές του στο ακέραιο.
Η διαφορά σήμερα έγκειται στο ότι την πίστωση τη δίνουν τράπεζες στη μορφή δανείου με κάποιο επιτόκιο και συχνά εγγύηση.
Το στάδιο της Επεξεργασίας είναι σύνθετο καθώς συνεπάγεται κεφάλαιο στη μορφή συνέργων, κτιρίων, οχημάτων κλπ και πίστωσης.
Συχνά, στην κοινή σκέψη το κεφάλαιο είναι χρήμα. Για τους αριστερούς, μαρξιστές και ομοίους, ο καπιταλιστής είναι ο πλούσιος με το χρήμα, που δανείζει τοκογλυφικά, εκμεταλλεύεται την ανημποριά των άλλων και απομυζά σε τόκους τις χαμηλές αμοιβές των εργαζομένων. Όταν το χρήμα και οι καπιταλιστές εκτελούν ορθά τη λειτουργία τους στην παραγωγή δεν έχουν τίποτα το μεμπτό.
Επαναλαμβάνω ότι εδώ χρησιμοποιώ τον όρο κεφάλαιο όπως τον χρησιμοποιούν οι κλασικοί (και ο Μαρξ), δηλαδή πλούτο που βοηθά στην παραγωγή πρόσθετου πλούτου. Είναι σύνεργα κάθε είδους που χρησιμοποιούνται στην αλιεία, αγροτική ή εξορυκτική παραγωγή, στο εμπόριο και στη βιομηχανία για την παραγωγή περισσότερων αγαθών: τα δίχτυα και η βάρκα του ψαρά· το άροτρο και το τρακτέρ του γεωργού· το φτυάρι και το μυστρί του χτίστη· το καμιόνι του μεταφορέα· οι τόρνοι του σιδερά ή του ξυλουργού· το τηλέφωνο, ο υπολογιστής και ο εκτυπωτής στο γραφείο· το πιάνο και το βιολί του μουσικού· ακόμα κι ένα ιδιωτικό ή μεταγωγικό αεροπλάνο. Όλα ήταν κάποτε φυσικοί πόροι πάνω στη γη που πέρασαν από την άντληση και την επεξεργασία, έγιναν προϊόντα κατανάλωσης αλλά τώρα χρησιμοποιούνται και ως βοηθητικό κεφάλαιο για την παραγωγή άλλων προϊόντων και υπηρεσιών.
Όλα είναι βοηθήματα που μπορούν να θεωρηθούν ως τεχνητές προεκτάσεις των ανθρώπινων οργάνων και ικανοτήτων.
7. Το επόμενο στάδιο στον κύκλο της παραγωγής είναι η Διοίκηση, όπως την ονομάζουμε, που διευθύνει και ρυθμίζει την παραγωγή δίνοντας στα προϊόντα κατεύθυνση προς τις αγορές.
Η Διοίκηση έχει γνώση της χρήσης των πρώτων υλών και της διαδικασίας για τη μετατροπή τους στο άλφα ή βήτα προϊόν που ζητούν οι καταναλωτές. Ρυθμίζει την οργάνωση μεθόδων και συνέργων και την ποιότητα των προϊόντων. Από εδώ επίσης πηγάζει η ώθηση για την ανακάλυψη νέων υλικών και την εφαρμογή νέων συνέργων και νέων μεθόδων.
Ταυτόχρονα η Διοίκηση κοιτά προς τις αγορές, ερευνά τις επιθυμίες του κοινού και τις τάσεις και εξελίξεις της μόδας κι εξακριβώνει ποια προϊόντα θα έχουν πώληση και σε ποιες περίπου ποσότητες.
Αυτή η λειτουργία είναι ο ζωτικός κρίκος που συνδέει την Επεξεργασία (το εργοστάσιο, ας πούμε) με την αγορά όπου εκδηλώνεται η ζήτηση.
8. Χωρίς την ύπαρξη της Αγοράς, η παραγωγική διαδικασία δεν θα ξεκινούσε. Εδώ εκδηλώνονται οι επιθυμίες των ανθρώπων στη συνεχή ζήτηση αγαθών. Εδώ εκδηλώνονται οι τάσεις της μόδας καθώς και η διαφήμιση που αποσκοπεί στο να διαμορφώσει επιθυμίες και να δημιουργήσει νέες ή να δυναμώσει παλιές για τη ζήτηση κάποιου προϊόντος – την τάδε μάρκα ψηφιακής τηλεόρασης, αυτοκινήτου, απορρυπαντικού, μπύρας κλπ. Οι παραγωγοί ξοδεύουν πολλά χρήματα στη διαφήμιση των προϊόντων τους.
Ας πάρουμε το παράδειγμα του σίδερου, ενός μετάλλου που εξορύσσεται Με λίγη επεξεργασία γίνεται λαμαρίνα, βέργα ή δοκάρι. Με περισσότερη επεξεργασία παράγονται βίδες, κλειδιά ή φτυάρια. Με μια διαφορετική επεξεργασία το σίδερο μετατρέπεται σε ατσάλι και μετά σε απλά ψαλίδια, ηλεκτρικά πριόνια ή πιστόνια. Το αν ο φυσικός πόρος θα φτάσει στη μία ή στην άλλη τελειωμένη μορφή υλικού αγαθού καθορίζεται από τη λειτουργία της Διοίκησης, η οποία σφυγμομετρά τη ζήτηση στις αγορές κι εξακριβώνει τις πιθανότητες της πώλησης του προϊόντος.
9. Η Πώληση των προσφερόμενων αγαθών στους καταναλωτές συμπληρώνει τον κύκλο της παραγωγής. Με την απόκτηση των τελειωμένων αγαθών, με τη χρήση και κατανάλωσή τους, ικανοποιούνται, προσωρινά έστω, οι ανθρώπινες επιθυμίες. Η προσφορά μπορεί κάποτε να μοιάζει να προηγείται της αγοράς, αλλά αν δεν υπάρξει ζήτηση δεν θα υπάρξει πώληση.
Με τη χρήση και την πάροδο του χρόνου κάθε υλικό αγαθό φθείρεται και τελικά επιστρέφει πάλι και διαλύεται στα συστατικά του στοιχεία στο μεγάλο σώμα της Γης από όπου αποσπάσθηκε.
Ορισμένοι πόροι ανακυκλώνονται και αναπληρώνονται γρήγορα κι εύκολα, όπως ο πηλός. Άλλοι χρειάζονται πολύ μεγαλύτερα διαστήματα, όπως το πετρέλαιο. Έτσι, υπάρχει αισθητός κίνδυνος εξάντλησης ορισμένων πόρων.
Από την άλλη όμως, ανακαλύπτονται νέοι πόροι και νέες μέθοδοι επεξεργασίας κι έτσι ο κίνδυνος εξάντλησης περιορίζεται.
10. Παρότι δεν είναι προφανές αμέσως, πρέπει να αντιληφθούμε πως σε κάθε σημείο του κύκλου ενεργεί η Εργασία και η νοημοσύνη του ανθρώπου. Σε κάθε σημείο, επίσης, χρειάζεται η γη ως στέρεο υπόβαθρο και όχι μόνο ως πηγή των φυσικών πόρων. Κάθε σημείο επίσης επηρεάζεται από τις συνθήκες που επικρατούν στο νου των ανθρώπων, στον τόπο και στην εποχή.
Αυτοί είναι οι τρεις πρωταρχικοί συντελεστές στην παραγωγή όλου του πλούτου – όλων των αγαθών και υπηρεσιών.
Αν οι συνθήκες όπου η Εργασία συναντά τη Γη δεν είναι ευνοϊκές και απαιτείται μεγάλη δαπάνη για την προσέγγιση και μετακίνηση των φυσικών πόρων, η Άντληση δεν θα επιτευχθεί και οι φυσικοί πόροι θα παραμείνουν ανεκμετάλλευτοι στη φυσική θέση τους… Αν πάλι οι νόμοι της κοινωνίας επιτρέπουν στον κάτοχο της γης απόλυτη εξουσία, αυτός θα μπορεί να απαγορεύσει την άντληση ολότελα ή να απαιτήσει την αμοιβή που θέλει προτού παραχωρήσει σε άλλους το δικαίωμα άντλησης, οπότε το τελικό κόστος του προϊόντος θα περιέχει και αυτό το έξοδο.
Αν υπάρχει μεγάλη ανεργία ή αν οι μισθοί είναι γενικά χαμηλοί σε καιρό ύφεσης, τότε η ζήτηση αγαθών μειώνεται, καθώς μειώνεται η αγοραστική δύναμη του κοινού και η όλη παραγωγική διαδικασία συρρικνώνεται.
Αν δεν υπάρχουν ελεύθερα προσβάσιμες τοποθεσίες ή αν άλλες κρατιούνται αχρησιμοποίητες από τους κατόχους τους, οι τιμές των εδαφών και τα μισθώματα θα αυξηθούν πάνω από το κανονικό. Τότε οι παραγωγοί και οι έμποροι, οι αντιπρόσωποι και οι καταστηματάρχες θα δυσκολεύονται να αποκτήσουν εργαστήρια, γραφεία και μαγαζιά. Το πρόσθετο κόστος εξανάγκης θα προστίθεται στις τιμές των προϊόντων.
Όλοι οι άνθρωποι έχουν κάποιο εισόδημα μόνο εφόσον έχουν κάποια θέση σε αυτόν τον κύκλο. Στο στάδιο της Αγοράς, η αμοιβή του αγοραστή είναι η απόκτηση του επιθυμητού αγαθού και η ικανοποίηση με τη χρήση του.
Υπάρχει μια τάξη ανθρώπων που έχουν εισόδημα χωρίς να συμμετέχουν καθόλου στον κύκλο της παραγωγής. Στις σημερινές συνθήκες, όπου επιτρέπεται η ιδιοκτησία της γης, οι γαιοκτήμονες απολαμβάνουν εισοδήματα δίχως οι ίδιοι να εργάζονται καθόλου και αυτό επιβαρύνει τον παραγωγικό κύκλο.
Η Γεωφορολόγηση διορθώνει αυτή την ανωμαλία.
