1. Ένα από τα πρώτα πράγματα που πρέπει ως γονείς να γνωρίζουμε είναι πως τα μικρά έχουν τεράστιο δυναμικό και δεν πρέπει να υποτιμούμε τις ανυπολόγιστες δυνατότητές τους. Στη συνηθισμένη, κοινή καθημερινότητα τα παιδιά αναπτύσσονται χωρίς πολλή ενθάρρυνση και το τι γίνονται και κάνουν τελικά καθορίζεται από το τι εμείς νομίζουμε πως μπορούν να κάνουν.
Ένα δεύτερο πράγμα είναι πως το μικρό βρίσκεται σε στενή επαφή με τη δική του έμφυτη γνώση και ζει στην πνευματική σφαίρα στην περίοδο 0-3. (Σε αρκετές περιπτώσεις αυτό συνεχίζεται μέχρι τα 6.) Αλλά δεν μπορεί να πει και να κάνει πολλά τότε. (Ένας φίλος θυμόταν πως όταν ήταν πολύ μικρός, γύρω στα 3 έγινε ένας βομβαρδισμός. Ήταν τα χρόνια του μεγάλου πολέμου 1939-45. Οι μεγάλοι γύρω του ήταν φοβισμένοι. Εκείνος γνώριζε πως οι άνθρωποι είναι αθάνατοι και δεν έπρεπε να φοβούνται. Γνώριζε επίσης τα πάντα για τα αεροπλάνα και για τον πόλεμο. Ήθελε να τα πει στους μεγάλους μα δεν μπορούσε να εκφράσει αυτά που γνώριζε.)
Το τρίτο πράγμα είναι πως οι γυναίκες ως επί το πλείστον έχουν την ικανότητα να καταλαβαίνουν τα μικρά παιδιά πολύ καλύτερα από τους άντρες. Έχουν φυσικό ένστικτο να συνδέονται μαζί τους και να τα ελκύουν έτσι που αυτά να δέχονται οδηγίες.
Η τέχνη διαχείρισης μικρών παιδιών είναι περισσότερο εργασία της γυναίκας παρά του άντρα. (Ελπίζω να μην κατηγορηθώ ως σεξιστής ή φεμινιστής. Πάντως δεν γνωρίζω να υπάρχουν πολλοί άντρες νηπιαγωγοί.)
2. Λόγω μητρικού ενστίκτου (και όχι μόνο) μια γυναίκα συνήθως μπορεί εύκολα να δει και να αισθάνεται τη θέση του παιδιού.
Αυτή είναι η πρώτη αρχή στη διδασκαλία και φροντίδα παιδιών: να μπορείς να γίνεσαι και συ σαν το παιδί. Πρέπει να μπορείς να εξαφανίσεις τη διαφορά ηλικίας και πείρας και να ζεις φυσικά στον κόσμο των παιδιών. Ούτε την ηλικία σου ούτε την πείρα σου θα χάσεις, μα η συμπεριφορά σου θα πρέπει να εναρμονίζεται με αυτήν των παιδιών ώστε αυτά να ανταποκρίνονται καλύτερα.
Η εναρμόνιση αυτή δημιουργεί μια σχέση που επιτρέπει στη δασκάλα, νηπιαγωγό ή μητέρα, να μεταδώσει αυτό που θέλει.
Στην άλλη πλευρά, η ικανότητα του παιδιού να αποκτήσει γνώσεις είναι, όπως ξέρουμε, τεράστια. Πολύ εύκολα θα πάρει ό,τι προσφέρεται. Αν μάλιστα του αρέσει, θα το απορροφήσει πολύ γρήγορα.
Η διδαχή πρέπει να είναι απλή και να συνδυάζεται με παιχνίδι – σε αυτή την ηλικία 0-6.
3. Εδώ μπορεί να υπάρξει και συνήθως υπάρχει μεγάλη παρανόηση. Διότι τίποτε από όλα όσα έχω γράψει δεν υπονοεί πως δεν πρέπει να μπαίνει και καθοδήγηση, συγκράτηση, πειθαρχία.
Οπωσδήποτε πρέπει το παιδί να αισθάνεται αγάπη και ασφάλεια. Αλλά πρέπει να μπαίνουν και όρια στη συμπεριφορά του. Η αγάπη θα του δώσει στήριξη κι ενθάρρυνση για μάθηση και ανάπτυξη ενώ η πειθαρχία θα το συγκρατήσει μέσα στην καθιερωμένη τάξη της οικογένειας και της ευρύτερης κοινότητας.
Ο νους του παιδιού είναι τρυφερός, εύπλαστος. Μπορεί να πάρει όποια καλή μορφή εύκολα αλλά μπορεί και να στρεβλωθεί γρήγορα.
Συχνά του δίνεται πολλή συναισθηματική φροντίδα: χρυσό μου, μάτια μου, καρδούλα μου, ψυχή μου! Συχνά με αυτό τον συναισθηματισμό και με λάθος κατανόηση, του γίνονται τα χατίρια. Έτσι το παιδί γίνεται πεισματάρικο και νομίζει πως μπορεί και πρέπει να έχει ό,τι θέλει κάθε φορά που το θέλει.
Από την άλλη, αν του επιβληθεί πολλή πειθαρχία, μάλλον θα κλειστεί στον εαυτό του ή θα κρατήσει δυσαρέσκεια, χωρίς ίσως να την εκδηλώνει.
Και τα δύο χρειάζονται – αγάπη και πειθαρχία – στο ορθό μέτρο.
4. Το παιδί είναι ευέλικτο κι εύπλαστο. Μπορεί να πάει σε οποιαδήποτε κατεύθυνση αποκτώντας όμορφο, αξιαγάπητο χαρακτήρα με καλές συνήθειες ή αποκρουστικό χαρακτήρα με εγωιστικές συνήθειες. Το αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την αγωγή που θα δεχθεί, κυρίως από τη μητέρα.
Ο νους του είναι εύπλαστος κι έτοιμος σαν τον ραφινάτο πηλό του αγγειοπλάστη που φτιάχνει μια κούπα. Ο κεραμίστας χρησιμοποιεί και τα δύο χέρια. Με το ένα σπρώχνει, πιέζει, με το άλλο συγκρατεί, περιορίζει. Και καθώς ο πηλός ορθώνεται και η κούπα βαθαίνει το ένα χέρι σπρώχνει από μέσα και το άλλο συγκρατεί από έξω.
Το χέρι που σπρώχνει από μέσα και ορθώνει και διευρύνει είναι το χέρι της αγάπης που δίνει στήριξη, ενθάρρυνση, διεύρυνση. Το άλλο είναι της πειθαρχίας που δίνει σταθερό έλεγχο στη διεύρυνση για να σχηματιστεί η επιθυμητή μορφή. (Την αναλογία την οφείλω σε έναν σοφό της Ινδίας.)
Οι γονείς και δάσκαλοι πρέπει να λειτουργούν σαν τον αγγειοπλάστη.
