Επιστολή του Μαρσίλιο Φιτσίνο*
Άνθρωπε, γιατί τόσον καιρό τώρα κατηγορείς τον κόσμο ότι είναι εσωτερικά διεφθαρμένος και κακός; Παρότι ο κόσμος σίγουρα έχει μια ωραιότατη κίνηση και μια υπέροχη τάξη, για σένα, εντούτοις, είναι διεφθαρμένος και κακός διότι εσύ ζεις διεφθαρμένα και κακά σε ότι είναι αγνό και καλό.
Το πρώτο αίτιο για τα κακά σου στον κόσμο είναι η λαιμαργία σου για τα αγαθά του κόσμου. Αγαπάς τον μικρό κόσμο σου με μεγαλύτερο πάθος παρά τον μεγάλο· ταυτόχρονα θαυμάζεις αυτόν τον μεγάλο κόσμο που βλέπεις ολόγυρα πολύ περισσότερο από τον απεριόριστο κόσμο, τον όποιο δεν βλέπεις αλλά συλλαμβάνεις με την κατανόηση σου, και στον οποιο εμπεριέχεται ο μεγάλος κόσμος, όπως ο μικρός εμπεριέχεται στον μεγάλο.
Ω νου, που ανήκεις στα ουράνια! Αγαπάς τον ίσκιο σου στη γη, ετούτο το κορμί, πιο πολύ από τη λαμπρότητα των ουρανών που είναι το δικό σου φως, πιο πολύ ακόμα και από το φως υπεράνω των ουρανών. Αφού η αγάπη είναι αληθινά η αρχή κάθε κίνησης στη φύση ή στην ψυχή, γιαυτό, επειδή αγαπάς φλογερά το κορμί, είναι για χάρη του κορμιού που επιδιώκεις ή φοβάσαι τα πάντα. Καθώς επιδιώκεις διάφορα πράγματα, είσαι γεμάτος έγνοιες. Καθώς φοβάσαι πράγματα, είσαι γεμάτος πόνο. Ω ξεμυαλισμένε νου, γιατί αγαπάς τόσο φλογερά τα πράγματα που εύκολα ξεμακραίνουν προτού τα φθάσεις ή εξίσου εύκολα σου ξεφεύγουν μετά αφού τα αποκτήσεις;
Κρίμα, λιποτακτείς από τον εαυτό σου, άθλιε νου, και ακολουθείς με βιασύνη πράγματα που λιποτακτούν βιαστικά από σένα. Τόσον καιρό προσπαθείς μάταια να συγκρατήσεις τα παροδικά πράγματα της γης, σάμπως είναι καλά, ενώ αυτά έχουν τη δύναμη να σε κρατούν μακριά από το καλό. Αλήθεια, αυτά τα πράγματα δεν μπορείς να τα κρατήσεις με κανέναν τρόπο. Γιατί πιστεύεις ανόητα πως μπορείς να ρυθμίζεις τα βήματά σου στο γοργό τρέξιμο τους; Γιατί γεμίζεις με κουφότητα, και κάνεις να αδράξεις τον άνεμο; Αν θες να σβήσεις ικανοποιητικά την καυτή δίψα που σε βασανίζει, ξύπνα να πιείς νερό αληθινό – όχι την οπτασία του νερού σε όνειρα. Επιπλέον, γνώριζε ότι αληθινά είναι μόνο τα πράγματα που ανήκουν στον κριτή της αλήθειας, τον λογισμό. Αφού οι αισθήσεις παραγνωρίζουν την αλήθεια, τα πράγματα που τις αγγίζουν μπορεί να φαίνονται αληθινά, αλλά δεν είναι.
Άραγε θες να γίνεις πλούσιος γρήγορα; Τότε φρόντισε να αποτραβιέσαι από την πλεονεξία με τον ίδιο ζήλο που κοίταζες μέχρι τώρα να αυξήσεις τα κεκτημένα σου.
Να ζεις σύμφωνα με τον νόμο της φύσης που ευχαριστιέται σε λίγα, πολύ απλά πράγματα, και όχι σύμφωνα με τη γνώμη των άλλων που πάντοτε σε ωθεί σε πτώχευση. Η αναγκαιότητα ασφαλώς παραμένει σε στενά πλαίσια, ενώ η γνώμη σε τίποτε. Ότι μας είναι αναγκαίο αποκαλύπτεται και παραχωρείται σε κάθε βήμα μας· για την χλιδή πρέπει να μοχθήσουμε. Στον άνθρωπο που είναι να ταξιδέψει, η ανάγκη θα παρουσιάσει τα κατάλληλα χρήσιμα εφόδια· η γνώμη θα προσφέρει άχρηστο φορτίο και κόπο.
Αν επιθυμείς ανάπαυση, μη την αναζητείς στην κίνηση: πάψε την κίνηση.
Αν επιθυμείς να κυβερνήσεις, κυβέρνα τον εαυτό σου με τον λογισμό. Αν επιθυμείς ελευθερία, υποτάξου στον λογισμό.
Αν επιθυμείς να αποφύγεις οδύνη, απόφευγε την ηδονή που είναι δόλωμα για κάθε κακό. (2) Περιφρόνα την ηδονή: διότι ξεπληρώνεται με οδύνη και έτσι επιβάλλει πολλούς πόνους. Είναι η ηδονή του σώματος – που φαίνεται και η μεγαλύτερη – που περισσότερο προκαλεί πόνο. Η θεωρία και η πρακτική της ιατρικής διδάσκουν ότι η χολή παράγεται από μέλι ευκολότερα από οτιδήποτε άλλο. Όσο πιο γλυκές οι τροφές, τόσο πικρότερη η χολή που παράγουν. Γιατί άραγε η φύση όρισε, ώστε, όταν γελάμε υπερβολικά να κλαίμε συχνά, αλλά όταν κλαίμε να μη γελάμε; Δεν είναι άραγε μια υπόδειξή της ότι στις αισθήσεις υπάρχει περισσότερη οδύνη παρά ηδονή, αφού νιώθουμε περισσότερο πόνο στην ηδονή παρά ηδονή στον πόνο;
Αν θες να ευχαριστήσεις τον εαυτό σου, φρόντιζε να ευχαριστείς όχι τις μάζες αλλά τον σοφό – ή, μάλλον, τη σοφία. Θα δυσαρεστήσεις εξανάγκης τον εαυτό σου, αν θες να ευχαριστήσεις κάποιον ενάντια στον λογισμό.
Αν θες να ζήσεις σοφά, να θυμάσαι πως υπάρχει αυτή η εναλλαγή καλού και κακού· συνεπώς τα καλά δεν πρέπει να γίνονται δεκτά δίχως επιφύλαξη, ούτε τα κακά δίχως ελπίδα. Γι’ αυτό ας χαιρόμαστε στα καλά με μετριοπάθεια και ας λυπόμαστε στα κακά με μεγαλύτερη μετριοπάθεια.
Από το παρελθόν μάθαινε το παρόν. Στο παρόν, όσο μπορείς, να κοιτάζεις γύρω τα συγκεκριμένα πράγματα και να διακρίνεις το τέλος τους. Δεν πρέπει ποτέ να ξεκινάς κάτι στο παρόν είτε με λόγια είτε με πράξεις, ωσότου μπορέσεις, όσο είναι δυνατόν, να διακρίνεις το μέλλον του. Μήτε να λες ή να κάνεις κάτι για το όποιο δεν μπορείς να δώσεις έγκυρες αιτιάσεις.
Τελικά, αφού σε κάθε πράξη σου αφιερώνεσαι ταπεινά στον Θεό και κάνεις τα πάντα στο φως του λογισμού και σύμφωνα με τις συμβουλές των σοφών, ζήσε σε ειρήνη· να δέχεσαι για το καλύτερο ότι ακολουθεί.
(1). Η επιστολή αυτή φέρει τον τίτλο ‘Omnia mundi bona illi mala sund qui immundus vivit in munde’: όλα τα αγαθά του κόσμου είναι κακά για αυτόν που ζει διεφθαρμένος στον κόσμο.
(2). Πλάτωνα Τίμαιος 69D, “πρώτον μεν ηδονήν, μέγιστον κακού δέλεαρ”. Επίσης Όράτιου Epistolae 1, 11, 55*
Μαρσίλιο Φιτσίνο (1433-99) – Βιογραφικά στοιχεία
