1. Για τη ζωή του μεγάλου αυτού στρατηλάτη και τις κατακτήσεις του έχω γράψει νωρίτερα (130. Ιστορικά: Ένας θρύλος για τον Τζένγκις Χαν, 131. Ιστορικά: Φτώχεια και πλούτος του Τζένγκις Χαν, 132. Ιστορικά: Τζένγκις Χαν: άγνωστες πτυχές). Επανέρχομαι κυρίως γιατί μια κυρία μου έστειλε ένα σχόλιο, βλέποντας μόνο την άγρια, αρνητική πλευρά αυτού του ανηλεούς κατακτητή μα συγχρόνως στοχαστικού μεταρρυθμιστή.
Ο Χαν δεν ήταν άγιος, φιλόσοφος ή απόστολος της αλήθειας και σοφίας. Μα λίγοι άνθρωποι ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Από την άλλη πλευρά είχε πολλά χαρίσματα – αρετές που άλλοι στρατηλάτες δεν είχαν. Οι πιο πολλοί, σαν τον Ναπολέοντα, ενδιαφέρονταν μόνο για κατακτήσεις και αυτομεγαλοποίηση.
Ο Χαν επεδείκνυε μεγάλη σκληρότητα σε όσους τον εχθρεύονταν ή προσπαθούσαν να τον ξεγελάσουν. Μα ενδιαφερόταν για τους στρατιώτες του και τους φρόντιζε όσο λίγοι, και θεσμοθέτησε διατάξεις και νόμους που ανύψωσαν το επίπεδο ζωής των υπηκόων του.
2. Μπορεί να πει κανείς πως ήταν ένας φιλελεύθερος μεταρρυθμιστής. Για πολλά χρόνια είχε δασκάλους του φημισμένους σοφούς της εποχής του: τον βουδιστή Haiyun, δάσκαλο του Ζεν και τον ταοϊστή Qui Chuji.
Πρώτα πρώτα, μετά από σκληρές, επίπονες προσπάθειες κατόρθωσε να ενώσει όλες τις φυλές και φατρίες των Μογγόλων (οι Merkiti και πολλές άλλες). Οι ίδιοι οι Μογγόλοι ήταν μια από πολλές τέτοιες φυλές.
Μετά, επινόησε το χαρτονόμισμα το οποίο είχε ισχύ και διευκόλυνε τις εμπορικές συναλλαγές σε όλο το μήκος και πλάτος της απέραντης αυτοκρατορίας του.
Εισήγαγε την αξιοκρατία δίχως να καταργήσει την παραδοσιακή τάξη των ευγενών. Όπως ο ίδιος ανήλθε στην εξουσία από μια φτωχή σχετικά οικογένεια (μετά τη δολοφονία του πατέρα του), διευκόλυνε κάθε άξιο υπήκοό του να προβιβαστεί στη δημόσια υπηρεσία ή στον στρατό άσχετα με την καταγωγή του.
Και οι γυναίκες έπαψαν να είναι δούλες ή οδαλίσκες για σεξ μόνο και μπορούσαν να γίνουν πολεμίστριες ή να αναλάβουν κάποια υπεύθυνη θέση στη διοίκηση.
Επιβλήθηκε ανεξιθρησκεία έτσι που κάθε λαός ή φυλή να διατηρεί τις λατρείες, τα ήθη και τα έθιμά τους.
3. Ένας από τους καλύτερους πολεμιστές του δεν θεωρήθηκε κατάλληλος να αναλάβει τη διοίκηση στρατεύματος – ο Yisubey. Αυτός δεν ένοιωθε τις κακουχίες μιας εκστρατείας και ήταν ικανότατος πολεμιστής. Μα δεν καταλάβαινε πως οι άλλοι πολεμιστές δεν μπορούσαν να υπομείνουν τις κακουχίες με την ίδια ευκολία.
Ο Χαν διατύπωσε μερικές αρχές για τον καλό ηγέτη:
1)Ανταμείβεις την πίστη και αφοσίωση.
2)Να είσαι αυστηρά ολιγαρκής.
3)Η αλαζονεία στην άνοδο γίνεται βαρύ φορτίο.
4)Να βρίσκεις όπου μπορείς τον ταλαντούχο και να τον χρησιμοποιείς.
5)Να σκοτώνεις τους εχθρούς αδίστακτα.
6)Να μην επιτρέπεις αγριότητα/σκληρότητα.
7)Να προσαρμόζεσαι και να μένεις ανοικτός σε νέες μεθόδους.
8)Γνώριζε πως έχεις θεϊκή υποστήριξη.
9)Κάνε τους οπαδούς και κληρονόμους σου να το πιστεύουν.
10) Να σέβεσαι την ελευθερία για κάθε πίστη.
4. Αν εξαιρέσουμε τις αχρείαστες σφαγές που προκάλεσε ο επεκτατισμός του, ο Τζένγκις Χαν ήταν ένας καλός κυβερνήτης. Δεν κατηγορήθηκε από τους αρχαίους για αδικία και πάντα δεχόταν ο ίδιος αντίθετες από τη δική του γνώμη εφόσον ήταν ειλικρινείς και είχαν κάποια λογική. Εξαίρεσε από κάθε φορολόγηση τους ταοϊστές, βουδιστές, μουσουλμάνους και χριστιανούς, ενθαρρύνοντάς τους να ακολουθούν τη θρησκεία τους και να προσεύχονται για την ευημερία όλης της αυτοκρατορίας.
