1. Είναι μεγάλης απορίας άξιον το πώς κατ’ επανάληψη στον 5ο αιώνα πκχ οι Έλληνες νίκησαν τις αριθμητικά πολύ ανώτερες περσικές δυνάμεις. Πολεμούσαν, βέβαια, τότε, για την ίδια την ύπαρξή τους, στην ίδια τη δική τους γη.
Μα μετά, στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα, ο Αλέξανδρος όχι μόνο νίκησε τους Πέρσες, που ήταν πάλι αριθμητικά πολύ ανώτεροι, μα κατέκτησε, και διέλυσε την αυτοκρατορία τους ανεπανόρθωτα.
Μερικοί θεωρούν πως ο Δαρείος ήταν ανίκανος στη διοίκηση και στρατηγική, άλλοι νομίζουν πως ήταν αρκετά καλός μα δεν του βγήκε, διότι στις μέρες του η αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών (δηλ. της δυναστείας που βασίλευε στην Περσία από τον Κύρο, 550 πκχ) βρισκόταν υπό διάλυση, προτού εκστρατεύσει ο Αλέξανδρος.
2. Σύμφωνα με τον Διόδωρο (Σικελιώτη: 1ος αιώνας κχ), ο Αρταξέρξης Γ΄ είχε δηλητηριαστεί από τον παντοδύναμο σατράπη του Βαγώα (338 πκχ). Μετά από νέες συνωμοσίες, ο Βαγώας τοποθέτησε στον θρόνο τον Δαρείο Γ΄ Κοδομανό (336). Αυτός ήταν εγγονός του Αρταξέρξη Β΄ και ανήκε σε μικρότερο κλάδο δίχως εντελώς νόμιμο δικαίωμα στη διαδοχή. Μα ήταν ευφυής στην πολιτική και ικανός πολεμιστής. Έμαθε πως ο Βαγώας ήθελε να τον δηλητηριάσει, και ανάγκασε τον σατράπη να πιει το δηλητηριασμένο ποτό.
Ήταν 44 ετών και βασίλευσε ως το 330 πκχ, οπότε μετά τις ήττες του από τον Αλέξανδρο Μακεδόνα, καθαιρέθηκε και δολοφονήθηκε από άλλον ισχυρό σατράπη, τον Βήσσο.
Αλλά, ήδη, πριν καν στεφθεί Μέγας Βασιλεύς, οι σατράπες (=κυβερνήτες) στις περιφερειακές επαρχίες είχαν επιδοθεί σε διαφθορά κι επαναστατικές δραστηριότητες και δεν είχαν διάθεση να συνεργαστούν με τον Βασιλέα για την αντιμετώπιση των Ελλήνων εισβολέων.
3. Από παλιά, οι Πέρσες αυτοκράτορες και πολλοί σατράπες δέχονταν στην αυλή τους Έλληνες φιλοσόφους, ιατρούς κι επιστήμονες μα και στρατιωτικούς (και μισθοφόρους) ως συμβούλους. Αυτοί, την εποχή εκείνη συμβούλευαν τους σατράπες στις δυτικές επαρχίες να υιοθετήσουν τη στρατηγική “της καμένης γης”, που θα στερούσε από τους εισβολείς τις αναγκαίες προμήθειες σίτισης. Μα αυτοί δεν έδωσαν σημασία και ακολούθησαν τις δικές τους επιδιώξεις εύκολης συνθηκολόγησης.
Ο Δαρείος έκανε μεγάλο σφάλμα εδώ, αφήνοντας αρχικά τους σατράπες να αντιμετωπίσουν τα στρατεύματα του Αλέξανδρου. Ο ίδιος με τον δικό του στρατό άργησε να συναντήσει τους Έλληνες.
Ως τη μάχη της Ισσού (η ακριβέστερα, του Πίναρου ποταμού) στις 12 Νοεμβρίου 333 πκχ, μετά τη νικηφόρα μάχη του Γρανικού (και τη λύση της κοπής του Γόρδιου Δεσμού), οι Μακεδόνες είχαν ολοκληρώσει την κατάκτηση της Ανατολίας (Μικράς Ασίας, νυν Τουρκίας), είχαν πάρει φοβερή φόρα και κατευθύνθηκαν στην Συρία, εκεί όπου ο Δαρείος συγκέντρωσε τον πολυπληθή στρατό του με τον ίδιο ανώτατο διοικητή.
4. Δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να αμφισβητηθεί η ανώτερη στρατηγική του Αλεξάνδρου που είχε μόνο 30.000 άνδρες. Μα δεν εκτιμούν ορθά τον Δαρείο οι πλείστοι, κυρίως Έλληνες, συγγραφείς που του αποδίδουν ανικανότητα, δειλία και πανικό στη γρήγορη οπισθοχώρησή του, όταν μάλιστα παράτησε πίσω την οικογένειά του (μητέρα και σύζυγο!).
Το γεγονός πως οι Πέρσες έφθασαν στην Ισσό χωρίς να έχουν γίνει αντιληπτοί από τους Έλληνες, δείχνει αρκετή ικανότητα! (Διέπραξαν, όμως, τη βάρβαρη πράξη να θανατώσουν όλους τους Έλληνες ασθενείς και τραυματίες που είχε αφήσει πίσω ο Αλέξανδρος.)
Το μεγάλο λάθος του Δαρείου ήταν ότι παράταξε τον στρατό του (περίπου 200.000 κατά τους αρχαίους, μα 100.000 κατά τους σύγχρονους ιστορικούς) στον στενό χώρο ανάμεσα στο όρος Αμανός και τη θάλασσα, χώρος που δεν του επέτρεπε να χρησιμοποιήσει όλο τον στρατό του και να ελιχθεί αποτελεσματικά με όσες μονάδες ιππικού και πεζικού χρησιμοποίησε.
5. Η φυγή του Δαρείου μπορεί να είχε στοιχείο πανικού καθώς ο Αλέξανδρος με το ιππικό του πέρασε τον ποταμό ανεμπόδιστος και πλαγιοκόπησε την αριστερή πτέρυγα των Περσών που υποχώρησε άτακτα συμπαρασύροντας και τη διπλανή μονάδα, έτσι που ο Δαρείος να πιστέψει πως κινδύνευε ο ίδιος.
Μα είναι φανερό πως ο Πέρσης είχε κατά νου επίσης στρατηγική υποχώρηση προσπαθώντας ήδη να οργανώσει νέα γραμμή άμυνας. (Οι απώλειες που οι αρχαίες πηγές αποδίδουν στους Πέρσες, 110.000, είναι σαφώς παραφουσκωμένες. Αφού οι Πέρσες υποχώρησαν τόσο γρήγορα, οι απώλειες τους δεν μπορεί να ξεπέρασαν τις 20.000.)
Το λάθος του Δαρείου (και κάθε στρατηγού του) ήταν η νοοτροπία πολέμου του προηγούμενου αιώνα. Ο Φίλιππος είχε ήδη αναδιοργανώσει τον μακεδονικό στρατό και την πολεμική τεχνική συνδυάζοντας οπλίτες και ιππικό σε στενή συνεργασία και γοργούς ελιγμούς. Ο Αλέξανδρος τελειοποίησε την τεχνική και αποδείχθηκε ιδιοφυΐα στρατηγικής.
Δυο έτη αργότερα στην καθοριστική μάχη των Γαυγαμήλων, ο Δαρείος πάλι έκανε λάθη πέφτοντας στις παγίδες της έντεχνης στρατηγικής του Μεγαλέξανδρου.
Ο δε μεγάλος Έλληνας στρατηλάτης έδειξε την εκτίμηση που έτρεφε προς τον Δαρείο, θανατώνοντας τον δολοφόνο του, σατράπη Βήσσο, και παίρνοντας ως γυναίκες του την Στάτειρα Β΄ (του Δαρείου) και την Παρυσάτιδα (κόρη του Αρταξέρξη Γ΄).
