1. Πράγματι έχουν κάτι το έντονα εντυπωσιακό αυτοί οι Μογγόλοι. Και η μεγάλη φήμη και σημασία τους στην Ιστορία οφείλεται βασικά και ουσιαστικά στον Τεμουζίν, τον πολέμαρχο που με παρατεταμένη προσπάθεια κατόρθωσε να ενώσει τις φυλές σε ένα Έθνος υπό τη δική του ηγεσία ως Τζένγκις Χαν.
Ο Τζένγκις Χαν είναι γνωστός και περιβόητος κυρίως ως σκληρός κατακτητής που δεν δίσταζε να σφαγιάσει τον πληθυσμό πόλεων που αρνήθηκαν να ανοίξουν τις πύλες των τειχών τους και να τον προσκυνήσουν ως Χαν.
Και όμως το πορτρέτο που παρουσιάζει ο Πέρσης πολιτικός και ιστοριογράφος Rashidal Din (1241 – 1318) είναι διαφωτιστικό. Ανάμεσα σε πολλά στοιχεία που μας δίνει στο μεγάλο Χρονικό του Jāmiʿal-Τawārīkh (ιστορία των Μογγόλων και Περσών υπό τους Μογγόλους), καταγράφει και τη γνώμη του Μογγόλου κατακτητή, γιατί ο καλύτερος πολεμιστής του δεν ήταν κατάλληλος για διοικητής τους στρατού: – «Κανείς δεν έχει την ικανότητα πολεμιστή του Yisubei. Αυτός δεν νοιώθει τις κακουχίες μιας εκστρατείας – την πείνα και τη δίψα. Νομίζει πως οι άλλοι όλοι επίσης μπορούν να τις υπομείνουν, σύντροφοι και απλοί στρατιώτες. Μα αυτοί δεν μπορούν. Γι’ αυτό δεν είναι κατάλληλος για διοικητής».
2. Όπως ανάφερα σε προηγούμενα σημειώματα, ο πατέρας του δηλητηριάστηκε προδοτικά από ανταγωνιστική φατρία και η μητέρα του με τον ίδιο και τα αδέλφια και τις αδελφές του αφέθηκαν αβοήθητοι στο ανελέητο Μογγολικό περιβάλλον του κοινοβίου και της άγονης στέπας.
Αναγκάστηκε ο Τεμουζίν να σκοτώσει τον μεγάλο ετεροθαλή αδελφό του Bekhter γιατί έκλεβε τροφή από το οικογενειακό φτωχό απόθεμα.
Ο ίδιος αιχμαλωτίστηκε, νεαρός έφηβος, κι έγινε σκλάβος, συχνά φορώντας το απάνθρωπο, ξύλινο cangue (=σανίδα που κλείδωνε το κεφάλι και τα δυο χέρια στο ίδιο ύψος) μα κατόρθωσε να δραπετεύσει και να σωθεί χάρη σε έναν εχθρό που έγινε θαυμαστής του.
Παντρεύτηκε την Börte στην εφηβεία του μόλις ελευθερώθηκε. Όταν αυτή αργότερα απάχθηκε από τους Merkit, ο ίδιος με τον φίλο και μελλοντικό αντίπαλο Jamukha και με συμμάχους τη φυλή Keraite, πήγε και την ελευθέρωσε. Η Börte του χάρισε τον γιο Jochi μα ως διάδοχος επιλέχθηκε ο τρίτος γιος (είχε πολλούς με πολλές ο Τζένγκις Χαν), Ογκοντάι.
Όταν νίκησε τους Tangut (Κίνα) είδε έναν νεαρό σκλάβο, τον Chagan, και αφού συνομίλησε μαζί του, τον υιοθέτησε, τον εκπαίδευσε και αυτός έγινε ένας από τους καλύτερους στρατηγούς του.
3. Η βιογραφία της παιδικής ηλικίας του περιέχει πολλά μυθικά στοιχεία. Λείπουν επίσης ολοκληρωτικά 10 έτη από το 1187 όταν νίκησε τον πρώην φίλο του Τζαμούχα στη μάχη του Dalan Bazhut ως το 1197 οπότε ξαναπαρουσιάστηκε στο ιστορικό σκηνικό καθώς με τους Jin, Keraites και δικούς του Μογγόλους επιτέθηκε και νίκησε τους Τατάρους. Και στα επόμενα έτη ισχυροποίησε τη δύναμή του και το 1206 ανακηρύχθηκε Χαν όλων των Μογγόλων.
Αυτό το μεγάλο κενό σε συνδυασμό με τα μυθικά στοιχεία ή ανέκδοτα στα προηγούμενα χρόνια έδωσαν χώρο για δύο θεωρίες ή μάλλον δύο φήμες που οι εξειδικευμένοι ιστορικοί απορρίπτουν.
Η μια είναι ο θρύλος πως ο Τεμουζίν ήταν ο Ιάπωνας σαμουράι Minamotono Yoshitsu (130.Ιστορικά: Ένας θρύλος για τον Τζένγκις Χαν) που διατηρείται στο βόρειο νησί Χοκάιντο.
Η άλλη που ανήκει στους Song (νότιος Κίνα) θέλει τους Jin να έχουν αιχμαλωτίσει τον Τζένγκις Χαν για τα 10 εκείνα έτη και, μετά, να τον ελευθερώνουν και να συνεργάζονται στην εξόντωση των Τατάρων.
Κανένα μυθικό στοιχείο όμως δεν αλλοιώνει το αδιαμφισβήτητο ιστορικό γεγονός πως ο Τζένγκις Χαν ήταν ένας μεγάλος βασιλιάς και κατακτητής στα ώριμα χρόνια του.
